GİRİŞ
7343 sayılı ve 24.11.2021 kabul tarihli Kanunla icra ve iflas hukukunda ihale mevzuatına ilişkin önemli bir takım değişikliklere gidilmiştir.[1] Şüphesiz bunların içeresinde en önemlilerinden biri de taşınır ve taşınmaz malın açık artırma usulüyle satışı kapsamında ihaleye katılabilmek için gösterilmesi kural olarak zorunlu olan teminata ilişkindir. Bu çalışmada, yapılan değişiklikler çerçevesinde teminat konusu başlıklar hâlinde ele alınacaktır.
I. TAŞINIR MAL İHALELERİNDE DE TEMİNAT GÖSTERİLMESİ
7343 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikler çerçevesinde eski düzenlemeden farklı olarak sadece taşınmaz mallar için değil taşınır malların ihalesinde de teminat gösterilmesi gerektiği kabul edilmiştir. Nitekim taşınır malların elektronik ortamda açık artırma suretiyle satışı için yapılacak ilanda nelerin bulunması gerektiğini düzenleyen İİK m. 114, VII2 uyarınca; “Artırmaya katılabilmek için mahcuzun kıymetinin yüzde onunu karşılayacak tutardaki teminatın satışı yapan icra dairesinin banka hesabına yatırılmasının zorunlu olduğu, teminatın nakit olması durumunda en geç artırma süresinin bitiminden önceki gün saat 23:30’a kadar yatırılması gerektiği.” bilgisine de yer verilecektir. Görüldüğü üzere getirilen düzenleme çerçevesinde tıpkı taşınmaz malların açık artırma suretiyle satışında olduğu gibi taşınır malların açık artırma suretiyle satışında da artırmaya katılmak isteyenlerin de bundan böyle taşınır malın değerinin yüzde onunu karşılayacak tutarda teminat göstermeleri kural olarak zorunludur.
II. GÖSTERİLECEK TEMİNATIN TÜRÜ
Teminatın mutlaka bankaya yatırılacak belli bir tutarda para olması şart değildir; banka teminat mektuplarının da teminat olarak gösterilmesi mümkündür. Ancak bunun için artırmaya katılacakların, en geç artırma süresinin bitiminden önceki iş günü mesai bitimine kadar satışa konu mahcuzun kıymetinin yüzde onunu karşılayacak tutardaki teminat mektubunu icra dairesine tevdi etmeleri gerekmektedir (bkz. İİK m. 114, VII/3). Yeni düzenlemede (İİK m. 114,VII/3), mülga düzenlemeden (İİK m. 124, III), farklı olarak banka teminat mektubunun kesin ve süresiz olması gerektiği açıkça hükme bağlanmıştır.
III. TEMİNAT GÖSTERİLMESİ YÜKÜMLÜLÜĞÜNDEN MUAFİYET
Bazı hallerde açık artırmaya katılmak isteyenlerin teminat göstermesine gerek yoktur. Söz konusu muafiyet İİK m. 114, VII/6’da düzenlenmiştir. Buna göre; artırmaya katılmak isteyen alacaklı ile ortaklığın satış suretiyle giderilmesinde artırmaya katılmak isteyen pay sahibi en geç artırma süresinin bitiminden önceki iş günü mesai bitimine kadar satışı yapan icra dairesine müracaat ederse alacağın veya ortaklık payının teminatı karşıladığı miktar kadar kendilerinden teminat alınmaz.
Dikkat edilmelidir ki, bahsi geçen hallerde tanınan muafiyet sadece “alacağın veya ortaklık payının teminatı karşıladığı miktar” ile sınırlıdır. O halde alacağın ya da ortaklık payının % 10’luk teminat oranını karşılamaması durumunda alacaklının ya da paydaşın bakiye kısım için teminat göstermesi zorunludur. Buna göre, malın değeri söz gelimi 2.000.000 TL ise ve alacaklının alacağı da 90.000 TL ise o yalnızca bakiye 110.000 TL’lik kısım için teminat göstermek mecburiyetindedir.
IV. TEMİNATIN İADESİ
Az yukarıda dile getirilen muafiyet halleri bir kenara bırakılacak olursa açık artırmaya katılmak isteyen herkes teminat göstermek zorunda olmakla birlikte şayet teminat yatıran ihale katılımcısı hiç teklif vermezse ya da onun teklifinden daha yüksek bir teklif ileri sürülürse ihale katılımcısı artırmanın sonuçlanmasını dahi beklemeden sistem üzerinden teminatının iadesini talep edebilecektir (ESY m. 19,1). Şu halde ihale katılımcısının teminatını geri alabilmesi kendisinin en yüksek teklif veren olmamasına bağlıdır (bkz. ESY m. 14, 5).
Diğer yandan, en yüksek ihale bedelini teklif etmemiş olan ihale katılımcısı, kendisinden daha yüksek bir teklif sunulmuş olmasına rağmen açık artırma sürecinde gösterdiği teminatın iadesini talep etmemişse teminat ona artırma sonuç tutanağının elektronik satış portalında ilan edilmesinden sonra UYAP üzerinden iade edilecektir (ESY m. 19, 2).
Şayet teminat olarak banka teminat mektubu gösterilmiş idi ise onun iadesi için icra dairesine müracaat edilmesi gerekmektedir (ESY m. 19, 3).
V. TEMİNATIN ALIKONULMASI
7343 sayılı Kanun’la teminata ilişkin olarak yapılan önemli bir değişiklik de en yüksek teklifi veren ihale alıcısının süresi içinde ihale bedelini ödememesinin hukuki sonucuna ilişkindir. Mülga düzenlemede birinci açık artırmada en yüksek teklifte bulunan ihale alıcısının ihale bedelini ödememesi durumunda tamamlayıcı (ikame) ihale yapılmaktaydı (bkz. İİK mülga m. 133). Yeni düzenlemede ise tamamlayıcı (ikame) ihale usulü kaldırılmıştır. Ancak hemen belirtelim ki, teminatın akıbetine ilişkin olarak eski ve yeni düzenlemeler arasındaki fark bununla sınırlı değildir. Eski düzenlemede birinci ihale üzerine kalan ihale alıcısının ihale bedelini ödememesi durumunda icra müdürü ihale kararını kaldırır ve alıcının artırmaya katılmak için yatırmış olduğu teminat onun İİK mülga m. 133, II uyarınca “sorumlu olduğu meblağa” mahsup edilmek üzere alıkonurdu (bkz. İİK mülga m. 133, I, c. 1). Bununla kastedilen ise ihaleye katılıp da ihale bedelini ödememek suretiyle ihale kararının kaldırılmasına sebep olan tüm alıcılar ve kefillerinin teklif ettikleri bedel ile son ihale bedeli arasındaki farklar ve diğer zararlardan ve ayrıca temerrüt faizinden müteselsilen sorumlu tutulmaları idi (İİK mülga İİK m. 133, II). Kanaatimizce anılan hüküm kötü niyetle ihaleye katılanlarla mücadele bakımından belli ölçüde caydırıcı bir etkiyi haizdi. Zira eski düzenleme döneminde ihale üzerine kalan ihale alıcısının teklif ettiği ihale bedelini ödememesi durumunda her ne kadar kendi teklif ettiği bedel belli ise de daha sonra teklif edilecek bedelin ne olacağı o aşamada bilinmemekteydi. Bu durumda ihale alıcısı pekâlâ yatırdığı teminattan çok daha yüksek bir bedeli ödemek zorunda kalabilmekteydi. Bu ise şüphesiz ihale alıcısını teklif ettiği bedeli ödemeye zorlamaktaydı.
Buna karşılık, 7343 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle birlikte getirilen düzenlemede durum farklıdır. Gerçekten de İİK m. 114, VII/9 uyarınca ihale alıcısının en yüksek teklifi verip de süresi içinde ihale bedelini yatırmaması durumunda göstermiş olduğu teminat iade edilmeyip öncelikle satış masraflarından düşülerek alacaklarına mahsuben hak sahiplerine ödenecektir. Görüldüğü üzere en yüksek teklif verip de süresi içinde ihale bedelini yatırmayan ihale alıcısının sorumluluğu (meblağ/tutar olarak) somutlaştırılmış ve gösterdiği teminatla sınırlandırılmıştır. Söz konusu teminat ise kural olarak yukarıda belirtildiği üzere taşınır veya taşınmaz malın muhammen bedelinin % 10’u kadardır (İİK m. 114, VII/3; İİK m. 129). Kanaatimizce getirilen bu düzenleme fevkalade hatalı olmuştur. Gerçekten de dikkat edilirse en yüksek teklif veren ihale alıcısının ihale bedelini ödememesi durumunda gösterdiği teminat hak sahiplerine, yani alacaklılara ödenecektir. Bu hükmün kötüye kullanılmaya açık olduğu aşikârdır. Şöyle ki; borçlu bizzat ihaleye katılıp çok yüksek bir teklif ileri sürerek ihalenin kendisine kalmasını sağlayabileceği gibi, muvazaalı olarak, tanıdığı birinin ihaleye girmesini ve çok yüksek bir teklif ileri sürerek ihalenin ona kalmasını sağlayabilir. Daha sonra da teklif olarak sunulan meblağ süresi içinde ödenmemek suretiyle ihale iptal ettirilebilir. Bu yola hem birinci hem de ikinci ihalede başvurulabilir. Her ne kadar böyle bir durumda en yüksek teklif veren ihale alıcısının yatırmış olduğu teminatı yitireceği akla gelebilirse de borçlu muvazaalı olarak tanıdığı birine teminat tutarını ödeyip onun ihaleyi girmesini ve onun çok yüksek bir teklif ileri sürerek diğer ihale katılımcılarının teklif sunmasını önleyebilir. Bu konuda şöyle bir örnek verilebilir: Borçlunun üzerine haciz konulan taşınmazının muhammen bedeli 1.000.000 TL olarak belirlenmiş olsun. Söz konusu taşınmazın ihalesine katılabilmek için ihale katılımcılarının (kural olarak) malın muhammen bedelinin %10’u olan 100.000 TL’yi teminat olarak yatırmaları gerekecektir. Bu örnekte ihalenin yapılabilmesi için gerekli en düşük meblağın -satış isteyenin alacağına rüçhanı olan alacakların bulunmaması durumunda- (malın paraya çevrilme ve paranın paylaştırılması masraflarıyla birlikte) yaklaşık 520.000 TL olduğu varsayılabilir (bkz. İİK m. 115, I). Burada dikkat edilmesi gereken husus en yüksek teklif süren ihale alıcısının bu bedeli ödememesi durumunda teminat hak sahiplerine yani borçlunun alacaklılarına dağıtılacaktır. Başka bir deyişle, söz konusu miktar -satış masrafları çıktıktan sonra- borçlunun (esasen zaten ödemek zorunda olduğu) borcundan düşülecektir. Şüphesiz bu durum ikinci ihale bakımından da geçerli olacaktır. Sonuç itibarıyla, yukarıdaki örnekte muhammen bedeli 1.000.000 TL olarak belirlenen bir mala söz gelimi 5.000.000 TL teklif vererek (diğer katılımcıların teklif vermesini engelleyerek) ihalenin üzerinde kalmasını sağlayan ihale alıcısının sorumlu olduğu miktar (ileri sürdüğü çok yüksek teklif tutarından tamamen bağımsız olarak) sadece malın muhammen bedelinin %10’u ile sınırlı olacaktır.
SONUÇ
7343 sayılı ve tarihli Kanun’la icra ve iflas hukukunda açık artırmaya ilişkin önemli bir takım değişikliklere gidilmiştir. Bunların bir kısmı da açık artırmaya katılmak için katılımcıların kural olarak göstermek zorunda oldukları teminata ilişkindir. Bu kapsamda taşınır malların açık artırma yoluyla satılmasına ilişkin hükümlerde değişiklik yapılarak bundan böyle taşınır malların satışında da katılımcıların teminat göstermeleri zorunlu hâle getirilmiştir. Kanaatimize bu, olumlu bir yeniliktir. Bununla birlikte, ihaleye katılıp en yüksek teklifi vermekle birlikte ihale bedelini ödemeyen alıcıların sorumluluğu bakımından ise sadece teminatın alıkonulacağı ve bunun -satış giderleri çıktıktan sonra- hak sahiplerine yani alacaklılara ödeneceği öngörülmüştür ki, bu düzenleme kanaatimizce 7343 sayılı Kanun ile İİK’de yapılan değişikliklerin en zayıf noktasıdır ve getirilen bu düzenleme yüzünden ihale sistemi işlemez hale gelebilecektir. Bu itibarla getirilen bu düzenleme bir an önce değiştirilmeli ve ihaleye katılıp en yüksek teklifi sunan ve daha sonra ihale bedelini ödemeyen ihale alıcıları bakımından çok daha ciddi yaptırımlar getirilmelidir. Bu kapsamda kanaatimizce yatırılan teminatın -masraflar düşüldükten sonra- bakiye kısmının Hazineye irat kaydedilmesi düşünülebilir. Başka bir deyişle, böyle bir durumda, yatırılmış olan teminattan borçlunun yararlanılmasına müsaade edilmemelidir. Getirilen düzenlemenin bu haliyle korunması durumunda pek çok ihalenin ihale bedelinin ödenmemesi nedeniyle iptal edilmesi riski baş gösterebilecek ve bu da ihalelere katılımı düşürecektir.
Av. Dr. Cenk AKİL
KAYNAKÇA
Aydemir, Fatih: “7343 Sayılı İcra ve İflâs Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un ‘Elektronik Ortamda Açık Artırma Suretiyle Satış’ Hakkındaki Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Hukukun Güncel Meseleleri Erzincan Sempozumu Özet Bildiri Kitabı, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Yayını, Erzincan, s. 231-233.
Çavuş Eryendi, Burcu: “İcra ve İflâs Hukukunda Elektronik Ortamda (Çevirimiçi) Satış Usulü”, AndHD, C. 9, S. 2, Temmuz 2023, s. 503-537.
Çelikoğlu, Cengiz Topel: “7343 Sayılı Kanunla İİK’da Yapılan Paraya Çevirme ve İhalenin Feshi’ne İlişkin Değişikliklerin Takdim ve İzahı”, Adalet Dergisi, 2022, C. 149, Sayı 68, s. 409-450.
Erişir, Evrim: “7343 Sayılı Kanunla Yeniden Düzenlenen Cebri İcrada Satış İsteme Süresi ve Satış Gerçekleştirilmediğinde İzlenecek Prosedür”, Medeni Usul ve İcra-İflâs Hukuku Dergisi (MİHDER), 2022, C. 18, Sayı 52, S. 405-456.
Kale, Serdar: “İcra İflâs Hukukunda Online Satış”, 2021, E.T.: 22.08.2023.
Okur, Mustafa: “Elektronik Açık Artırma Suretiyle Satışta Artırma Aşaması”, ERÜHFD, C. XVIII, S. 1 (2023), s. 47-112
Pekcanıtez, Hakan/Akkan, Mine: “7343 Sayılı Kanunla İcra ve İflâs Kanunu’nda Yapılan Değişikliklerin Zaman İtibarıyla Uygulanması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2022, C. 35, S. 160, s. 259-297.
Pekcanıtez, Hakan: “Borçluya Satış Yetkisi Verilmesi (İİK md. 111/a)”, GalÜHFD, 2022, S. 1, s. 819-849.
Uysal, Merve: “İcra İflâs Hukukunda Teknolojik Gelişmeler ve Özellikle Elektronik Satış”, Uluslararası Akdeniz Hukuk Kongresi 2022 Tam Metin Kitabı, Ankara 2022, s. 1347-1373.
Yardım, Mehmet Ertan: “İcra ve İflâs Kanunu’nda Paraya Çevirme İşlemlerine Dair 7343 Sayılı Kanun ile Getirilen Değişiklikler ve Yenilikler”, KHAS Hukuk Bülteni, 2021 (https://hukukbulteni.khas.edu.tr/bulten/63), E.T.:22.08.2023.
Yazıcı, Burçin: “İcra ve İflâs Kanunu M. 111/A Uyarınca Borçluya Satış Yetkisi Verilmesi”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, C. 12, S. 2, s. 1119-1147.
-------------
[1] Yapılan değişikliklere ilişkin olarak çok sayıda yazı kaleme alınmıştır. Bkz. Aydemir, Fatih: “7343 Sayılı İcra ve İflâs Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un ‘Elektronik Ortamda Açık Artırma Suretiyle Satış’ Hakkındaki Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Hukukun Güncel Meseleleri Erzincan Sempozumu Özet Bildiri Kitabı, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Yayını, Erzincan, s. 231-233; Çavuş Eryendi, Burcu: “İcra ve İflâs Hukukunda Elektronik Ortamda (Çevirimiçi) Satış Usulü”, AndHD, C. 9, S. 2, Temmuz 2023, s. 503 vd.; Çelikoğlu, Cengiz Topel: “7343 Sayılı Kanunla İİK’da Yapılan Paraya Çevirme ve İhalenin Feshi’ne İlişkin Değişikliklerin Takdim ve İzahı”, Adalet Dergisi, 2022, C. 149, Sayı 68, s. 409 vd.; Erişir, Evrim: “7343 Sayılı Kanunla Yeniden Düzenlenen Cebri İcrada Satış İsteme Süresi ve Satış Gerçekleştirilmediğinde İzlenecek Prosedür”, MİHDER, 2022, C. 18, Sayı 52, S. 405 vd.; Kale, Serdar: “İcra İflâs Hukukunda Online Satış”, 2021, E.T.: 22.08.2023; Okur, Mustafa: “Elektronik Açık Artırma Suretiyle Satışta Artırma Aşaması”, ERÜHFD, C. XVIII, S. 1 (2023), s. 47 vd; Pekcanıtez, Hakan/Akkan, Mine: “7343 Sayılı Kanunla İcra ve İflâs Kanunu’nda Yapılan Değişikliklerin Zaman İtibarıyla Uygulanması”, TBBD, 2022, C. 35, S. 160, s. 259 vd.; Pekcanıtez, Hakan: “Borçluya Satış Yetkisi Verilmesi (İİK md. 111/a)”, GalÜHFD, 2022, S. 1, s. 819 vd.; Uysal, Merve: “İcra İflâs Hukukunda Teknolojik Gelişmeler ve Özellikle Elektronik Satış”, Uluslararası Akdeniz Hukuk Kongresi 2022 Tam Metin Kitabı, Ankara 2022, s. 1347 vd.; Yardım, Mehmet Ertan: “İcra ve İflâs Kanunu’nda Paraya Çevirme İşlemlerine Dair 7343 Sayılı Kanun ile Getirilen Değişiklikler ve Yenilikler”, KHAS Hukuk Bülteni, 2021 (https://hukukbulteni.khas.edu.tr/bulten/63), E.T.:22.08.2023; Yazıcı, Burçin: “İcra ve İflâs Kanunu M. 111/A Uyarınca Borçluya Satış Yetkisi Verilmesi”, AkÜHFD, 2022, C. 12, S. 2, s. 1119 vd.