I- AÇIK CEZA İNFAZ KURUMUNA NAKİLLERDE FİRAR SAYILAN HALLER VE SONUÇLARI
Açık ceza infaz kurumlarına nakiller şu hallerde mümkün olmaktadır;1-Kapalı kurumdan açık kuruma nakil 2-Açık kurumlar arası nakil 3-Doğrudan açık ceza infaz kurumlarına alınma şartlarını haiz olanların ilk defa açık ceza infaz kurumlarına alınmak üzere çağrıldıklarında C.Savcılığınca belirlenen açık ceza infaz kurumlarına nakledilmeleri 5275 sayılı kanunun 58/3 maddesi gereğince açık kuruma nakiller kurum görevlisi olmaksızın yapılır. Ayrıca kapalıdan açığa ya da açıktan açığa nakillerde hükümlünün, aynı il sınırları içinde bulunan ceza infaz kurumlarına aynı gün içinde, farklı illerde bulunan ceza infaz kurumları arasındaki nakillerde ise kurum amirinin kırksekiz saati geçmeyecek şekilde belirleyeceği süre içinde, açık ceza infaz kurumuna giriş yapması gerekir. Belirlenen sürelerde açık ceza infaz kurumuna giriş yapmayan hükümlüler hakkında 97 nci madde hükümleri uygulanır.
İnfaz Kanununun 97.maddesi özel izinden dönmemeyi veya geç dönmeyi düzenlemektedir. Madde metni şöyledir; " (1) İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında Türk Ceza Kanununun 292 nci ve izleyen maddelerinde yazılı hükümler uygulanır.
(2) İzin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlüler hakkında disiplin işlemi yapılır"
Buna göre aynı il sınırları içerisindeki bir açık ceza infaz kurumuna nakledilen hükümlü aynı gün içinde, farklı illerde bulunan açık ceza infaz kurumuna nakledilen hükümlü ise kurum amirinin kırksekiz saati geçmeyecek şekilde belirleyeceği süre içinde nakledildiği cezaevine teslim olmaz ise bakılacaktır. Şayet hükümlünün teslim olması gereken sürenin üzerinden iki günden fazla süre geçmiş ise hükümlü hakkında hem TCK.nun 292. Maddesi gereğince adli soruşturma hem de İnfaz Kanununun 44/3-ı maddesi gereğince disiplin soruşturması yapılacaktır. Ancak hükümlünün teslim olması gereken sürenin üzerinden iki gün veya daha az süre geçmiş ise bu durumda hükümlü hakkında sadece İnfaz Kanununun 44/2-l maddesi gereğince disiplin soruşturması yapılacaktır.
Nakledildiği açık cezaevine teslim olması gereken sürenin üzerinden iki günden fazla süre geçtikten sonra teslim olan hükümlü hakkında 5275 sk.nun 44/3-ı maddesi gereğince 11-20 gün hücre cezası verilecek ayrıca Açık Cezaevlerine Ayrılma yönetmeliğinin 12/1-b maddesi gereğince kapalı kuruma iade edilecektir. Bu hükümlünün yönetmeliğin 13/2 maddesi gereğince yeniden açık kuruma ayrılabilmesi için hücre disiplin cezasını infaz etmesi bu cezanın 5275 sk.nun 48/4-f maddesi gereğince kaldırılması(11-20 gün hücre cezasının kaldırılma süresi infaz tarihinden itibaren 1 yıldır),bilahare hükümlünün tekrar iyi hali kazanması ve bir daha firar etmeyeceğine dair kanaat getirilmesi gerekir.
Nakledildiği açık cezaevine teslim olması gereken sürenin üzerinden iki gün veya daha az süre geçtikten sonra teslim olan hükümlü hükümlü hakkında 5275 sk.nun 44/2-l maddesi gereğince 1-10 gün hücre cezası verilecek ayrıca Açık Cezaevlerine Ayrılma yönetmeliğinin 12/1-c maddesi gereğince kapalı kuruma iade edilecektir. Bu hükümlünün yönetmeliğin 13/1 maddesi gereğince yeniden açık kuruma ayrılabilmesi için hücre disiplin cezasını infaz etmesi bu cezanın 5275 sk.nun 48/4-f maddesi gereğince kaldırılması(1-10 gün hücre cezasının kaldırılma süresi infaz tarihinden itibaren 6 aydır),bilahare hükümlünün tekrar iyi hali kazanması gerekir.
Yazımızın 1.parağrafının 3.maddesinde belirtilen, doğrudan açık ceza infaz kurumlarına alınma şartlarını haiz olup ilk defa açık ceza infaz kurumlarına alınmak üzere çağrılanların durumu; (Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği madde 9)
Bu durumda olan bir hükümlü doğrudan açık cezaevine alınmak üzere çağrı kağıdı ile C.Savcılığına çağrılır. 10 gün içerisinde geldiği takdirde; Belirlenen açık ceza infaz kurumuna 10 gün içerisinde teslim olması gerektiğine dair açık ceza infaz kurumlarına gönderme tutanağı tebliğ olunur. C.Savcılığınca yapılan çağrıya uymayan veya açık ceza infaz kurumlarına gönderme tutanağı tebliğ edilmesine rağmen 10 gün içerisinde belirlenen açık cezaevine teslim olmayan hükümlüler hakkında yakalama emri çıkartılır ve yakalandıklarında açık kuruma teslim edilir. Şayet hükümlünün yakalandığı yerde açık kurum yok ise bulunduğu yerdeki kapalı kuruma teslim edilir. Burada hükümlü hakkında İnfaz Kanununun 58/3 maddesi gereğince işlem yapılarak en kısa sürede açık kuruma nakledilir. Yani hükümlü farklı ilde bulunan açık ceza infaz kurumuna kurum amirinin kırksekiz saati geçmeyecek şekilde belirleyeceği süre içinde, giriş yapması gerekir. Belirlenen sürelerde açık ceza infaz kurumuna giriş yapmayan hükümlüler hakkında 97 nci madde hükümleri uygulanır.(Yani, hükümlünün teslim olması gereken sürenin üzerinden iki günden fazla süre geçmiş ise hükümlü hakkında hem TCK.nun 292. Maddesi gereğince adli soruşturma hem de İnfaz Kanununun 44/3-ı maddesi gereğince disiplin soruşturması yapılacaktır. Ancak hükümlünün teslim olması gereken sürenin üzerinden iki gün veya daha az süre geçmiş ise bu durumda hükümlü hakkında sadece İnfaz Kanununun 44/2-l maddesi gereğince disiplin soruşturması yapılacaktır) Disiplin soruşturmasının sonuçları yukarıda anlatıldığı şekildedir.
Görüldüğü üzere açık ceza infaz kurumlarına nakillerde sürelere uymamanın sonuçları ağır olmaktadır. Ancak Yargıtay, kapalı kurumdan açık kuruma nakledilen bir hükümlünün 20 dakikalık gecikmesinden dolayı verilen hücre cezasına ve kapalı kuruma iade kararına karşı yapılan itirazı reddeden infaz hakimliği kararını kanun yararına bozmuştur. (1. CD. 2025/1198 E, 2025/5229 K )
II- ÖZEL İZİNDEN DÖNMEMEK VEYA GEÇ DÖNMEK SURETİYLE FİRAR VE SONUÇLARI
5275 sayılı kanunun özel izin başlıklı 95. Maddesinde; Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlarla kapalı ceza infaz kurumunda olup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazananlara, aileleriyle bağlarını sürdürmelerini veya güçlendirmelerini ve dış dünyaya uyumlarını sağlamak amacıyla kurum en üst amirinin önerisi ve Cumhuriyet Başsavcılığının onayı ile üç ayda bir, yol hariç yedi güne kadar izin verilebileceği düzenlenmiştir.
Peki izne gönderilen hükümlü izin müddeti sonunda infaz kurumuna dönmez ya da geç dönerse ne olacaktır? Sorunun cevabı İnfaz Kanununun 97. Maddesindedir. Bu maddeye göre;" İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında Türk Ceza Kanununun 292 nci ve izleyen maddelerinde yazılı hükümler uygulanır. İzin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlüler hakkında disiplin işlemi yapılır."
Bu hale göre; İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında Türk Ceza Kanununun 292. Maddesi gereğinde firar suçundan adli işlem yapılmakla beraber 5275 sk.nun 44/3-ı maddesi gereğince disiplin işlemi de yapılacak ancak izin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlüler hakkında sadece 5275 sk.nun 44/2-l maddesi gereğince disiplin işlemi yapılacaktır.
DİSİPLİN YÖNÜNDEN SONUÇLARI
Açık cezaevinde iken izne ayrılıp dönmeyen ya da iki günden fazla süre geçtikten sonra dönen hükümlü hakkında 5275 sk.nun 44/3-ı maddesi gereğince 11-20 gün hücre cezası verilecek ayrıca Açık Cezaevlerine Ayrılma yönetmeliğinin 12/1-b maddesi gereğince kapalı kuruma iade edilecektir.Bu hükümlünün yönetmeliğin 13/2 maddesi gereğince yeniden açık kuruma ayrılabilmesi için hücre disiplin cezasını infaz etmesi bu cezanın 5275 sk.nun 48/4-f maddesi gereğince kaldırılması(11-20 gün hücre cezasının kaldırılma süresi infaz tarihinden itibaren 1 yıldır),bilahare hükümlünün tekrar iyi hali kazanması ve bir daha firar etmeyeceğine dair kanaat getirilmesi gerekir.
Açık cezaevinde iken izne ayrılıp izin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlü hakkında 5275 sk.nun 44/2-l maddesi gereğince 1-10 gün hücre cezası verilecek ayrıca Açık Cezaevlerine Ayrılma yönetmeliğinin 12/1-c maddesi gereğince kapalı kuruma iade edilecektir.Bu hükümlünün yönetmeliğin 13/1 maddesi gereğince yeniden açık kuruma ayrılabilmesi için hücre disiplin cezasını infaz etmesi bu cezanın 5275 sk.nun 48/4-f maddesi gereğince kaldırılması(1-10 gün hücre cezasının kaldırılma süresi infaz tarihinden itibaren 6 aydır),bilahare hükümlünün tekrar iyi hali kazanması gerekir.
Diğer yandan 5275 sk.nun 97/3 maddesi gereğince; İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlülere bir daha özel izin verilmeyecektir.
Yargıtay, özel izin dönüşü yaşanan 1 saat 45 dakikalık gecikmeyi makul saymış ve bu nedenle hükümlü hakkında verilen disiplin cezası ve kapalıya iade kararına karşı yapılan şikayeti reddeden İnfaz Hakimliği kararını kanun yararına bozmuştur.
."..Suç tarihinde açık ceza infaz kurumunda hükümlü olarak bulunan ...'un, 01/02/2016 tarihinde başlayan 5 günlük izin süresinin bittiği günün teslim olma saatinden 1 saat 45 dakikalık bir gecikme ile cezaevine giriş yapması nedeniyle cezaevi görevlilerince tutulan tutanak üzerine hücreye koyma cezası ile cezalandırılarak kapalı ceza infaz kurumuna iade kararı verilmiş ise de; hükümlünün İzmir ilini bilmemesi nedeniyle seyahatinde aksiliklerle karşılaştığı yönündeki beyanlarına itibar edilerek 1 saat 45 dakikalık gecikmenin makul bir süre olduğunun kabul edilmesi gerektiği kaldı ki Yargıtay 7. Ceza Dairesinin 22/12/2014 tarihli ve 2014/32457 esas, 2014/21699 sayılı ilamında da benzer bir gecikmenin makul bir süre olarak kabul edildiği anlaşılması karşısında.." (1. CD. 2016/4396 E. 2016/4072 K.)
III- DENETİMLİ SERBESTLİK SÜRECİNDE FİRAR SAYILAN HALLER VE SONUÇLARI
1-Hükümlünün müdürlüğe müracaat etme(me)si;
5275 sayılı kanunun 105/A-8 ve Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği'nin 79. Maddesi gereğince;
"Hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına karar verilen hükümlü ceza infaz kurumundan çıktıktan sonra beş gün içerisinde talebinde belirttiği denetimli serbestlik müdürlüğüne müracaat etmek zorundadır. Müdürlüğe müracaat için gereken beş günlük süre, hükümlünün ceza infaz kurumundan ayrılışını takip eden günden itibaren başlar. Son gün bir tatile rastlarsa, süre tatilin ertesi günü mesai saati bitiminde sona erer. Hükümlü, denetimli serbestlik müdürlüğüne beş gün içerisinde müracaat etmezse yedinci günü mesai bitimine kadar beklenir. Yedinci günden sonra kayıt kapatılarak herhangi bir işlem yapılmadan infaz hâkiminden hükümlünün açık ceza infaz kurumuna iadesi istenir. Denetimli serbestlik müdürlüğüne müracaat etmesi gereken sürenin bitiminden itibaren iki gün geçmiş olmasına karşın müracaat etmeyen hükümlüler hakkında 5237 sayılı Kanunun 292 nci ve 293 üncü maddeleri uyarınca işlem yapılmak üzere
evrakın bir sureti Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir."
Yasa ve yönetmelik hükümleri gayet açıktır. Hükümlü cezaevinden ayrıldığı günün ertesi gününden başlamak üzere 5 gün içerisinde bildirdiği yerdeki Denetimli Serbestlik Müdürlüğüne başvuracaktır. Bu süre içerisinde başvurmaz ise 2 gün beklenecek ve bu sürenin sonunda İnfaz Hakimliğinden hükümlünün açık kuruma iadesi ve C.Başsavcılığından ise hükümlü hakkında firar suçundan TCK.nun 292-293 maddeleri gereğince adli işlem yapılması istenilecektir.
2-a)Hükümlünün, hakkında belirlenen yükümlülüklere, denetimli serbestlik müdürlüğünün hazırladığı denetim ve iyileştirme programına, denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerileriyle hakkında hazırlanan denetim planına uymamakta ısrar etmesi,
5275 sk.nun 105/A-6 ve Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği'nin 87.maddesi gereğince; Hükümlünün hakkında belirlenen yükümlülüklere, denetimli serbestlik müdürlüğünün hazırladığı denetim ve iyileştirme programına, denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerileriyle hakkında hazırlanan denetim planına uymamakta ısrar etmesi halinde Denetimli Serbestlik Komisyon kararı ile İnfaz hakimliğinden hükümlünün açık kuruma iadesi istenilecektir.
Denetimli Serbestlik Yönetmeliğinin 44. Maddesi gereğince; Denetimli serbestlik kararlarının infazında, yükümlülüğün bir yıl içerisinde mazereti olmaksızın ve kasıtlı olarak üç defa ihlal edilmesi yükümlülüğe uymamada ısrar etme sayılır. Yükümlünün ikinci kez uyarılmasının ardından bir yıl içerisinde üçüncü ihlalin tespit edilmesi halinde dosyanın kapatılması ile ilgili süreç başlatılır.
b) Hükümlü hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanmaya başlandıktan sonra işlediği iddia olunan ve cezasının alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suçtan dolayı kamu davası açılmış olması
5275 sk.nun 105/A-7 ve Denetimli Serbestlik Yönetmeliğinin 87/2 maddeleri gereğince bu durumda olan bir hükümlü hakkında Denetimli Serbestlik Komisyon kararı ile İnfaz hakimliğinden hükümlünün açık kuruma iadesi istenilecektir. Kanunun 105/A-7 maddesinde "...infaz hâkimi tarafından, hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar verilebilir..." denilmekte ise de, uygulama neredeyse tamamen gönderme şeklinde olmaktadır.
Yukarıda 2.maddenin a ve b bentlerinde belirtilen hallerde hükümlü, infaz hakiminin açık ceza infaz kurumuna iade kararından itibaren 2 gün içerisinde C.Savcılığına teslim olmadığı takdirde hakkında TCK.nun 292-293. Maddeleri gereğince firar suçundan adli işlem yapılacaktır. Burada anlatılan firar suçunun oluşumu açısından hükümlünün açığa iade kararından haberdar olması önem arzetmektedir.
Yükümlülük ihlalinde ısrar nedeniyle açığa iade kararlarına itiraz edilirken Denetimli Serbestlik Müdürlüğü tarafından hükümlüye yapılan ihtarların Tebligat Kanunundaki usullere ve Yargıtay uygulamalarına uygun olarak yapılıp yapılmadığına dikkat edilmelidir.
Yukarıda 1.maddede belirtilen halde şayet denetimli serbestlik kararı hükümlünün yokluğunda verilmiş (örneğin hükümlü covid iznindeyken) ve hükümlünün süresi içerisinde müdürlüğe müracaat etmediğinden bahisle açık kuruma iadesine karar verilmiş ise, tebligat yapılmadığından bahisle açığa iade kararına itiraz edilebilecektir. (Yargıtay 1.CD.nin bu konuda verilmiş bir çok KYB kararı mevcuttur)
Açık ceza infaz kurumuna gönderme kararı infaz hakimliğince verilecektir. İnfaz Hakimi, hükümlünün kalan cezasının koşullu salıverilme tarihine kadar olan kısmının açık kurumda çektirilmesine karar verecektir. Yükümlülüklere uymamakta ısrar durumunda infaz savcılıkları , üçüncü ihlalin yapıldığı tarihten itibaren denetimli serbestliğin kesildiğini kabul etmektedir.
FİRARIN DİSİPLİN YÖNÜNDEN SONUÇLARI
Denetimli serbestliğe ayrıldıktan sonra 5 gün içerisinde Denetimli Serbestlik Müdürlüğüne müracaat etmeyip sonraki 2 gün içerisinde müracaat edenler ile yukarıda 2. bendin a ve b fıkralarında anlatılan sebeplerle açığa iadesine karar verilenler, kararı öğrendikleri tarihten itibaren 2 gün içerisinde en yakın C.Savcılığına teslim oldukları takdirde haklarında firar suçundan adli ve idari soruşturma yapılmaz. Bunlar kalan cezalarını şartla tahliye tarihine kadar açık kurumda tamamlar. Aksi durumda firar suçundan hem adli hem de idari soruşturma yapılır.
Firari durumuna düşenler de daha sonra yakalandıklarında açık kuruma alınır. Ancak haklarında firar nedeniyle disiplin soruşturması başlatılır ve 5275 sk.nun 14/5a ve Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği'nin 12/1b maddesi gereğince kapalı kuruma gönderilirler. Firar eyleminin disiplin yönünden karşılığı ise 5275 sk.nun 44/3ı maddesinde 11 günden 20 güne kadar hücreye koyma cezası olarak belirlenmiştir.
İnfaz Kanununun 48/3b maddesi gereğince; "Disiplin cezalarının tamamı infaz edilip kaldırılmadıkça koşullu salıverilme işlemi yapılmaz, ancak bu süre hakederek salıverme tarihini geçemez." yine aynı maddenin 4f bendi gereğince 11-20 gün hücre cezaları infaz edildiği tarihten itibaren 1 yıl sonra kalkar. Yani hükümlünün hücre cezasının infaz edildiği tarihten itibaren 1 yıllık süre içerisinde şartla tahliye tarihi gelmiş olsa bile hükümlü salıverilmez bu bir yıllık sürenin sonu beklenir.
Ancak bu 1 yıllık süre bihakkın tahliye tarihini geçemez.
Yukarıda sayılan sebeplerle infaz hakimliğince açığa iadesine karar verilen hükümlü denetimli serbestliğe ayrıldığı anda infaz ettiği cezalarından dolayı yeniden açığa ve denetimliye ayrılamaz. Ancak şartla tahliye tarihi dolmadan önce, evvelce işlemiş olduğu suçların cezası kesinleşip gelirse bunlardan dolayı açığa ve denetimliye ayrılabilir. Bu durumda evvelce kullandığı denetim süresi var ise yeni belirlenen denetim süresinden düşülür, kalan süre kadar denetimliden yararlanır. (Yargıtay 1.CD.2017/952 Esas, 2019/1955 Karar) Hükümlünün şartla tahliye tarihi dolduktan sonra evvelce işlemiş olduğu suçların cezası kesinleşip gelirse bunlardan dolayı da açığa ve denetimliye ayrılabilir. Şartla tahliye sonrası gelen cezalar şartla tahliye öncesi cezalar ile içtima olmayacağı için bu halde hükümlü yeni bir denetim süresi elde eder. Şartla tahliye öncesi kullandığı denetimli süreleri bu yeni elde ettiği süreden düşülmez.
Esat Faruk BENLİ
Hukukçu
