İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Yargılamasının Faydaları
İstanbul Tahkim Merkezi, yabancılık unsuru taşıyanlar da dâhil olmak üzere uyuşmazlıkların tahkim veya alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleriyle çözülmesini sağlamak üzere 6570 sayılı Kanunla kurulmuştur. Kanunun 2. Maddesine göre, İstanbul Tahkim Merkezin tüzel kişili haiz, özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyet gösterir. Merkez; Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetçi, Danışma Kurulu, Millî ve Milletlerarası Tahkim Divanları ile Genel Sekreterlikten oluşmaktadır.
Mahkemelerin çözmekle yükümlü oldukları dava sayısının çok fazla olması ve dava konusu ticari uyuşmazlıkların özel bir uzmanlık gerektirmesi nedeniyle yargılama süresi çok uzamaktadır. Yargılamanın uzun sürmesi nedeniyle hak sahipleri haklarına çok geç kavuşmaktadır. Her ne kadar dava sonunda alacak temerrüt faizi ile birlikte tahsil edilse de temerrüt faizi, alacaklının zararını tamamen karşılamaya yetmemektedir. Özellikle yüksek enflasyon ve devalüasyonun sebep olduğu para değerindeki düşmenin temerrüt faizinden fazla olması halinde, temerrüt faizi zararı gideremez.
Alacağını zamanında tahsil edemeyen alacaklı bir şirket, üçüncü kişiye olan ve vadesi gelmiş borcunu ödemek için ihtiyacı olan parayı yüksek faizli bir kredi alarak ödemek zorunda kalabilmektedir. Borçlunun alacaklıya ödenmesi gereken dolar borcu vadesinde ödememesi nedeniyle alacaklı sonradan daha yüksek kurdan dolar satın almak zorunda kalabilir. Şirket alacağının zamanında ödeneceğine güvenerek yeni ticari faaliyetlere girişmiş, örneğin kamu ihalelerine katılmış ve ihaleyi kazanmış olabilir. Ancak alacağının zamanında ödenmemesi nedeniyle ihale konusu işi zamanında tamamlayamayabilir. Uygulamada bazı şirketler alacağını zamanında alamadığı için iflasın eşiğine gelebilmektedir. Bu nedenle tahkim yargılaması çok önemlidir.
Mahkemelerin aksine, İstanbul Tahkim Merkezi tahkim yargılaması kısa sürede sonuçlanmaktadır. HMK’nın 427. maddesi uyarınca, genel tahkim davalarının bir yıl içinde karara bağlanması gerekmektedir. İstanbul Tahkim Merkezinde ise yargılama süresi 6 aydır. Seri yargılamanın seçilmesi halinde bu süre 3 aydır.
İstanbul Tahkim Merkezi tahkim yargılamasının en önemli faydalarından biri de, davaların uzman kişiler tarafından karara bağlanabilmesidir. Ticaret mahkemelerinde görev yapan hâkimler konu itibariyle birbirinden çok farklı olan uyuşmazlıklara bakmak zorunda kaldıklarından, bazı ticari uyuşmazlık türlerinde yeterinde uzmanlaşamamaktadır. (Aynı yönde, Özdamar, Tahkim, s. 836; Karasu, Tahkim, s. 52).
İstanbul Tahkim Merkezi tahkim yargılamasının bir diğer faydası ise gizli olmasıdır. Tahkim yargılaması, uyuşmazlığın mahkemelerde görülmesi durumunda aleniyetten kaynaklanması muhtemel olumsuzlukları önlemek açısından da önemli bir işleve sahiptir. Zira mahkemeler nezdinde yürütülen yargılamalar aleni yapılırken (HMK m. 28) tahkim yargılaması gizli yürütülmekte, hakem kararlarının yayınlanması da şart olmadığından, uyuşmazlık konusunun üçüncü kişilerce öğrenilmesi ve dolayısıyla tarafların (ticari) itibarına zarar verilmesi riski ortadan kalkmaktadır Karasu, Rauf; Tahkimin Yaygınlaştırılması, s. 308; Özbay, s. 41; Taşkın, s. 10, 11). Nitekim HMK m. 436/3 hükmünde, hakem kararlarının aslının dosya ile mahkemeye gönderileceği ve bu kararın saklanması için gerekli özenin gösterilmesi gerektiği özellikle vurgulanarak uyuşmazlık konusunun üçüncü kişilerce öğrenilmesinin engellenmesi amaçlanmaktadır. Yine hakemlerin sır saklamakla yükümlü olması da bu amaca hizmet etmektedir (Kurt Konca, Nesibe: Sigorta Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Ankara 2010, s. 1355).
Yine İstanbul Tahkim Merkezi tahkim yargılaması mahkemelere nazaran daha az masraflıdır.
Özetle İstanbul tahkim merkezi tahkim yargılamasında, ticari uyuşmazlıklar uzman hakemler tarafından düşük maliyetle, hızlı ve adil bir şekilde çözülmektedir.
İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)’nde Görülen Tahkim Yargılamasının Usul ve Esasları
Tarafların, aralarındaki doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Kuralları uyarınca tahkimde çözümleneceği hakkında anlaşmaları halinde uyuşmazlık mahkemeler yerine Merkezde çözülür.
İstanbul Tahkim Merkezinde, eser, satım, finans, şirketler, rekabet, sermaye ve fikri mülkiyet hukuklu gibi birçok ticari uyuşmazlık alanında uzman hakemler tarafından çözülmektedir.
İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Kuralları uyarınca, taraflar, hakem sayısını serbestçe kararlaştırabilirler. Tarafların birden fazla hakem kararlaştırmış olmaları halinde hakem sayısı tek sayı olur. Taraflar, hakem sayısı hakkında anlaşmamışlarsa Divan, ilgili tüm hal ve şartları dikkate alarak uyuşmazlığın Tek Hakem veya üç hakemden oluşacak Hakem Kurulu tarafından çözümleneceğine karar verir. Uyuşmazlığın Tek Hakem tarafından çözümleneceği hallerde taraflar, Tek Hakemi birlikte seçerler. Davacının Tahkim Talebinin karşı tarafa tebliğinden itibaren 30 gün içinde veya Sekretarya tarafından verilen ek sürede taraflar, Tek Hakemin seçimi konusunda anlaşamazlarsa Divan, Tek Hakemi tayin eder. Uyuşmazlığın Hakem Kurulu tarafından çözümleneceği hallerde taraflardan her biri, tahkim talebi ve tahkim talebine cevabında birer hakem seçerler. Taraflardan birinin hakem seçmemesi halinde hakemi Divan tayin eder. 3. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, seçilen veya tayin edilen iki hakem, üçüncü hakemi belirler. Seçilen veya tayin edilen iki hakem, seçildiklerinin veya tayin edildiklerinin Sekretarya tarafından kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün içinde üçüncü hakemi belirlemezlerse, üçüncü hakemi Divan atar. Uyuşmazlığın Hakem Kurulu tarafından çözümleneceği durumlarda, davacı ve/veya davalı tarafta birden fazla kişi bulunuyor ve aynı tarafta bulunan bu kişiler hakem seçimi konusunda anlaşamıyorsa, hakem seçemeyen taraf yerine hakemi Divan tayin eder. Uyuşmazlığın Hakem Kurulu tarafından çözümleneceği hallerde üçüncü hakem, Hakem Kurulu’na başkanlık eder. Hakem, taraflarca kararlaştırılan niteliklere sahip olmadığı, tarafsızlığından ve bağımsızlığından şüphe etmeyi haklı gösteren hâl ve şartlar gerçekleştiği veya hakemlik görevini yapmasını engelleyen diğer sebepler bulunduğu takdirde reddedilebilir.
İstanbul Tahkim Merkezi Kurallarına göre, tahkim yeri İstanbul’dur. Ancak taraflar başka bir şehri de tahkim yeri olarak kararlaştırabilir. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, Tek Hakem veya Hakem Kurulu, tarafların görüşünü aldıktan sonra duruşma ve toplantıları tahkim yeri dışında uygun gördüğü başka bir yerde de yapabilir.
Hakemler, davanın dayanağı olan vakıaları tespit edebilmek için uygun bulduğu tüm yöntemleri kullanır. Hakemler taraflardan birinin talebi üzerine veya kendiliğinden tarafları, tanıkları ve diğer kişileri dinleyebilir. Hakemler, taraflarca atanan uzmanları dinleyebileceği gibi, gerekli gördüğü hallerde tarafların görüşünü aldıktan sonra görevinin kapsamını belirleyerek kendisi de bilirkişi atayabilir. Duruşmada, Hakemler veya taraflar, bilirkişi veya uzmanlara doğrudan soru sorabilirler. Hakemler tarafların görüşünü aldıktan sonra keşif yapılmasına karar verebilir.
Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça Hakemler, taraflardan birinin talebi üzerine uygun gördüğü geçici hukuki koruma önlemine karar verebilir. Hakemler geçici hukuki koruma kararı verilmesini uygun bir teminat verilmesine bağlı kılabilir.
İstanbul Tahkim Merkezi’nde yargılama süresi 6 aydır. Tahkim süresi, tarafların anlaşmaları ile; taraflar anlaşamadıkları takdirde Hakemlerin talebi üzerine ya da gerekli görülen hallerde resen Divan tarafından uzatılabilir. Miktarı 5.000.000-TL’yi geçmeyen uyuşmazlıklar seri tahkim yöntemince çözümlenebilir. Seri tahkim, uyuşmazlıkların daha az masraf ile ve daha kısa sürede çözümlenmesi amacıyla tahkim merkezlerinin son dönemde benimsemediği bir tahkim usulüdür. Seri Tahkim Yönteminde mahkemelere göre hızlı bir yargılama olan Tahkim prosedürünün daha da hızlandırılması ve maliyetlerin düşürülmesi amaçlanmıştır (https://www.wipo.int/amc/en/arbitration/what-is-exp-arb.html).
İstanbul Tahkim Merkezi yargılaması sonucunda verilen hakem kararları, tıpkı mahkeme kararları gibi icra daireleri vasıtasıyla icra edilirler.
Hakem kararlarına karşı istinaf ve temyiz yoluna gidilemez. Ancak HMK m. 439’da sayılan sınırlı sebeplerin varlığı halinde karara karşı tahkim yeri bölge adliye mahkemesinde iptal davası açılabilir. Dava öncelikle ve ivedilikle görülür.
İstanbul Tahkim Merkezine Başvurmadan Önce Arabuluculuğa Başvurmak Zorunlu Değildir
Ticarî uyuşmazlıklarda arabuluculuğun zorunlu hâle gelmesinden sonra da, ticari bir uyuşmazlık konusunda kişiler arabulucuya başvurmadan İstanbul Tahkim Merkezine başvurma hakkına sahiptir. Zira belli uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvurma zorunluluğu sadece mahkemeler karşısında bir anlam ve değer ifade etmektedir. İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Yargılaması zaten arabuluculuk gibi alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Tahkim ve arabuluculuk birbirinin iş yükünü azaltmak için değil mahkemelerin iş yükünü azaltmak için kurulmuştur.
İstanbul Tahkim Merkezi’nde Dava Sayısı Her Yıl Artmaktadır
30 Aralık 2017 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Kamu İhale Kurumu'nun (KİK) İhale Uygulama Yönetmeliklerinde değişiklik yapılmasına dair düzenlemeler ile 19 Ocak 2018 tarihinden itibaren yapılan ihale sözleşmelerinden doğacak uyuşmazlıkların İstanbul Tahkim Merkezi'nde çözümlenmesinin önü açıldı. İhale Yönetmeliğindeki bu değişiklikle birlikte İstanbul Tahkim Merkezinin gelişmesine ivme kazandıracak bir süreç başladı. Yeni düzenlemelere göre, kamu ihale sözleşmelerinin yürütülmesi aşamasında taraflar arasında doğabilecek uyuşmazlıkların çözümü için, idarelerce Türk mahkemeleri ya da tahkim yolundan biri tercih edilecek. Taraflar ihale sözleşmelerine bu iki alternatiften birini yazacak.
Kamu ihalelerinden doğan uyuşmazlıkların çözümünde tahkim yolunun tercih edilmesi halinde, sözleşmelerde yer alacak ilgili maddenin şu şekilde olacağı belirtilmiştir;
"Sözleşme ve eklerinin uygulanmasından doğabilecek her türlü uyuşmazlık (sözleşme hükümlerine göre idarenin re'sen hareket etme ve karar verme yetkisine haiz olduğu haller hariç) "İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Kuralları" uyarınca nihai olarak tahkim yoluyla çözümlenecektir."
Kamu ihale sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıkların İstanbul Tahkim Merkezinde çözülmesi, hem kamu için hem de kamuya iş yapan şirketler için önemli avantajlar sağlamaktadır. Uyuşmazlıklar uzman hakemler tarafından düşük maliyetle, hızlı ve adil bir şekilde çözülmektedir.
İstanbul Tahkim Merkezi sektörlerle işbirliği yaparak tahkim yargılamasının farkındalığını artırmaya devam etmektedir.
Prof. Dr. Rauf KARASU
Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Başkanı
İstanbul Tahkim Merkezi Genel Kurul Üyesi