“İnsanlar arasında, ruhi ve ahlaki açıdan ölümü sevenlerle yaşamı sevenler arasındaki ayrımdan daha büyük bir ayrım düşünülemez.” Erich Fromm
Ölüm tehdidi psikolojik şiddetin en ekstrem biçimlerinden biri olarak belirmekte; ölüm tehdidi başka birinin zihnine bomba yerleştirmek etkisinde kaygıyı harekete geçirmektedir. Tehditler bilinen bir kişiden(örneğin eski bir eş/sevgili) gelebileceği gibi anonim de olabilir. Anonim nitelikte olanlar daha zehirleyici ve ürkütücü olmakta; kaygıları artırmaktadır: Bu kişi benim çocuklarıma veya aileme bir şey yaparsa kuruntusu insanı yiyip bitirmektedir! Adam öldürme tehdidi, sözlü, yazılı veya başka birine ateş ediyormuş gibi el hareketi yapmak örneğinde olduğu gibi sembolik te olabilir. İşte adam öldürme öncesi, çoğu zaman katilin kendini ele veren birtakım sözler ve tehditlerin varlığına tanık olunmaktadır.
Adam öldürme tehditlerinin eyleme dönüştüğünü belgeleyen olgular karşısında bu tür tehditlerin tehlikelilik derecesini saptamak suçluluğun önlenmesi yönünde oldukça önemlidir.1 Amerika'nın Colorado Üniversitesi'ndeki bir psikiyatri uzmanı, sözle adam öldürme tehdidinde bulunan akıl hastaları ile adam öldürme suçundan hükümlü olanlar üzerinde yaptığı araştırma sonucu aşağıdaki sekiz tahmin faktörü saptanmıştır:
1. Ebeveynin istismarcı tutumu. Karşı cinsteki çocukta aşırı bir endişe ve düşmanlık duyulmasına neden olarak sonradan ebeveyne veya ikame kişiye karşı öldürmeyi amaçlayan saldırılarda ifadesini bulabildiği;
2. Ebeveynin yaptığı işkence. Bu tutumun, çocukta saldırganlığı doğurmakla kalmayıp, gelecekteki davranışı için de bir model oluşturduğu;
3. Yangın çıkartmak. Kompulsif yangın çıkartanların, sadistik eğilimleri ve ceza verme dürtüleri olduğu;
4. Hayvanlara işkence yapılması. Tavşan ve kuşları avlamak etmen olmayıp, kediyi benzinle yakmak veya tavşanın cinsel organını çıkartmanın işlenebilecek adam öldürme suçu için prognostik işaret olabileceği;
5. Adli sicilde sabıka kaydı. Adam öldürme suçunu işleyenlerin genellikle ilk defa suçlu olmadıkları;
6. Müessir fiil suçundan sabıkalı olmak. Müessir fiil işleme eğilimi yanında kişinin hiddetini kontrol edebilmesinin çok zayıf ölçüde olabildiği;
7. Alkolizm. Alkolün kişinin kendini kontrol yetisini zayıflattığı ve adam öldürmenin genellikle içkili hale bağıntılı bulunduğu;
8. İntihara teşebbüs. Adam öldürme intiharın dışa yönelişi olup; adam öldürme riski, intihar teşebbüsünün yokluğunda daha yüksektir. İntihar etme tehdidinde bulunan kişilerin adam öldürmekten çok intihar etmelerinin kuvvetle muhtemel olduğu gözlenmiştir.
Nedensellik açısından anlamlı görülen bu faktörleri sınırlı olarak değerlendirmek, bunlara dayalı olarak kişileri enterne etmek mevcut ceza siyasetinde mümkün olmadığına göre, kolluk, klinik (psikolog/ psikiyatr) ve adliye personelini içeren multidisipliner yaklaşımda önemli olan, bu niteliklere sahip olan katillerin daha fazla suç işlemesini önlemek olmalıdır. Bu bağlamda, adam öldürme tehdidinin nasıl ifade edildiği önemli olmayıp, ister kısa veya abartmalı, ciddi veya jestle, hiddetle ya da aldatıcı bir sükunet içerisinde aniden sarf edilen bir söz, ister saldırı ile birlikte ifade edilen bir tehdit olsun, sonuç trajik olabilmektedir.
Histerik bir kişinin tehdidi ise, genellikle, bir felaket mesajı olarak kabul edilmese de, psikopat kişinin sessizce ve fakat kararlı olarak "Biliyorum, bir gün birisini öldüreceğim” demesi hiçte hafife alınabilecek bir ifade değildir.
Aynı paralelde, yıllarca tekrarlanan tehdit ise tehlike olasılığını kaybetmek üzere olup; adam öldürme tehdidinden sonra ifade edilen nedamet veya özür dilemek makbul bir işaret sayılsa da, tehlikeyi ortadan kaldırmamaktadır. Bir diğer grup olan "Beni terk edersen seni öldürürüm" şeklindeki şartlı tehditlerde tehlikeli sonuçlar doğurabilmekte; öldürülen kişinin, kritik bir zamandaki acımasız eleştirisi, küçültücü veya alaylı bakışı, tehdit ile intihar arasında dengeyi bozarak kendi ölümüne sebep olabilmektedir.
Tehdit altındakiler aşırı uyanık, diken üstünde, zihin ve vücut tehlikeye karşı aşırı duyarlı; odaklanma, net düşünme ve bilgileri doğru bir şekilde algılama zorluğu içinde, tehdit içermeyen şeyleri de tehdit olarak algılama zafiyeti ile depresif ve intihara meyilli olabilirler. Tehdidin birey üzerindeki etkisi açısından adli psikiyatrist Bandy Lee’in şu deneyimi kayda değerdir. Yale Tıp Fakültesi adli psikiyatri öğretim görevlisi olan Bandy Lee’nin kamuoyuna Donald Trump’ın ülke için tehlike oluşturduğunu ifade etmesi üzerine aldığı tehditler sonucu yaşam çizgisini şöyle ifade etti: “İnsanların farklı şekillerde baş edebileceklerini düşünsem de, kendim yaklaşık bir ay eve kapanarak ofisime gidemedim. Saçlarımın yarısı döküldü ve tam 9,07 kg kaybettim.”
Kadın cinayetlerinde “tehdit”in önemi
İnsanın tahrik edici bir saldırıya karşı yanıt vermemesi, erotik unsurların karışımı yanında saldırgan dürtünün fazlaca zayıflaması nedeniyle olmaktadır. Ancak bunun tam karşıtı meydana geldiğinde; erotik unsurları içeren ilişkiler aniden bozulunca, saldırganlık duyguları salıverilmekte ve öç alıcı katil kendini göstermektedir.2 Kadınların yakınları veya eski birlikte oldukları kişiler tarafından öldürülmesi ciddi bir sosyal, ceza adaleti ve halk sağlığı sorunudur. Bu tür cinayetler özellikle aşk ve nefret ikilemi ile yüklü nevrotiklerde sıkça gözlenmekte ve genellikle bu mekanizmaya sevgilisini terk eden eşlerin öldürülmesinde tanık olunmaktadır. Aynı şekilde, erotik ilginin aniden çekilmesi de benzer bir tepkiyi oluşturmakta; reddedilen eşin “seni başkalarına yar etmem" saikiyle savunma mekanizması olarak ortaya koyduğu öldürücü saldırgan tepkiler mağdurun katliyle sonuçlanmaktadır (aşk katili)-“Ya benimsin, ya toprağın”. Bu son durum öncesi kişinin ilişki kurmak için yaptığı girişimlere/ telefonlara "seninle konuşacağımız hiçbir şey kalmadı" diyerek yanıt verilmesi de yanlış taktiklerdendir. İşte kanserleşen aşk ilişkileri kopma noktasına geldiğinde aşağıdaki iki kuralın yaşamsal önemi üzerinde önemle durulmalıdır:3
1. Sevgili/sözde sevgili ile pazarlığa girilmemesi;
2. Kendisiyle temas kurulmaktan kaçınılması.
Kurulan ilişki/temasın hayal kırıklığına ve aşağılanmaya götürmesi sonucu tetiğe dokunulmasının bir anlık mesele olacağı unutulmamalıdır. H. Edib-Adıvar’da bu dramatik gerçeğe şu dizesinde vurgu yapmaktadır:4
“Aşk bir asi çocuktur
Hiçbir zaman nizam dinlememiştir
Sen beni seversen ben seni sevmem
Eğer sen sevmezsen ben severim
Fakat ben seversem kendini sakın.”
İşte aile içi cinayet, erkeğin 'kontrolünü kaybetmesi' nedeniyle olmakta ve bu cinayetlerin büyük çoğunluğunda “kontrol edici ve zorlayıcı davranışların” temel faktör oluşturduğunu görebiliriz.5 Nitekim, Prof. Dr. Jane Monckton-Smith, eşleri tarafından öldürülen kurbanların % 80'den fazlasını kadınların oluşturduğunu söyledi. Çalışmasını yürütmek için, kadının faille ilişkisi olduğu Counting Dead Women web sitesinde incelediği 372 cinayetin neredeyse tamamında keşfettiği sekiz adım şunlardı:6
- Geçmişi-fail tarafından takip veya tacize ait ilişki öncesi bir geçmişin olması,
- Romantizmin hızla ciddi bir ilişkiye dönüşmesi,
- İlişkiye “ kuşku ve kontrol duygusunun” egemen olması,
- Düşüncede değişim-Bir tetikleyicinin, failin kontrolünü tehdit etmesi örneğin, ilişkinin sona ermesi veya failin mali sıkıntıya girmesi,
- Artış kaydedilmesi - eşin takip etme veya intiharla tehdit etme gibi kontrol taktiklerinin yoğunluğunda veya sıklığında bir artış,
- Failin düşüncesinde bir değişiklik olması - ya intikam yoluyla ya da cinayet yoluyla devam etmeyi yeğlemesi,
- Planlama - failin kurbanını tek başına yakalamak için fırsatlar kollaması ve/veya silah satın alması, ve
- Cinayet - fail eşini öldürmekte ve muhtemelen kurbanın çocukları gibi başkalarına da zarar vermektedir.
Fiziksel şiddet olmadığında, o kadar da kötü olamaz yanılgısına düşülmeyerek, sekiz adımlık zaman çizelgesi, yalnızca fiziksel şiddet yerine her türlü istismarın dikkate alınmasının önemini vurgulamaktadır. Bir ilişkide fiziksel şiddet geçmişi, gelecekteki saldırılar için güçlü bir tahmin edici olsa da, bireysel şiddet eylemleri nadiren tek başına meydana gelmekte ve daha çok süregelen taciz edici ve saldırgan davranış modelinin bir parçası olmaktadır. Jane Monckton-Smith’e göre, sekiz aşamada gösterildiği gibi, “davranış kontrolü” ve taciz de dahil olmak üzere tüm şiddet ve istismar kapsamını dikkate almak önemlidir.
Dolaylı Saldırganlık
Bu tür saldırganlık, nefret edilen sevgiliye doğrudan saldırmak yerine onun hayranlık duyduğu nesne veya nesnelerin yok edilmesidir. Zaman zaman hiddet anında insanın nefret ettiği kişinin giysi veya kıymetli eşyalarını tahrip ettiği görülmektedir. Belirgin psikolojik zarar ötesinde, bu dolaylı saldırganlık hedeflenen kişiye karşı sembolik öldürme olarak işlev görmektedir. Psikiyatrik yönden yeterince rahatsız olan kişilerde bu dolaylı saldırı ölümle sonuçlanabilmektedir.
Diğer bir ifade ile dolaylı saldırganlık, dolambaçlı yollarla başkalarına, özellikle de başkalarının sosyal konumuna ve benlik saygısına zarar vermeyi amaçlayan bir davranıştır. Saldırganın doğrudan yüzleşme olmaksızın diğer bireyleri veya sosyal yapıyı mağdura psikolojik olarak zarar verecek şekilde manipüle ettiği bir tür sosyal manipülasyondur. İlgili sosyal ve ilişkisel saldırganlık yapıları, aynı zamanda, sosyal topluluk veya akran grubunun saldırgan ve kurban arasında arabulucu bir rol oynadığı aynı fenomeni temsil eder. Dolaylı saldırganlık, arkasından dedikodu yapmak, söylenti yaymak, sosyal dışlama, karalayıcı sözler vb. davranışlarla örneklendirilir. Kuşkusuz, saldırgan davranış sorunludur ve hem saldırgan hem de kurban için uyum sorunlarında potansiyel bir biçimlendirici faktördür.
Sonuç
Türkiye’de yılda 400’den fazla kadın kocası veya da eski kocası/sevgilisi tarafından öldürülmektedir. Önemli sorun şiddete maruz kalmış ve kalma olasılığı olan kadınların korunmasıdır: “Kadınları yeniden şiddet mağduru olmalarını nasıl önleyebiliriz?” Bu döngüyü kırmak için her şeyden önce bu alanda çalışanların iyi eğitilmeleri; ikinci olarak toplumdaki zihniyetin değiştirilmesi gerekmektedir. Genelde şiddet ile kadına şiddetin aynı şekilde trete edilmesi bilincinin ceza adaleti sistemi ajanlarında yer etmesi sağlanmalıdır.
Anormal kişilerce işlenen adam öldürme suçları dışında kalan ekseri olaylarda maktul kişiler, genelde bir suçlunun temel karakteristikleri çoğuna sahipken; bazı olaylarda sanki iki potansiyel suçlunun adam öldürmek için bir araya geldikleri; birinin mağdur, diğerinin suçlu olmasının ekseri hallerde şansa kaldığı görülmekte ise de,7 kadına karşı işlenen cinayetler bunun dışında kalmakta ve bu tür cinayetler ülkede süregelmektedir. Bu konuda yukardaki anlatımlar çerçevesinde suçları önleme ve suçluları tretman stratejisinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Doyulur mu doyulur mu,
canana kıyılır mı,
cananına kıyanlar,
hak’kın kulu sayılır mı?
Neşet Ertaş
--------------
1 Ceza Mahkemeleri (2022) TCK.Md. Dosya Sanık Suç Vücut dokunulmazlığına karşı suçlar 86-93 441 806 509 378 625 611
Kaynak: Adalet İstatistikleri 2022 Mahkumiyet: 162 627 Beraat 70 398 % 69,7 - 30,3
2 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair kanun kapsamındaki kadın cinayetlerinde hayatını kaybeden kadın sayısını 2017'de 353, 2018'de 279, 2019'da 336 ve 2020'de ise 266; 2021’de 280; 217 kadın da şüpheli şekilde ölü bulundu-karanlık sayı göz önüne alındığında(?!)
3 Feryadı duyulmadı: ‘Ölünce mi yardım edeceksiniz’ Hürriyet (29/11/2019) s.3:Eski Kocası tarafından 11 Ekim günü satırla saldırılan Arslan 44 gün sonra öldü. A. Tuba Arslan, kocasının sürdürdüğü tehditlerle ilgili 2017-2019 arasında ‘Korkuyorum beni öldürecek’ diyerek Eskişehir C.Savcılığına 23 kez suç duyurusunda bulunmuş; 1 Ocak-5 Temmuz 2019 tarihleri arasındaki suç duyuru sayısı 10’u bulmuş; başvurulardan 5’i delil yetersizliğinden takipsizlikle sonuçlanmış; koca hakkında 14 Eylül 2018’de uzaklaştırma kararı alınmış; bu karar daha sonra birkaç kez uzatılmış ise de, koruma kararlarını ihlal etmesine karşılık hakkında ‘zorlama hapsine’ hükmedilmemiş; 5 Temmuz 2019’de Ankara Aile Mahkemesine yaptığı başvuruda yaşadığı mağduriyetler dile getirilmiş; “kişi hakkında başvurmadığım işlem kalmamış” diyor. “Bu kişiden tehdit alıyorum. Benim ölümüm gerçekleşince mi bana yardım edeceksiniz. Ben çok mağdurum.” Bu veriler sistemin azmettirici bir nitelikte olduğunu sergilemektedir. Ayrıca bkz. G.Tahincioğlu. Yüzleşme-Yargıtay Ceza Genel Kurulu'ndan skandal emsal karar: Hatice Kaçmaz önce bıçakla, sonra katile 'indirim'le katledildi! T24 (13/03/2022).
4 H.Edib-Adıvar. “Bir Genç Kızın Cinayeti” Kubbede Kalan Hoş Sada Atlas Kitabevi İst.,1991,s.278. Shakespeare understood this when he wrote, “One sin, I know, another doth provoke; murder’s as near to lust as flame to smoke” (Pericles I, I). Shakespeare şunu yazdığında bunu anladı: “Biliyorum, bir günah kışkırtır; cinayet şehvete, alevin dumana yakın olduğu kadar yakındır.”
5 Uydurma sebep (defensive homicide): Başka biriyle sözlendiğini duydum. Bu konuyu konuşmak için buluştuk. Bana saldırdı. Ben de kendimi korumak için çantamdaki tabancayla ateş ettim. Hürriyet (2/05/2023) s.3. Pek çok vaka, bir kadının bir erkeği/eşini başka bir erkek için terk ettiği ve eski eşin kadını öldürdüğü veya onun eylemleri tarafından kışkırtıldığını iddia ettiği olgusal paradigmayı içermektedir. Ülkenin çeşitli bölgelerindeki boşanma oranlarını göz önünde bulundurursanız, sıradan bir kişinin eski eşin başkasıyla bir ilişkiye başlaması nedeniyle kontrolünü kaybedip öldürebileceği söylenebilir mi? Eğer böyle olsaydı, kesinlikle gerçekte olduğundan çok daha fazla adam öldürme olgusuna tanık olunurdu. Öte yandan, yargılama sürecinde failin tahrik savına karşı maktulün aksini iddia etmesi mümkün müdür?
6 MoncktonSmith, Jane ORCID: 0000000179255089 (2019) Intimate Partner Femicide: using Foucauldian analysis to track an eight stage relationship progression to homicide. Violence Against Women. ISSN 15528448; ayrıca bkz. Intimate Partner Femicide Timeline Dr Jane Monckton Smith; ayrıca bkz. Jane MoncktonSmith(UK) “Domestic Violence Killing” YouTube 9 Eylül 2021. Güleda Cankel’in eski sevgilisi tarafından 17 saat süren bir cinayete kurban gitmesi ardından Kolluk kuvvetlerince hazırlanan raporda, Savcılık talimatıyla alınan ifade sonrası yine savcılık talimatıyla serbest kalması!? Bkz. İhmal Raporu Hürriyet (23/11/2019), s.10.
7 M.T. Yücel. Adalet Psikolojisi, 9. Bası, 2023, s.283. Mor Çatı Kadın Sığınağı vakfı. Kadına Yönelik Şiddet Değerlendirme Raporu, Mayıs 2017, İstanbul; Kadına yönelik şiddetin kreşendoya vardığı ölüm pornografisi için bkz. “Kadına Şiddette Son Nokta” Haber Türk (7/10/2011).