YARDIM VEYA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN YERİNE GETİRİLMEMESİ

Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun[1] 98. maddesinde düzenlenmiştir.[2]

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. Maddesinin birinci fıkrasına göre; yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla veya başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hal ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen veya durumu derhal ilgili makamlara bildirmeyen kişinin bir yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılması söz konusu olacaktır.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. Maddesinin ikinci fıkrasında ise, yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi dolayısıyla kişinin ölmesi durumunda, failin bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı hüküm altına alınmıştır.

Görüleceği üzere, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. Maddesinin ikinci fıkrasında, netice sebebiyle ağırlaşmış suç hâline ilişkin düzenlemeye yer verilmiştir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. Maddesinde, yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi, suç olarak tanımlanmıştır.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, eski 765 sayılı kanundan farklı olarak, yaş sınırı koymak yerine yaş nedeniyle kendini idare edemeyecek durumda olan kimse tabirine yer vermiş ve yaşlıların da bu suçun mağduru olabileceğini hüküm altına almıştır.

Bundan başka, kendini idare edemeyecek durumda olmayı gerektiren sebepler sınırlı olarak sayılmamış, “başka herhangi bir nedenle” ibaresi metne yerleştirilerek, belirtilenler dışındaki durumlarda da kişilerin yardıma muhtaç olabileceği varsayılmış ve hükmün kapsamı genişletilmiştir.

SUÇUN KONUSU

Bu suçun konusu, yaşı, hastalığı veya yaralanması nedeniyle veya başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kişilerdir.

Başka bir söylemle, yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçunun konusunun, yasal düzenleme metninde ifade edilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde mağdurun yaralanması veya zarar görmesi hali olduğu da ifade edilebilir.

Ancak, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi nedeniyle mağdurun ölmesi halinde 5237 sayılı TCK’nin 98. Maddesinin ikinci fıkrası hükümleri uygulanacaktır.[3]

SUÇUN MAĞDURU

Suçun mağduru, yaşı, hastalığı veya yaralanması nedeniyle veya başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kişi veya kişilerdir.

Mağdur yaşayan gerçek bir kişi olmalıdır. Bu anlamda bu suçun mağduru tüzel kişiler olamaz. Suç tipinde mağdurun yaşı, yaralanması veya hastalığı tek başına mağduriyet açısından koşul olarak aranmamaktadır.

Suçun oluşumu için ayrıca mağdurların sayılan nedenlere bağlı olarak kendilerini idare edememesi zorunlu şart olarak aranmaktadır.

Mağdurun ne için yardıma muhtaç olduğunun ise herhangi bir önemi bulunmamaktadır.

Yasal düzenlemede ifade edilen “Kendini idare edemeyecek durumda olma” hali ile kastedilen, mağdurun, bir başkasının yardımı olmadığı takdirde, hayatına, sağlığına veya vücut bütünlüğüne yönelik ağır bir tehlikeye muhatap olacağı hallerdir.[4]

SUÇUN FAİLİ

Suçun faili, gerçek şahıs olmak koşulu ile herkes olabilir. Bu yüzden failin cinsiyeti herhangi bir öneme haiz değildir.

Başka bir söylemle, bu suçun faili olaya neden olan kişi dışındaki herkes olabilir.

Failin, mağdurun yardıma muhtaç hale gelmesine kasta veya taksire dayalı hareketiyle neden olması halinde, failden yardım veya bildirimde bulunması beklenmemelidir.

Bu yüzden, fail sadece işlediği suçtan sorumlu tutulacaktır.

Fakat olaya neden olan kişi, mağdura yardım konusunda kendiliğinden inisiyatif almış, bu nedenle başkalarının yardım etmesine ve resmi mercilere bildirmesine engel olmuş ve buna rağmen yardımı gerçekleştirmemiş ise, kendiliğinden üstlendiği yardım yükümlülüğünü yerine getirmediği için, fail olarak bu suçtan sorumlu tutulması gerektiği yönünde görüşler bulunmaktadır.[5] Nitekim Yargıtay uygulaması da bu yöndedir.[6]

KORUNMAK İSTENEN HUKUKİ DEĞER

Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçunda, korunmak istenen hukuki değer, kişilerin yaşam hakkı ve vücut bütünlüğünün korunmasıdır.

Yasa koyucu, yasal düzenlemede bu suça yer vererek, toplumda birlikte yaşayan bireylerin, yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla veya başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kişiye “ahlaki ve sosyal bir ödev” olan yardım ve bildirim yükümlülüklerini yerine getirmelerini ve toplumsal dayanışmanın bu suretle yaşatılmasını amaçlamıştır.

YARDIM VEYA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Yardım veya bildirim yükümlülüğü, medeni toplumlarda toplumsal ve sosyal hayatın gerekliliklerinden doğmaktadır.

Bireylerin, zayıfları koruma ve yardım etme görevinin bulunduğu tüm çağdaş uygarlıklar tarafından kabul edilmektedir. Bu yükümlülüklerin ahlaki bir yönünün de olduğu söylenebilir.

Yasal düzenleme ile bireylerin yardıma muhtaç olduğu durumlarda, diğer kişiler bakımından yardımda bulunma veya en azından ilgili makamlara durumu haber verme mecburiyeti getirilip, yardıma hukuki bir nitelik kazandırılarak, aykırı davranışlar suç olarak tanımlanmıştır.

Yasal düzenlemede tanımlanan hallerde bir kimseye karşı yardım yükümlülüğünün yerine getirilmemesi hâlinde, bu suçun oluşması mümkündür.

Yasal düzenlemede belirtilen hallerde bulunan kişilere gerekli müdahalenin yapılabilmesine yönelik olarak bir teşkilatlanmanın söz konusu olduğu yerlerde, kişilerin yardım için girişimde bulunmaması suç oluşturmaz.

İlgili makamların bu durumdan haberdar olmaması

İlgili makamların bu durumdan haberdar olmaması hâlinde, kişilerin durumu derhâl ilgili makamlara bildirme yükümlülüğü vardır.

Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi de bu madde kapsamında suç olarak tanımlanmıştır.

MANEVİ UNSUR

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. maddesinin birinci fıkrasında “tehlike suçu” olarak düzenlenen bu suç, kastla işlenebilen bir suçtur. Yani manevi unsuru kasıttır.

Fail, mağdurun kendini idare edemeyecek durumda olduğunu, yardım veya bildirimde bulunduğu takdirde tehlikenin ortadan kaldırılabileceğini bilecek ve buna rağmen bu yükümlülükleri yerine getirmeyecektir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. maddesinin ikinci fıkrasında, netice sebebiyle ağırlaşmış suç haline ilişkin düzenlemeye yer verilmiştir. Bu yasal düzenlemeye göre, yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi sebebiyle kişinin ölmesi halinde, faile bu ikinci fıkradaki ağırlaştırılmış ceza tatbik edilecektir. Fakat failin bu ağır sonuçtan sorumlu olması için, 5237 sayılı TCK’nin 23. maddesi gereğince sonuç açısından en azından taksirle hareket etmesi gerekecektir.[7]

SUÇUN MADDİ UNSURU

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 98. Maddesinde tanımlanan Suçun maddi unsuru; yaşı, hastalığı veya yaralanması nedeniyle veya başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan bir kişiye hal ve koşulların elverdiği ölçüde “yardım etmemek” veya “durumu derhal ilgili makamlara bildirmemek” şeklindeki ihmali davranışlardır.

Yasal düzenleme iki tür ihmali davranışı hüküm altına almıştır. Bunlardan birinin varlığı halinde suçun oluşması mümkündür. Burada seçimlik hareketli bir suç vardır ve her iki hareket de ihmali niteliktedir.

Failin yardım etmeme nedeniyle sorumlu tutulabilmesi için, failin kendisini veya bir başkasını tehlikeye sokmadan, olanakları, gücü ve yeteneğiyle orantılı biçimde, hal ve koşullara göre yardım yapmasının mümkün olduğunun açık bir şekilde belirlenmesi gerekir.

Yardım yapmanın mümkün olduğu sonucuna varıldığında, bu yardımın biçimi ve kapsamı, somut olayın özelliklerine göre, bu bağlamda failin kişisel ve fiziksel özellikleri ile deneyimi, bilgisi, sahip olduğu araçlar, tehlikenin boyutu, ayrıca ani gelişen olaylarda failin şoka girip girmediği de gözetildikten sonra yerel mahkemece takdir edilmelidir.[8]

Fail, mağduru koruma ve gözetim yükümlülüğü altında bulunan bir kişi ise, bu durumda terk suçundan bahsedilebilecektir.

Failin sonucu önleme konusunda hukuki bir yükümlülüğü varsa, yükümlülüklere aykırı davranışların, diğer şartların da varlığı halinde 5237 sayılı TCK’nin 83. maddesinde düzenlenen, kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi veya 88. maddede düzenlenen kasten yaralamanın ihmali davranışla işlenmesi suçu kapsamında değerlendirilmesi gerekecektir.[9]

Failden beklenen yardımın kapsamı

Failden beklenen yardım, mağdur için halen var olan zarar ve tehlikenin genişlememesine yönelik ve buna uygun olan koruyucu faaliyetler şeklinde olabilir.

Yardımın yeterli olamayacağı haller

Fakat yardımın yeterli olamayacağı çok açık ise, failin sorumluluktan kurtulması için durumu derhal ilgili makamlara bildirmesi gerekecektir.

Failin sorumlu tutulabilmesi için, yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmesi anında zararlı sonucun sınırlandırılmasına veya önlenmesi mümkün olmalıdır. Böyle bir olanak yoksa suçun oluşması söz konusu olmayacaktır.[10]

Bildirim yükümlülüğünün şekli

Bildirim yükümlülüğü, iletişim vasıtası cihazlarla, el kol hareketleri ile yazılı veya sözlü olarak yahut herhangi bir biçimde yerine getirilebilir. Bu yükümlülüğün şekli açısından herhangi bir sınırlama söz konusu değildir.

Belirtilen durumlara maruz kalmış bir kimseyle karşılaşan kişinin hal ve koşullara göre öncelikle mağdura yardım etmesi, mümkün olmaması veya yardımın yetersiz kalacağının anlaşılması halinde ise durumu derhal ilgili makamlara bildirmesi gerekir.

Başkalarının yardım veya bildirimde bulunması

Ancak başkalarının yardım veya bildirimde bulunması, failin yardım veya bildirimde bulunmasını gereksiz kılmış ise, bu durumda bu suçun oluştuğundan söz edilemez.[11]

Bildirimin derhal yapılması

Bildirimin derhal yapılması, hal ve koşullara göre en uygun bildirme yönteminin tercih edilerek yükümlülüğün gecikmeye meydan vermeksizin durumun ilgili makamların bilgisine iletilmesidir.

İlgili makamlar kavramının kapsamı

Yasal düzenlemede ifade edilen İlgili makamlar kavramı, soruşturma yapmakla görevli adliye ve kolluk makamları ile durumu adli makamlara bildirmekle yükümlü diğer resmi kurumları kapsamaktadır.[12]

TEŞEBBÜS

Suç tehlike suçu olmasının yanı sıra ihmali suç niteliğindedir. İhmal kesintisiz bir nitelik taşıdığından, diğer yandan sonuca ulaşmamış bir ihmali hareketi değerlendirebilmek ve hangi sonuca yöneldiğini anlayabilmek imkânı bulunmadığından, bu suça teşebbüs mümkün değildir.

İŞTİRAK

Yardım veya bildirim yükümlülüğüne aykırı davranan her kişinin ihmali davranışı ayrı bir suçu oluşturacağı için prensip itibariyle bu suçta şeriklik mümkün değildir.

İstisnai olarak ortaklık ancak, yardım veya bildirim yükümlülüğü bulunmayan, dolayısıyla, fail olmayan bir kişinin bu konuda yükümlülüğü bulunan faili azmettirmesi suretiyle mümkün olabilecektir.

SUÇLARIN İÇTİMAI

Fail, 5237 sayılı TCK’nin 98. maddesinde tanımlanan seçimlik ihmali davranışların ikisini birden gerçekleştirirse tek suçtan dolayı sorumlu tutulur. Yani fail, hem yardım hem de bildirim yükümlülüklerini ihlal ederse, tek bir suçtan sorumlu olacaktır.

Bundan başka, yardıma muhtaç birden fazla kişi varsa, aynı neviden fikri içtima kuralı uyarınca tek bir cezaya hükmedilecektir. Ancak hükmedilen bu temel cezanın 5237 sayılı TCK'nin 43/2. maddesi gereğince artırılması gerekmektedir.

Somut olaydaki tehlikeli durum nedeniyle mağdurun kendini idare edemeyecek hale gelmesine fail neden olmuşsa ve bu nedenle ölüm gerçekleşmişse, artık bu olayda fail hakkında 5237 sayılı TCK’nin 83. maddesinde tanımlanan ihmal suretiyle kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanmalı ve fail bu suçtan sorumlu tutulmalıdır.[13]

YARGITAY UYGULAMASI

Üzerine sıcak su dökülen çocuğunu hastaneye götürmek yerine kendi tedavi etmeye çalışan üst soyun eylemi

Yargıtay, üzerine sıcak su dökülmesi nedeniyle yaralanan yaşı küçük çocuklarını hastaneye götürmek veya 112 acil servisi aramak yerine, faillerin kendi imkânları ile çocuğun yanan yerlerini suya tutma ve komşularından aldıkları merhemle tedavi etme şeklinde gerçekleşen olayda, 5237 sayılı TCK’nin 98. Maddesinde tanımlanan suçun oluşmadığına hükmetmiştir.[14]

Evden kaçan yaşı küçük çocukların içinde bulundukları durumun bildirilmemesi

Yargıtay, evden kaçan yaşı küçük çocukların içinde bulundukları durumlarının bilinmesine rağmen ilgili makamlara bildirilmemesi halinde, şartların varlığında bu suçun oluşabileceğini düşünmektedir.[15]

Ani gelişen olaylar

Yargıtay, suda boğulma olayı gibi ani gelişen olaylarda, durumu derhal ilgililere bildirme yükümlülüğünün faile yüklenemeyeceğini düşünmektedir.[16]

Failin çarptığı çocuğu hastaneye götürmemesi

Yargıtay, sanığın bizzat kendi isteği ve olay yerinde tesadüfen bulunup yardımcı olmak isteyen kişilerin de önerisiyle çarptığı kişiyi hastaneye götürmek için aracına alarak bir saate yakın süreyle şehir içinde dolaştırması ve ardından katılanın evinin önüne bırakarak uzaklaşması şeklinde gerçekleşen olayda, üstlendiği yükümlülüğü yerine getirmeyen sanığın 5237 sayılı TCK’nin 98. Maddesi kapsamında tanımlanan suçtan dolayı cezalandırılması gerektiğine karar vermiştir.[17]

SSK primlerini ödemeyerek eşinin tedavisinde ve ilaçlarının alınmasında sorun yaşamasına neden olan failin eylemi

Yargıtay, kanser hastası olan ve yatalak hale gelen eşinin tedavisi sırasında SSK primlerini ödemeyerek eşinin tedavisinde ve ilaçlarının alınmasında sorun yaşamasına neden olan failin, eşinin koruma ve gözetim yükümlülüğü altında bulunması nedeniyle TCK'nın 98. maddesinde düzenlenen yardım veya bildirim yükümlülüğünden bahsedilemeyeceğini ifade ederek atılı suçun oluşmayacağına hükmetmiştir.[18]

Çarpan araçta bulunan failin kazayı ve yaralananları bildirmemesi veya yardımda bulunmaması

Yargıtay, kazayı yapan araçta bulunmasına rağmen kendisi dışındaki kişilerin yaralandığı olayı bildirmeyen ve yardımda bulunmayan failin eyleminin 5237 sayılı TCK'nın 98. Maddesi kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini kararlarında ifade etmektedir.[19]

Kazada yaralanan kişilerin hastaneye kaldırılması hali

Yargıtay, trafik kazası sonucu yaralanan kişilerin bir an önce tedavi edilmesini sağlama konusunda yardım yükümlülüğü olan kişilerin, hastaneye kaldırılması halinde 5237 sayılı TCK'nın 98. Maddesi kapsamında tanımlanan suçun oluşmayacağını, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 82. maddesinde, “Trafik Kazalarında Yükümlülük” başlığı altında düzenlenen idari para cezasını gerektirir kabahat olarak düzenlenen eylemin söz konusu olabileceğini bazı kararlarında ifade etmektedir.[20]

Failin trafik kazası sonucu yaralanan kişinin bir an önce tedavi edilmesini sağlama konusunda yardım yükümlülüğü olsa bile, yaralanan kişilerin başka bir kişinin bildirmesi veya herhangi bir şekilde hastaneye kaldırılması halinde, failin 5237 sayılı TCK'nın 98. maddesinde tanımlanan ve unsurları itibariyle oluşmayan yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçundan mahkûmiyetine karar verilmeyecektir.[21]