Seçimlik şartın düzenlendiği TBK’nun 179. maddesinin 1.fıkrasında, ‘’Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir cezai şart kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifası isteyebilir." hükmü mevcut olup, madde metninden de açıkça anlaşıldığı üzere sözleşme gereği hiç ya da gereği gibi yerine getirilmediği takdirde aksine kararlaştırma yoksa alacaklı ya edimin ifasını ya da cezai şartın ödenmesini isteyebilir. İkisini bir arada talep etmesi mümkün değildir. İfaya eklenen ceza koşulu maktuen belirlenir. Örnekle açıklayacak olursak; sözleşmede öngörülen cezai şart geç teslim nedeni ile uğranılan kira kaybı zararının karşılığı ise hem cezai şart hem de kira tazminatının birlikte talep edilmesi mümkün olamaz.1

Seçimlik ceza koşulu kararlaştırılmışsa, hem ifanın hem de ceza koşulunun istenebilmesi için bunun sözleşmede kararlaştırılmış olması gerekir; böyle bir kararlaştırma yoksa alacaklı ya ifayı ya da ceza koşulunu isteyebilir. 2

Sözleşme gereğince ceza koşulu isteyebilmek için her şeyden önce sözleşme ile yüklenilen edimlerin sözleşmeye uygun olarak yerine getirilerek alacaklı konuma geçilmesi ve karşı tarafın sözleşmeye aykırı davranması gerekmektedir.3

Sözleşmede seçimlik ceza düzenlenmişse, TBK'nın 179/1. maddesi gereğince, aksine sözleşmede hüküm bulunmazsa alacaklı ya akdin icrasının veya cezanın ödetilmesini isteyebilir.Örnekle açıklayacak olursak; arsa sahibi eksik ve kusurlu işler bedelini isterse eğer  sözleşmenin ifasını istemiş olacağından, ayrıca seçimlik cezayı yükleniciden talep edemez.4

Seçme hakkı, borçlunun değil, alacaklınındır. “Ceza koşulu” veya “ifa” dan birinin seçilebilmesi için, sözleşmenin bozulmaması gerekir: Bozulan sözleşmeye dayanılarak ceza koşulu istenemeyecektir.5

Alacaklı “seçme yetkisi” ni ya borcun ifası veya cezanın ödenmesi yönünde kullanabilir; bunlardan birini istemişse öbürünü isteyemez, başka bir anlatımla ikisini birden talep edemez; eğer cezanın ödenmesini isterse edimin yerine getirilmesini (ömeğin eksik ve kusurlu işler bedelini) isteme hakkından vazgeçmiş sayılacak ya da eksik işler bedelini istemişse, ceza koşulunu isteyemeyecektir.6

-------------

1- Yargıtay 13. HD. 2.7.2018, 3795777535

2- Yargıtay 15. HD. 10.5.2017, 355/2002; 15. HD. 16.1.2020, 2007/141

3- HGK, 20.12.2018, 133/1994

4- Yargıtay 15. HD. 24.7.2006, 2961, 4723

5 - Yargıtay 15. HD 11.03.2002, 5874/1062

6- Yargıtay 15. HD 17.03.2004, 4482/1486