1- GİRİŞ
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumu ilk olarak Cmk’nın 231. maddesi ile 18 yaşından büyük sanıkların işlediği takibi şikayete bağlı suçlar için getirilmiş; ancak 5728 sayılı yasa ile kapsamı genişletilerek halihazırdaki mevcut halini almıştır. Müessesenin getiriliş amacı belirli bir alanda kalan mahkûmiyet hükümlerinde, mahkûmiyet alan kişiye ikinci bir şans tanımak kişiyi mutlak manada hükümlü sıfatı dışında tutmaktır.
2- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARININ ÖN KOŞULU
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumunun uygulanabilmesi için yargılama neticesinde sanığın atılı suçu işlediğinin mahkemece sabit görülerek cezalandırma yoluna gidilmesidir. Şayet mahkûmiyet dışındaki diğer kararlar için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumu işletilemeyecektir. Bu kurumun işletilmesi ile cezalandırmaya yönelik hüküm, sonuç doğurmayacak; varlık kazanmayacaktır.
3- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARININ ŞARTLARI
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilmesi için işlenen suça ilişkin şartların yanında suçu işleyen faile ilişkin şartların bilirlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Başka deyişle müessesenin uygulanması için sonuç cezanın niteliği ile failin kişilik özelliklerinin uygunluk göstermesi zorunludur.
A- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASINDA SUÇA İLİŞKİN ŞART
I. Hükmolunan ceza 2 yıl ve daha az süreli hapis cezası veya adli para cezası olmalıdır.
Suça ilişkin şartlardan hapis cezası için üst sınır getirilmiş ise de adli para cezası bakımından bir sınırlama öngörülmemiştir. Miktarı ne olursa olsun adli para cezalarında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilecektir. Ancak hapis cezasından çevrilen adli para cezaları için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkün değildir. Hapis cezasındaki 2 yıllık süre sonuç olarak verilen ceza olarak anlaşılmalıdır. 18 yaşından küçük çocuklar açısından da 2 yıllık süre geçerlidir. Sanığın birden fazla suçtan dolayı ceza alması halinde her bir suç yönünden değerlendirme yapılacak; toplam ceza miktarı dikkate alınmayacaktır. Bunun yanında para cezası ile beraber verilen hapis cezalarında (sonuç cezanın 2 yılı geçmemesi kaydı ile) hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilecektir.
B- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASINDA FAİLE İLİŞLİN ŞARTLAR
I. Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûmiyeti bulunmamalıdır.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı kesinleşmiş bir mahkûmiyeti olmamalıdır. İşlenen önceki suç, ikinci suçun işlendiği tarihten önce işlenmiş olsa bile, kesinleşme tarihi ikinci suçun işlendiği tarihten sonraki bir döneme rastlıyorsa, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesine engel değildir. Başka deyişle önceki tarihte işlenmiş olup kovuşturmanın devam ettiği; yahut önceki tarihte işlenmiş olup kesinleşmeyen cezalar hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına engel olmayacaktır. Bunun yanında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildikten sonra işlenmesine rağmen, henüz hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı kesinleşmemiş ise, bu suç da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına etki etmeyecektir. Sanığın daha önce işlemiş olduğu taksirli bir suç (bilinçli taksirle işlenen suçlarda dahil) hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesine engel değildir.
II. Mahkemece, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması gereklidir.
Yargılama faaliyetini yürüten hakim sanığın bir daha suç işlemeyeceği yönünde kanaat getirmelidir. Hakim bu kanaatini sanığın kişiliğine, yargılama sürecindeki davranışlarına bakarak oluşturmalıdır. Olumsuz kanaat getirilmesi halinde bu olumsuzluğun mutlaka gerekçelendirilerek açıklanması gereklidir. Kararın kanundaki ifadeler tekrar edilmeksizin gerekçeli olarak açıklanması keyfi karar verme durumunun önüne geçecektir.
III. Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gereklidir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için dosyaya yansımış belirlenebilen zararın sanık tarafından giderilmesi, mahkemece zararın giderildiği hususunun da tespit edilmiş olması gereklidir. Belirlenemeyen zararlar ile manevi nitelikteki zararlar, maddi nitelikteki zararlar kapsamında değildir. Somut bir zararın söz konusu olmadığı suçlarda, zarar giderimi koşulu aranmaksızın, diğer koşulların gerçekleşmesi halinde hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilecektir. Birlikte faillik ve şeriklik gibi durumlarda hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumundan sadece zararı gideren fail yararlanabilecektir. Zararın tamamı faillerden birisi tarafından giderilmiş ise diğer fail, zararın kendi üzerine düşen kısmı için zararı gideren faile ödeme yapmış olması halinde hükmün açıklanmasının giderilmesi kurumundan yararlanabilecektir.
4- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASININ YASAK OLDUĞU HALLER
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, TCK ve ceza hükmü içeren diğer kanunlardaki tüm suçlar hakkında verilebilir. Ancak istisna olarak mevzuatta bazı suçlar için bu müessesenin uygulanamayacağına ilişkin düzenlemenin olduğu hallerde hükmün açıklanmasının geri bırakılması yoluna gidilemeyecektir. Aşağıdaki tahdidi olarak sayılan suçlar için bu kurum uygulanmayacaktır.
I. Anayasa’nın 174. maddesinde koruma altına alınan inkılâp kanunlarında yer alan suçlar,
II. 6222 sayılı Sporda Şiddet Ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun kapsamındaki suçlar
III. Şike ve teşvik suçları,
IV. 477 sayılı Disiplin Mahkemeleri Kuruluşu, Yargılama Usulü ve Disiplin Suç ve Cezaları Hakkında Kanun kapsamında disiplin suç ve cezalar,
V. İcra İflas Kanunu’nda Yer Alan Suçlar,
5- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASININ UYGULANMASI
Mahkeme hakimi hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının yasak olduğu haller haricinde, yukarıda belirttiğimiz şartların varlığı halinde gerekçeli olarak hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verebilecektir. Müessesesin uygulanmasındaki takdir hakkı hâkimde olmakla birlikte; istisnaen Cmk’nın 254. maddesindeki uzlaşma kurumunun uygulanması ve edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde; sanık hakkında, Cmk 231. maddedeki şartlar aranmaksızın, hakim hükmün açıklanmasının geri bırakılması müessesini uygulamak zorundadır. Bu kurumun uygulanması halinde açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen hükümdeki mahkûm olunan hapis cezası, ertelenemeyecek ve kısa süreli olması halinde de seçenek yaptırımlara çevrilemeyecektir.
6- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARININ SONUÇLARI
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile 5 yıl denetim süresi (çocuklar için 3 yıl) öngörülecektir. TCK‘nın 53. maddesi uyarınca mahkûmiyet hükmünün doğal sonuçları olan hak yoksunlukları hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararıyla, koşullu olarak askıya alındığından, ceza ile birlikte hükmedilen hak yoksunlukları da sanık hakkında herhangi bir hukuki bir sonuç doğurmayacaktır. Yine sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmişse, açıklanması geri bırakılan hüküm, sanık hakkında memuriyete engel oluşturmayacaktır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, adli sicil kayıtlarında görünmeyecektir. Mahkemece verilen 5 yıllık denetim süresi içerisinde kasıtlı bir suç işlenmemesi halinde ve denetimli serbestlik tedbirine uyulduğu takdirde hüküm ortadan kalkacak ve düşme kararı verilecektir. Aksi halde hüküm mahkeme tarafında sonuçları ile birlikte açıklanacaktır.
7- HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARI KANUN YOLU
Hükmün açıklanmasını geri bırakılması kararına itiraz usulü değiştirilmiş ve yapılan değişiklikle, 01.06.2024 tarihi sonrasında verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararları istinaf kanun yoluna tabi tutulmuştur. Bu değişiklikle hükmün açıklanmasını geri bırakılması kararına karşı istinaf kanun yoluna başvurulduğu takdirde, bölge adliye mahkemeleri istinaf yasa yolu incelemelerindeki usul ve esaslarla kararın denetimini yapacaktır. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı, hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde istinaf kanun yoluna gidilebilecektir. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı istinaf yoluna tabi olmakla birlikte, hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hariç olmak üzere, 15.000,00 TL’yi (2024 yılı itibari ile) geçmeyen adlî para cezası öngörülen hükmün açıklanmasını geri bırakılması kararlarına karşı ve kanunda açıkça kesin olduğu yazılı olan kararlara karşı istinaf kanun yoluna başvurulamayacaktır.
8-SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Mevzuatımıza Çocuk Koruma Kanunu ile girmiş olan ve devamla belirli yoğunluğa ulaşmayan suçlar yönünden Ceza Muhakemesi Kanunu ile uygulama alanı bulan hükmün açıklanmasını geri bırakılması kurumu sıklıkla başvurulan bir müessesedir. Son düzenlemelerle, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının sanığın kabulünden çıkarılması, sanığın iradesinin yok sayılması açısından isabetsiz olsa da; kararların istinaf kanun yolu denetimine tabi tutulması önemli bir gelişmedir. Neticeten ilk defa suç işleyen mahkûm üzerinde suçun sonuçlarını azaltmaya ve mahkumu toplumdan koparmamaya yönelik hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumu doğru kullanıldığında ceza hukukunun topluma kazandırma amacına hizmet etmektedir; ancak müessesenin eksik ve hatalı kullanımı halinde bazen sübut bulmayan eylemden dolayı masum kişilerin cezalandırılması; bazen de hükmün sonuç doğurmaması itibari ile toplum nezdinde cezasızlık algısının oluşması gibi olumsuz durumlara neden olmaktadır.
Av. Arb. Eyup SEYMEN