Her avukat, her hukuk fakültesi öğrencisi ve mesleğe yeni adım atmış her genç, son yıllarda giderek ağırlaşan rekabeti ve daralan ekonomik alanı derinden hissediyor. Büro giderleri, müvekkil bulma zorluğu gibi günlük endişeler, aslında çok daha büyük ve temel bir sorunun günlük hayata olan yansımaları. G20 ülkelerinin hukuk piyasalarını karşılaştırmak için yaptığım araştırma, bu hissiyatı somut verilerle ortaya koyuyor ve Türkiye'deki avukatların içinde bulunduğu durumu çarpıcı bir netlikle tanımlıyor: Türk avukatlığı, "yüksek rekabet, düşük fırsat" olarak özetlenebilecek bir baskı alanında faaliyet gösteriyor.

Bu durum, iki temel veriye dayanıyor: Piyasadaki avukat yoğunluğu ve her avukata düşen ekonomik pazarın küçüklüğü.

Sorun 1: Popülist Politikalar ve Kontrolsüzce Artan Rekabet

Türkiye, avukatlık hizmetleri piyasası doygunluğu açısından G20'nin en rekabetçi ülkelerinden biri. Ülkemizde her bir avukata sadece 461 kişi düşüyor. Bu oran, bizi ABD, Birleşik Krallık ve Almanya gibi rekabetin yoğun olduğu ülkelerle aynı gruba sokuyor. Asıl endişe verici olan ise bu noktaya ne kadar hızlı geldiğimiz. On yıl öncesine kadar 899 olan bu sayının bu kısa sürede neredeyse yarı yarıya düşmesi, piyasadaki baskının boyutunu gözler önüne seriyor.

Bu tablonun arkasındaki temel nedenlerden biri, "her ile bir üniversite" gibi popülist yaklaşımlarla ülkenin gerçek hukukçu ihtiyacı ve akademik altyapısı gözetilmeden, plansızca açılan hukuk fakülteleridir. 2024 itibarıyla Türkiye ve KKTC'de toplam 92 hukuk fakültesi bulunmakta ve bu fakülteler her yıl yaklaşık 16 bin mezun vermektedir. Türkiye Barolar Birliği (TBB) verilerine göre 31 Aralık 2024 itibarıyla avukat sayısı 199.142'ye ulaşmış durumda ve bu gidişatla 4 yıl içinde sayının 280 bine çıkacağı öngörülüyor. Bu niceliksel patlama, yeterli sayıda nitelikli öğretim üyesi olmadan gerçekleştiği için, eğitim kalitesinde ciddi bir düşüşe yol açmıştır.

Sorun 2: Daralan Ekonomik Fırsatlar ve "İşçileşme"

Yoğun rekabet, eğer paylaşılan ekonomik pasta yeterince büyükse yönetilebilir bir durum olabilirdi. Ancak "avukat başına düşen GSYİH" verisi, Türkiye'nin bu alanda da G20'nin alt sıralarında yer aldığını gösteriyor. Türkiye'de her avukatın teorik olarak erişebileceği ulusal ekonomik büyüklük yaklaşık 6.02 milyon dolar. Bu rakam, Japonya'daki 91.84 milyon dolar veya Almanya'daki 27.30 milyon dolarla karşılaştırıldığında, Türk avukatların içinde bulunduğu fırsat havuzunun ne kadar sınırlı olduğu açıkça görülüyor.

Bu durum yalnızca daha az kazanç anlamına gelmiyor; aynı zamanda ekonomik faaliyetlerin daha çok anlaşmalı boşanma, küçük alacak takibi gibi basit ve düşük ücretli hukuki hizmetler etrafında yoğunlaştığına işaret ediyor. Özellikle genç avukatlar, adeta bir "emek sömürüsü" ile karşı karşıya kalmakta ve "işçileşme" süreci yaşamaktadır. Örneğin, İstanbul Barosu'nun 2024 için tavsiye ettiği en az ücretin aylık 35.000 TL olmasına rağmen birçok genç avukatın bu ücretlerin çok altında hatta asgari ücret altında “serbest meslek” görünümünde ve sigortasız çalışmak zorunda kaldığı bilinen bir gerçektir.

Sonuç: HMGS'nin Etkileri ve Gerçekler

Bu iki kritik veri birleştiğinde, Türkiye hukuk hizmetleri piyasasının neden "baskı alanı" olarak tanımlanan en zorlu kategoride yer aldığı netleşiyor. Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı'nın (HMGS) ilk uygulama sonuçları, bu tabloyu acı bir şekilde teyit etmiştir. Eylül 2024'te yapılan ilk HMGS'ye giren 9.142 adaydan sadece %42,67'si 70 puan barajını geçebilmiştir. İdari Yargı Ön Sınavı'ndaki başarı oranı ise %1,2 gibi vahim bir seviyede kalmıştır. 27 Nisan 2025'te yapılan ikinci HMGS'de ise başarı oranı büyük ölçüde azalarak %23,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu düşük oranlar, hukuk fakültelerinden mezun olan adayların önemli bir kısmının, meslek için gerekli asgari yeterliliği karşılayamadığını göstermektedir.

Yukarıdaki tablonun Türk avukatlar için net sonuçları var:

- Özellikle basit ve standart hizmetlerde ücretler üzerinde rekabet baskısı oluşuyor.

- Yüksek değerli işleri yürüten küçük bir kesim ile düşük değerli işler için rekabet eden geniş kitle arasındaki gelir farkı her geçen gün artıyor.

- Avukatlar, bu rekabetten sıyrılmak için niş alanlarda uzmanlaşmak zorunda kalıyor.

- Mesleğe yeni başlayanlar için ciddi bir istihdam ve güvencesizlik sorunu ortaya çıkıyor.

HMGS Tek Başına Çözüm mü? İki Kutuplu Meslek ve Uluslararası Dersler

HMGS, gecikmiş de olsa gerekli bir adım olmasına rağmen, tek başına bir çözüm değildir. Sınavın 24 Ekim 2019'dan önce fakülteye girenleri kapsamaması, "kazanılmış haklar" adı altında meslek içinde fiili bir ayrım yaratmıştır. Sınavla mesleğe giren yeni nesil avukatlar, hem zorlu bir sınavı aşmak hem de zaten doygun olan ve büyük bir kısmı sınavsız girmiş meslektaşlarının bulunduğu bir piyasada rekabet etmek zorunda kalacaktır.

Uluslararası örnekler de bize yol göstermektedir. Almanya ve Fransa gibi ülkelerde sınavlar, sadece teorik bilgiyi ölçen bir eleme aracı değil, aynı zamanda pratik becerileri kazandıran, denetlenen ve ücretli staj süreçlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Türkiye'de ise HMGS, kalitesizliği sıkça eleştirilen staj sisteminden kopuk bir ön eleme sınavı olarak durmaktadır. Güney Kore örneği ise daha çarpıcıdır; mevcut sınav sistemi gevşetilerek avukat sayısı hızla artırıldığında, adalete erişim kolaylaşsa da avukatlar arasında yıkıcı bir rekabetin ve disiplin sorunlarında ciddi bir artışın yaşandığı görülmüştür.

Geleceğe Bakış: Çözüm Nerede?

Mevcut durum devam ettiği sürece, yani avukat sayısı artışı ekonomik büyümeyle dengelenmez ve yüksek değerli işlerde benzer bir büyüme yaşanmazsa, içinde bulunduğumuz baskının daha da yoğunlaşması kaçınılmazdır.

Bu veriler ışığında, hukuk eğitimi politikaları, mesleğe kabul standartları ve staj sisteminin yeniden yapılandırılması gibi konuların artık ertelenemeyecek kadar önemli olduğu ortadadır. Devlet üniversitelerinde hukuk kontenjanlarının düşürülmesi, gerçekçi ve somut bir adımdır. Ancak vakıf üniversitelerinin kontenjanlarına dokunulmaması gözden kaçmamıştır. Atılan olumlu adımlara rağmen bu adımların kararlı bir şekilde devam ettirilmemesi halinde mesleğin sürdürülebilirliği ve ekonomik geleceği ciddi bir tehlike altına girecektir.

Kaynak:

Demir, Şamil. “Türkiye'de hukuk mesleklerine giriş sınavı (HMGS) uygulamasındaki gecikmenin avukatlık piyasasına etkileri: karşılaştırmalı bir analiz ve gelecek perspektifleri”, 24 Mayıs 2025. https://doi.org/10.5281/zenodo.15504185.