Özellikle özel hukuk sistemimizde ve kanunlarımızda kıta Avrupa’sı hukuk kurallarının ağırlıklı olarak uygulandığı açıktır. Kıta Avrupa’sı hukuku yani İngiltere haricindeki Avrupa ülkelerinde uygulanan kuralların kökeni ise Roma İmparatorluğunda uygulanan Roma Hukukundan kaynaklanmaktadır. Bu yazımızda Roma Hukukunun ülkemizde uygulanan hukuk kurallarına yansımalarına kısaca göz atacağız. Hukukumuzda ve diğer hukuk sistemlerinde Roma Hukukunun etkileri bu yazıda belirtilenlerin çok daha ötesindedir. Yazımızda Roma Hukukundaki bazı ilkeleri ve bu ilkelerin kanunlarımızdaki karşılıklarını kısaca işleyeceğiz. Diğer bilimlerde olduğu gibi hukukta da binlerce yıllık mirastan istifade edilerek bilim ve medeniyet sürekli ileriye taşınmaya çalışılmaktadır. Mars gezegenine insanlı araç gönderilmesinin düşünüldüğü günümüz teknolojisi taşın yontulması ile başlayan teknolojik sürecin şu anki durağından ibarettir. Hukukta da aynı şekilde gelişme süreci değişme hızı teknoloji kadar yüksek olmasa da devam etmektedir. Bu açıklamalar ışığında eski ve günümüzdeki kuralları karşılaştıralım.
Actori incumbit onus probandi - İspat yükü davacıya aittir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 190/1( İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.)
Litorum usus publicus est - Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir.
3621 sayılı Kıyı Kanunu madde 5 (Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılar, herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açıktır)
Male iure nostro uti non debemus - Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 2 (Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.)
Mandatum morte dissolvitur - Vekalet ölümle sona erer.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 513 (Sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça sözleşme, vekilin veya vekalet verenin ölümü, ehliyetini kaybetmesi ya da iflası ile kendiliğinden sona ermiş olur)
Necat iudex ultra petita partium - Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 26 (Hakim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. Hakimin, tarafların talebiyle bağlı olmadığına ilişkin kanun hükümleri saklıdır.)
Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse) - Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu madde 147 (1) Şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde aşağıdaki hususlara uyulur: …. e) Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu söylenir.)
Nulla poena sine lege - Kanun olmadan ceza olmaz
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu madde 2 (Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. İdarenin düzenleyici işlemleriyle suç ve ceza konulamaz. Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz.)
Quidquid est in territorio, est de territorio- Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 8. madde (Türkiye'de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye'de işlenmesi veya neticenin Türkiye'de gerçekleşmesi hâlinde suç, Türkiye'de işlenmiş sayılır.Suç;
a) Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında,
b) Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla,
c) Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla,
d) Türkiye'nin kıt'a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı,
İşlendiğinde Türkiye'de işlenmiş sayılır.
Tutor loco parentis habetur- Vasi ana babanın yerini tutar.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 403 (Vasi, vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu temsil etmekle yükümlüdür.)
Vulgo quaesitus matrem sequitur- Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 282 (Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur.Çocuk ile baba arasında soybağı, ana ile evlilik, tanıma veya hakim hükmüyle kurulur.Soybağı ayrıca evlat edinme yoluyla da kurulur.)
Actori incumbit onus probandi - İspat yükü davacıya aittir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 190/1( İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.)
Litorum usus publicus est - Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir.
3621 sayılı Kıyı Kanunu madde 5 (Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılar, herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açıktır)
Male iure nostro uti non debemus - Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 2 (Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.)
Mandatum morte dissolvitur - Vekalet ölümle sona erer.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 513 (Sözleşmeden veya işin niteliğinden aksi anlaşılmadıkça sözleşme, vekilin veya vekalet verenin ölümü, ehliyetini kaybetmesi ya da iflası ile kendiliğinden sona ermiş olur)
Necat iudex ultra petita partium - Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 26 (Hakim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Duruma göre, talep sonucundan daha azına karar verebilir. Hakimin, tarafların talebiyle bağlı olmadığına ilişkin kanun hükümleri saklıdır.)
Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse) - Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu madde 147 (1) Şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde aşağıdaki hususlara uyulur: …. e) Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu söylenir.)
Nulla poena sine lege - Kanun olmadan ceza olmaz
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu madde 2 (Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. İdarenin düzenleyici işlemleriyle suç ve ceza konulamaz. Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak biçimde geniş yorumlanamaz.)
Quidquid est in territorio, est de territorio- Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 8. madde (Türkiye'de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye'de işlenmesi veya neticenin Türkiye'de gerçekleşmesi hâlinde suç, Türkiye'de işlenmiş sayılır.Suç;
a) Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında,
b) Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla,
c) Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla,
d) Türkiye'nin kıt'a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı,
İşlendiğinde Türkiye'de işlenmiş sayılır.
Tutor loco parentis habetur- Vasi ana babanın yerini tutar.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 403 (Vasi, vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu temsil etmekle yükümlüdür.)
Vulgo quaesitus matrem sequitur- Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 282 (Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur.Çocuk ile baba arasında soybağı, ana ile evlilik, tanıma veya hakim hükmüyle kurulur.Soybağı ayrıca evlat edinme yoluyla da kurulur.)