Kontrollü teslimat, genellikle uyuşturucu madde, kara para veya kara para oluşumuna kaynaklık edecek kaçak veya kaçak olmasından şüphe edilen eşyaların, yetkili mercilerin bilgisi dâhilinde teslim edilmesi ve naklinin sağlanmasıdır. Diğer bir ifadeyle, kontrollü teslimat, yetkili makamların, uyuşturucu maddeleri veya diğer yasa dışı eşyaları suçlulara teslim ederek bu süreci gözetim altında tutması yöntemidir.[1] Bu yaklaşım, suçluların veya suç örgütlerinin yakalanması ve adalete teslim edilmesi amacı taşır. Kontrollü teslimat, suçluların yakalanması ve suç örgütlerinin çökertilmesi amacıyla yürütülen bir operasyonel faaliyettir. Bu süreç, suçluların suç işleme alışkanlıklarının ve ağlarının anlaşılmasına yardımcı olur.
Kontrollü teslimatın esas ve usulleri ‘’Kontrollü Teslimat Uygulaması Esas Ve Usulleri Hakkında Yönetmelik’’ ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 4. maddesinde kontrollü teslimatın tanımı yapılmıştır.
Kontrollü teslimat; suç faillerinin belirlenmesi, her türlü delilin tespiti, toplanması, kaçak veya kaçak olmasından şüphe edilen mal veya fonların müsaderesi amacıyla, yurt içinde dağıtılacak veya yurt dışından Türkiye’ye getirilerek dağıtılacak veya Türkiye’de hazırlanarak yurtdışına götürülecek veya Türkiye’den transit geçecek, uyuşturucu ve psikotrop maddeler, 1988 Tarihli Uyuşturucu Ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Eki I Ve II Numaralı tablolar ile bu tablo değişikliklerinde yer alan maddelerin ve bunlara bağlı fonlar veya suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerine veya suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerine kaynaklık edecek diğer her türlü kaçak veya kaçak olmasından şüphe edilen eşyanın yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında nakillerini,
Kontrollü Giriş: yurt dışından Türkiye’ye getirilerek dağıtılacak kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında girişini,
Kontrollü Geçiş: Türkiye’den transit geçecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında geçişini,
Kontrollü Çıkış: Türkiye’de hazırlanarak yurtdışına götürülecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında çıkışını,
Yurtiçi Kontrollü Teslimat: Ülke içinde hazırlanarak ülke sınırlarını terk etmeden ülke içinde bir yerden başka bir yere götürülecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında nakillerini, ifade eder. [2]
Kontrollü Teslimat ve Uluslararası Hukuk
Günümüzde teknolojinin gelişmesi ve gelişen teknolojiyle birlikte suç işlemenin kolaylaşması ile suça konu unsurların daha geniş bir ağa yayılımı artış göstermiştir. Ayrıca kısıtlı bir çevreye ulaşmaktan çıkıp uluslararası alanda bir ağ oluşturabilmiştir. Bu husus göz önünde bulundurulduğunda devletler gerek ulusal gerek uluslararası alanda işbirliği çerçevesinde çalışmalar sürdürülmektedirler. Kontrollü teslimata dair milletlerarası alanda da birtakım düzenlemeler bulunmaktadır. Avrupa Konseyi tarafından ‘’Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi’ne İkinci Ek Protokol’ü hazırlanmıştır. Ek protokol’ün 18. maddesine göre, taraf devletler diğer taraf devletin isteği üzerine suçluların iadesini gerektiren cezai soruşturmalar çerçevesinde kendi ülkesinde kontrollü teslimatlara izin vereceğini taahhüt etmektedir. Ayrıca Türkiye’nin de taraf olduğu, 1998 Tarihli Uyuştururcu Ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nde; devletlerin güvenlik birimleri arasında milletlerarası düzeyde yapılacak olan ‘kontrollü teslimat’ uygulaması taraf devletler açısından etkin bir yöntemdir. Nitekim taraf devletler iç hukukları müsaade ettiği ölçüde işbirliği yaparlar. Sözleşmenin 7/1 fıkrasınca; taraflar, 3/1 fıkrasında belirtilen suçların soruşturulmasında, cezai takibatında ve yargılanmasında bu madde uyarınca ve karşılıklı olarak en geniş biçimde adlî yardımda bulunacaklardır. Bu durumda her bir taraf devlet diğer bir devlet ya da devletlere mümkün olan en kapsamlı çerçevede yardım etmekle yükümlüdürler ifadesine yer verilmiştir. Ayrıca taraf devletler 3/1 fıkrasında da belirtilmiş suçlara iştirak etmiş kişi ya da kişileri tespit etmek ve haklarında yasal işlem yapma yükümlülüğü altında bulunacaklarını taahhüt etmişlerdir.
Madde de belirtilen suçlara baktığımızda ise; uyuşturucu madde ve/veya psikotrop maddenin üretimi, imalatı, çıkartılması, hazırlanması, satışı, teslimi, sevki, transit sevki, nakli, ithali ve ihracı, ,uyuşturucu madde üretmek amacıyla afyon haşhaşı, koka ağacı veya hint keneviri bitkisi yetiştirilmesi gibi tipe uygun eylemlerdir.[3]
Ayrıca yukarıda belirtilen maddelerin bulundurulması veya satın alınması, uyuşturucu veya psikotrop maddelerin üretimi, kaçak ekimi veya imalatı amacıyla kullanılacağını bilerek teçhizat, malzeme nakli veya dağıtımı, bu suçlarla ilgili olarak değerlendirilebilir.
Bu tür eylemler, yukarıda sayılan suçların düzenlenmesi, yönetimi veya bunlar için maddi kaynak sağlanması olarak kabul edilebilmektedir. Bu tür eylemler, ilgili yasa ve yönetmeliklerle düzenlenmektir. Türkiye'de bu tür düzenlemeler, uyuşturucu maddelerin ve psikotrop maddelerin kontrolü ve kaçakçılığına karşı mücadele amacıyla yapılmış çeşitli kanun ve yönetmeliklerle belirlenmektedir.
Kontrollü Teslimat ve Ulusal Hukuk
Türkiye 20.12.1988 tarihinde Uyuşturucu Ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ni imzalamış ve bu Sözleşme 22.11.1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Milletlerarası hukuka göre devletler sözleşmeye bağlanma rızasını belirttiği andan itibaren sözleşmeye aykırı davranmamalıdır. Kontrollü teslimat[4], Türkiye’de ise 4208 sayılı kanun ile düzenlenmiştir. “Kontrollü Teslimat Uygulaması Esas Ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” 15.09.1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelikte, dönemsel değişiklikler ve teknolojik ilerlemeler dikkate alınarak bazı maddelerde revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Bu yönetmelik, ulusal ve uluslararası hukukta kontrollü teslimatın usul ve esasları hakkında ciddi katkılar sağlamış ve 1988 tarihli BM Sözleşmesi’ne uygun olarak düzenlenmiştir. Böylece sözleşmenin iç hukuka uyarlanmasını sağlanmıştır. 4208 Sayılı Kanun'un yanı sıra, Türk Ceza Kanunu'nda da doğrudan olmasa dahi düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemeler, kontrollü teslimat sürecinin altyapısını ve yasal çerçevesini desteklemektedir.
Kontrollü Teslimatın Koşulları
Kontrollü teslimatın gerçekleştirilebilmesi için birtakım şartlar gerekmektedir. Bu şartlar, 4208 Sayılı Kanun’un 10. maddesinde şu şekilde sıralanmıştır:
a - Kontrollü teslimat kapsamına giren kaçakçılık faaliyetinin ciddi şekilde organize edilmiş olması,
b - Organizatörlerin, sermayedarların ve şebeke elamanlarının ortaya çıkarılması ve bunlar hakkında bütün delillerin tespiti için başka bir imkân bulunmaması,
c - Mal veya fonların gideceği son yere kadar herhangi bir boşluğa meydan vermeyecek şekilde denetimin sağlanabilmesi,
d - Kontrollü teslimat uygulamaya yeterli zamanın bulunması,
e - Türkiye'de hazırlanarak yurt dışına götürülecek veya transit geçecek her türlü kaçak mal veya fonlar için ayrıca;
1- Kontrollü teslimat yönteminin boşluksuz işleyeceği ve failler hakkında kovuşturma ve soruşturma açılacağının, talep eden ülke tarafından garanti edilmesi,
2- Kontrollü teslimat uygulamasının sona erdiği, Türk vatandaşlarının yakalandığı ülke devleti tarafından Türk vatandaşları ile kontrollü teslimata konu mal veya fonlar ile bunların naklinde kullanılan araçlar ile suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin iadesi hususunun taahhüt edilmiş olması, zorunludur.
Ülkelerin kendi mevzuatlarında birtakım değişiklikler görülse de genel çerçeve benzerlik göstermektedir. Ülkeler, genel olarak uyuşturucu ve psikotrop maddelerin kaçakçılığına karşı birleşmiş milletler sözleşmesi etrafında toplanmışlardır. Ufak boyutlu farklılıklar mevcut olsa da genel hatlar açısından benzer düzenlemeler gözlemlenmektedir. Birden fazla ülkeden geçerek transit teslimat sağlanacak psikotrop madde veya uyuşturucu maddeler için şu şartlar geçerlidir.
Transit geçişin yapılacağı tüm ülkeler, kontrollü teslimatın, aksamadan ve boşluksuz bir şekilde tamamlanacağını garanti etmelidir. Suç konusu maddelerin kaybolma riski doğduğunda, anında müdahale edilerek maddeler alınmalıdır. Konu maddenin cinsi ve miktarı bilinmeli, kontrollü teslimat esnasında sevkiyatı sağlayacak araç ve yol haritası tespit edilmelidir. Bu şartların sağlanamaması durumunda, kontrollü teslimat sürecinde aksaklıklar yaşanabilir.
Kontrolü Teslimatın Aşamaları
Kontrollü teslimat kararı verilirken hızlı hareket edilmesi kritik öneme sahiptir. Kaçakçılar durumu fark ederlerse izlerini kaybettirebilirler ve transfer aşamasındaki uyuşturucu maddeler hedef noktaya ulaşabilir. Bu nedenle, kaçakçıların yakalanması ve teslimatın güvenli bir şekilde takip edilmesi için hızlı karar almak önemlidir.
Kontrollü teslimat ihtimaline binaen, uyuşturucu maddenin tespitinde azami dikkat gösterilmesi önem arz etmektedir. Bu aşamada hassasiyetle hareket edilmesi, alıcı ya da transfer sürecine dâhil olan kişilerin durumu fark etmemeleri açısından önemlidir. Kontrollü teslimat süresince oluşabilecek herhangi bir fark edilme durumunda, suça konu mallar kaybolabilir, kaçakçılar izlerini kaybettirebilir veya takip edildiklerini anlayarak daha tehlikeli sonuçlara yol açabilmeleri muhtemeldir. Kaçakçıların ve alıcının tespiti anlamaması için kontrolü yapan görevliler dikkatli davranmaları gerekmektedir. Uyuşturucu madde koli, ambalaj, paket, vs. çıkarıldığı yere eski halinde aynen bırakılmalıdır.
Uyuşturucu tespit edildikten ve saklandığı yer belirlendikten sonra kayda almak, resmini çekmek ve fark edilmeyecek şekilde işaretlemek, operasyon sonucunda paketlerin kontrolünde büyük yardımcı olacaktır. Bu adımlar, operasyonun başarıyla sonuçlanmasına ve delillerin doğru bir şekilde muhafaza edilmesine katkı sağlar.
Tablo değişikliklerinde yer alan maddeler, bunlara bağlı fonlar ve suçtan kaynaklanan malvarlığı değerleri veya bu tür malvarlığı değerlerine kaynaklık edecek diğer her türlü kaçak ya da kaçak olmasından şüphe edilen eşyaların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında nakledilmesini ifade eder.
- Kontrollü giriş: yurt dışından Türkiye’ye getirilerek dağıtılacak kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında ülkeye girişini,
- Kontrollü geçiş: Türkiye’den transit geçecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında geçişini,
- Kontrollü çıkış: Türkiye’de hazırlanarak yurtdışına götürülecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında çıkışını,
- Yurtiçi kontrollü teslimat: ülke içinde hazırlanarak, ülke sınırlarını terk etmeden, bir yerden başka bir yere götürülecek kontrollü teslimata konu kaçak mal veya fonların yetkili makamların bilgisi ve denetimi altında taşınmasını ifade etmektedir.
Kontrollü teslimat kararını ilgili Cumhuriyet Savcıları vermektedirler. Kontrollü teslimat kararı verilebilmesi için Cumhuriyet Başsavcılıklarına başvurulması ve bu konuda işlem yapılabilmesi için işlemi yürütmekle yetkili kolluk görevlilerinin yetki alanı çalışma çerçevesi ilgili yönetmeliğin 6.maddesinde sayılmaktadır. Buna göre, Başkanlıklardan;
a- Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü Uyuşturucu ile Mücadele Daire Başkanlığı Emniyet birimlerinin,
b- Jandarma Genel Komutanlığı Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı Jandarma birimlerinin,
c- Sahil Güvenlik Komutanlığı İstihbarat Başkanlığı Sahil Güvenlik birimlerinin,
d- Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğünün Kaçakçılıkla Mücadeleden Sorumlu Daire Başkanlığı Gümrük Muhafaza birimlerinin,
Kontrollü teslimat kararına ilişkin yazılı taleplerini ivedi olarak Cumhuriyet Başsavcılığına iletir. Kontrollü teslimat kararı alınması talebi için yukarıda sayılan kolluk birimleri taleplerini yazılı bir şekilde Cumhuriyet Savcılığına iletirler. Cumhuriyet Başsavcılığı, kontrollü teslimat kararı verilebilmesi için gerekli şartların varlığı halinde eldeki delil ve evrakları inceleyerek acele bir şekilde kontrollü teslimata kararı verir. Kontrollü teslimat kararı verilmesi durumunda kolluk ve kanun uygulayıcı birimler arasında işbirliği yapılarak süreç yürütülür.
Sonuç olarak kontrollü teslimat kararının mevcut olabilmesi için öncelikle uyuşturucu madde, kara para veya kar apara oluşumuna kaynaklık edecek kaçak veya kaçak olmasından şüphe edilen eşyanın bulunması bu eşya üzerinden yetkili merciinin bilgisi dâhilinde teslim kontrollü teslimat denilmektedir. Buradaki amaç suç örgütünün çökertilmesi ve faaliyetin yetkili makam bilgisinde operasyonel halde işlenmesidir. Belirli aşamaları mevcut olan kontrollü teslimatta azami dikkatin önemi ve hareket alanı üzerinde alıcı ile transfer sürecindeki kişiler bakımından gizliliğin de bilhassa dikkate alınması gerekmektedir. Çünkü takipte tehlike alanı bulunduğu kadar suça konu kişiler üzerinde kontrol de zorlayıcıdır.
Koşullar bakımından da kanun koyucunun hassasiyeti de dikkat çekmektedir. Nitekim ciddi bir organizasyonun delil tespitinde denetim mekanizmasıyla aynı alanda ve zamanda buluşması, suç örgütünün çökertilmesi açısından önem arz etmektedir. Ayrıca ülkeler arası garanti de bir o kadar önemlidir. Bu işbirliği ve koordinasyonun sağlanması ile birlikte süreç etkili soruşturma yöntemleriyle daha güvenilir hale gelmekte ve hukuk güvenliğini tesis eden gerçekliğin de çok yakın olması, uzak görünmemektedir.
Av. Maşallah MARAL
(Bu köşe yazısı, Avukat Maşallah MARAL tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
-------------
[1] Av.Maşallah MARAL, İstanbul Barosu.
[2] Kontrollü Teslimat Uygulaması Esas Ve Usulleri Hakkında Yönetmelik 4.Madde.
[3] ’Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi İkinci Ek Protokol 18.Madde.
[4] 4208 Sayılı Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine, 2313 Sayılı Uyuşturucu Maddelerinin Murakabesi Hakkındaki Kanunda, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda Ve 178 Sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmündeki Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Madde 10-11.
