Giriş:

Bilindiği gibi, gerçek kişilerce 2023 takvim yılında elde edilen menkul sermaye iratlarının bir kısmı beyan edilecek gelir toplamının 150.000 TL’yi (2024 takvim yılı için 230.000 TL) aşması halinde, bir kısmı ise vergi kesintisine ve istisnaya tabi olmadıkları için 8.400 TL’yi (2024 takvim yılı için 13.000 TL) aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edilecektir.  Menkul sermaye iratlarının yıllık beyanname ile beyan edilip edilmeyeceğine ilişkin açıklamalar aşağıda yer almaktadır.

Tutarı Ne Olursa Olsun Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları Nelerdir?

Aşağıda sayılan menkul sermaye iratları tutarı ne olursa olsun beyan edilmez ve diğer gelirler nedeniyle verilen beyannameye de dahil edilmez;

1. Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulmuş olan (Ticari kazançla ilişkisi olmaması şartıyla);

- Mevduat faizleri,

- Katılım Bankalarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,

- Repo gelirleri,

- Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirler. 2. 10/7/2001 tarihinden önce kurulmuş olanlar hariç olmak üzere tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin ve bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları.

3. Kurumlar vergisi mükelleflerince 31/12/1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar payları.

4. Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları.

8.400 TL’lik Tutarı Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları

Türkiye’de vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan aşağıda belirtilen menkul sermaye iratları 8.400 TL’lik tutarı aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edileceklerdir;

1. Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri,

2. Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (1/1/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler),

3. İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,

4. Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri,

5. Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (Yurt dışından elde edilen ve GVK 22/4 Md’ye göre istisna kapsamında olan kar payları hariç),

6. Her türlü alacak faizleri.

Burada bahsedilen 8.400 TL’lik tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Buna göre, menkul sermaye iradı olarak elde edilen gelir 8.400 TL’yi aşıyorsa elde edilen gelirin tamamı beyan edilecektir.

Bu had yukarıda belirtilen gelirlerin her biri için ayrı ayrı uygulanmayacak olup bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır.

150.000 TL’lik Tutarı Aşması Halinde Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları Nelerdir?

Elde edilen gelirin 150.000 TL’yi aşması halinde aşağıdaki gelirlerin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilecektir;

1. 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan her çeşit tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden elde edilen gelirler (Eurobondlar için ihraç tarihinin önemi bulunmamaktadır.),

2. Tam mükellef kurumlar tarafından yurt dışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler,

3. Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları.

Menkul sermaye iratları toplamının 150.000 TL’yi aşıp aşmadığının tespitinde, indirim oranı ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlarının, indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması gerekmektedir.

1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan Devlet tahvili ve Hazine bonolarından elde edilen gelirlere ilişkin Gelir Vergisi Kanununun geçici 59 uncu maddesinde yer alan istisna uygulaması 31/12/2007 tarihinde son bulduğundan, 1/1/2008 tarihinden itibaren bu kıymetlerin faiz gelirleri ve elden çıkarılması dolayısıyla elde edilen gelirler ile ilgili olarak istisna uygulaması söz konusu değildir.

Defter Tutmaya Mecbur Olan Mükelleflerin Menkul Sermaye İratlarına Ait Kayıtlar

213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre defter tutmaya mecbur olan gerçek kişi mükelleflerin, gelir vergisine tabi menkul sermaye iratları ve bunlara müteallik giderleri, diğer kazançlarını tespit için tuttuğu hesaplarla karıştırılmadan ve onlarla birleştirilmeden, defter-i kebir veya işletme hesabının veya serbest meslek kazanç defterinin ayrı bir sayfasına veya ayrı bir deftere veyahut bir cetvele ayrı ayrı kaydetmesi gerekmektedir.

İNDİRİM ORANI UYGULANARAK BEYAN EDİLECEK MENKUL SERMAYE İRATLARI NELERDİR?

Gelir Vergisi Kanununda bazı menkul sermaye iratlarının enflasyondan arındırıldıktan sonra kalan tutarlarının vergilendirilmesi öngörülmüştür.

Enflasyondan arındırmaya ilişkin indirim oranı 2023 yılı için % 352,38 olarak belirlenmiştir.

İndirim oranının birden büyük çıkması dolayısıyla, 2023 takvim yılında elde edilen menkul sermaye iratlarından, 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan ve Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (5) numaralı bendinde sayılan her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler beyan edilmeyecektir.

DEVLET TAHVİLİ, HAZİNE BONOSU VE EUROBONDLARDAN ELDE EDİLEN GELİRLER NELERDİR?

Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (TL cinsinden) Faiz Geliri

İhraç Tarihi

1/1/2006 tarihinden önce İndirim oranının birden büyük olması nedeniyle beyan edilmeyecektir

1/1/2006 tarihinden sonra Geçici 67 nci madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir.

Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (Dövize, altına veya başka bir değere endeksli) Faiz Geliri

İhraç Tarihi

1/1/2006 tarihinden önce 150.000 TL’yi aşıyorsa beyan edilecektir.

1/1/2006 tarihinden sonra Geçici 67 nci madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir

Eurobond Faiz Geliri Nedir? Nasıl Beyan Edecektir?

Vergi uygulaması bakımından Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi değerlendirilmekte olan Eurobondlar yurt dışında ihraç edilmiş olduğundan geçici 67 nci madde kapsamında değildir. Dolayısıyla ihraç tarihine bakılmaksızın 2023 takvim yılında elde edilen ve 150.000 TL’yi aşan Eurobond faiz gelirleri beyan edilecektir.

ÖZEL SEKTÖR TAHVİLLERİ VE KİRA SERTİFİKALARINDAN ELDE EDİLEN GELİRLER NELERDİR?

Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulan tam mükellef kurumlar tarafından yurt dışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarından elde edilen faiz gelirleri 20/3/2019 tarihli ve 842 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına istinaden vadelere göre %0, %3 ve %7; bunlar dışında kalan özel sektör tahvillerinden elde edilen faiz gelirleri ise anılan madde kapsamında %10 oranında vergi kesintisine tabi tutulmaktadır.

2023 takvim yılında elde edilen ve 150.000 TL’yi aşan vergi kesintisine tabi tutulmuş söz konusu faiz gelirleri beyan edilecektir.

Kira sertifikaları dahil olmak üzere 1/1/2006 tarihinden sonra yurt içinde ihraç edilen tüm özel sektör tahvillerinden elde edilen faiz gelirleri ise geçici 67 nci madde kapsamında vergilendirilmekte olup bu gelirler için beyanname verilmeyecektir.

KAR PAYLARININ VERGİLENDİRİLMESİ NASIL YAPILACAKTIR?

Gerçek kişilerce, tam mükellef kurumlardan elde edilen ve Gelir Vergisi Kanunu kapsamında kar payı sayılan gelirler aşağıdaki gibidir;

- Her türlü hisse senetlerinin kar payları,

- İştirak hisselerinden doğan kazançlar,

- Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları (Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler ücret sayılır.).

Tam mükellef kurumlardan elde edilen ve yukarıda sayılan kar paylarının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır. Beyana tabi başka gelirlerin bulunmaması halinde, vergiye tabi gelir 150.000 TL’yi aşıyor ise beyan edilecektir.

Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, karın dağıtımı aşamasında yapılan %10 (4936 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı gereği 22/12/2021 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere) oranındaki vergi kesintisinin tamamı (istisnaya isabet eden kısım dahil) mahsup edilecek olup, mahsup sonrası kalan tutar genel hükümler çerçevesinde red ve iade edilecektir.

27/12/2023 tarihli ve 7491 sayılı Kanunun 8 inci maddesi ile yapılan düzenlemeyle kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan anonim ve limited şirket niteliğindeki kurumlardan elde edilen yukarıda sayılan kar paylarının yarısı, bu kurumların ödenmiş sermayesinin en az %50’sine sahip olunması ve kar payının elde edildiği takvim yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihe kadar Türkiye’ye transfer edilmesi şartıyla gelir vergisinden istisna olup, istisna düşüldükten sonra kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınarak yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilecektir.

Kurumların 31/12/1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde ettikleri kazançlarını dağıtmaları halinde, gerçek kişilerce elde edilen bu kar payları, tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

1/1/1999 – 31/12/2002 tarihleri arasında sona eren hesap dönemlerine ilişkin olup kurumlar vergisinden istisna edilmiş kazançlar ile Gelir Vergisi Kanununun geçici 61 inci maddesi kapsamında vergi kesintine tabi tutulmuş olan yatırım indirimi istisnasından yararlanan kazançların dağıtılması halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar paylarının net tutarına elde edilen kar payının 1/9’u eklendikten sonra bulunan tutarın yarısı vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır. Beyan edilen tutarın 1/5’lik kısmı hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir.

Menkul sermaye iratlarına ilişkin bildirim doldurulurken, sadece adi komandit şirketlerin komanditer ortakları, limited şirket ortakları ve anonim şirketlerin kurucu ortakları ile yönetim kurulu üyesi ortakları ödemiş oldukları Bağ-Kur primlerini elde edilen menkul sermaye iradı tutarıyla sınırlı olmak üzere indirebileceklerdir.

YURT DIŞINDA YAŞAYAN TÜRK VATANDAŞLARININ ELDE ETTİĞİ MENKUL SERMAYE İRATLARININ BEYANI NASIL YAPILACAKTIR?

Çalışma veya oturma izni alarak altı aydan fazla bir süre yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları, Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir. Dar mükellefiyet esasında vergilendirilecek söz konusu vatandaşlarımızın, Türkiye’de elde ettiği gelirin tamamının kesinti suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarından ibaret olması halinde bu gelir için beyanname verilmeyecektir.

Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları dahil dar mükellefiyete tabi olanlar, Türkiye’de elde ettikleri vergi kesintisine tabi tutulmamış menkul sermaye iratlarının tamamını, elde etme tarihinden itibaren 15 gün içinde münferit beyanname ile bildirecek ve vergisini de aynı süre içerisinde ödeyeceklerdir.

Gelir Vergisi Kanununun 3 üncü maddesine göre, resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef sayılarak tam mükellefiyet esaslarına göre vergilendirilirler.

AİLE BİREYLERİ İLE KÜÇÜKLERİN, KISITLILARIN VE MÜMEYYİZ OLMAYANLARIN DURUMU NEDİR?

Menkul sermaye iradı elde eden aile bireylerinin (eş ve çocuk) beyanname verip vermeyeceği, aile bireylerinin her birinin, kendi nam ve hesaplarına elde ettikleri gelirleri önceki bölümlerde yapılan açıklamalar çerçevesinde değerlendirmeleri ile belirlenecektir.

Beyan edilmesi gereken gelirler için aile bireylerinin kendi adlarına ayrı ayrı beyanname vermeleri gerekmektedir. Verilecek olan beyanname, geliri elde eden aile bireyi adına düzenlenerek imzalanacaktır.

Beyanname vermek zorunda olan kişinin küçük veya kısıtlı olması ya da mümeyyiz olmaması hallerinde beyanname, yine geliri elde eden adına düzenlenmekle birlikte, bu kişiler adına veli, vasi veya bu kişileri temsile yetkili kayyım tarafından imzalanacak ve hangi sıfatla imzalandığı beyannamede belirtilecektir.

YILLIK BEYANNAMEYE DAHİL EDİLEN KAZANÇ VE İRATLARDAN YAPILACAK İNDİRİMLER NELERDİR?

Yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlere ilişkin indirimler Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi ile diğer kanunlarda belirtilmiştir. Gelir vergisi matrahının tespitinde gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıda belirtilen indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek bir gelirin bulunması ve yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması gerekmektedir.

Menkul sermaye iratlarından indirim konusu yapılabilecek hususlar şunlardır;

1- Hayat/şahıs sigorta primleri,

2- Eğitim ve sağlık harcamaları,

3- Beyan edilecek gelirden sınırlı olarak indirilebilecek bağış ve yardımlar ile tamamı indirilebilecek bağış ve yardımlar,

4- Sponsorluk harcamaları,

5- Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kampanyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni ve nakdi bağışlar,

6- İktisadi işletmeler hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar,

7- Bireysel katılım yatırımcısı indirimi,

8- Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bazı bağış ve yardımlar;

- 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununa göre yapılan bağışlar,

- 278 sayılı Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Kurulması Hakkında Kanuna göre yapılan bağışlar,

- 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa göre yapılan bağışlar,

- 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununa göre yapılan bağışlar,

- 2876 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanununa göre yapılan bağış ve yardımlar,

- 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununa göre bağış ve yardımlar,

- 3388 sayılı Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Kanununa göre yapılan bağış ve yardımlar,

- 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununa göre yapılan bağışlar,

- 4122 sayılı Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanununa göre kurulan    ormanlarda, ağaçlandırma, bakım ve koruma masrafları,

- 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa göre yapılan bağış ve yardımlar,

- 6546 sayılı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Kurulması Hakkında Kanuna göre yapılan bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamaları,

- 6569 sayılı Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna göre yapılan bağış ve yardımlar,

- 7174 sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanuna göre yapılan bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamaları,

- 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanuna göre yapılan bağış ve yardımlar,

 

Kaynak:

GIB Beyanname ve Rehberler 2024 MSİ Beyanname Düzenleme Rehberi