TÜRKİYE'NİN YOĞUN GÖÇ ALAN BİR ÜLKE HALİNE GELMESİ
Ülkemiz Türkiye, bir taraftan Türk vatandaşlarının yabancı ülkelere gitmesi, diğer taraftan -özellikle son yıllarda-, bulunduğumuz coğrafi bölgede yaşanılan olaylara bağlı olarak yoğun bir şekilde yabancı kabul eden ülkelerden biri olması sebebi ile yabancılar hukukunun önem arz ettiği ülkelerden birisi hâline gelmiştir. Türkiye, son yıllarda göç veren ülke konumundan göç alan ülke konumuna geçmiştir.
YABANCI NEDİR? YABANCILAR HUKUKU'NUN KAPSAMI NEDİR?
Yabancı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi ifade eder.
Yabancılar hukuku, vatandaşlık bağı ile bağlı olunan ülkeden, diğer ülkeye giden kişilerin, bu ülkedeki hukukî durumunu inceleme konusu yapan hukuk dalıdır.
Vatandaşlık bağı ile bağlı oldukları ülkeden diğer ülkelere giden kişilerin, yabancı olarak bulundukları ülkede hangi hak ve mükellefiyetlerle karşılaşacakları hukuki bir problem olarak ortaya çıkmaktadır.
Devletler, ülkelerine hangi yabancıları kabul edeceklerini ve bunlara hangi tür hak tanıyacaklarını düzenleme serbestisine sahiptirler, ancak devletlerin bu haklarına uluslararası alanda yapılmış antlaşmalarla sınırlamalar getirilmiştir.
Yabancılar Hukuku ile ilgili kanunlar, mevzuat, bu alanda gelişen ihtiyaçlar doğrultusunda sürekli güncellenmektedir.
Türk Yabancılar Hukuku, yabancıların Türkiye Cumhuriyeti’nde yabancı olmalarından dolayı tabi oldukları kısıtlamaları ve sahip oldukları hakları inceler.
Yabancılar Hukuku, Türk Hukuku’na göre yabancılara uygulanan kurallar ile milletlerarası anlaşmaların Anayasa’nın 90. maddesi gereğince Türk Hukuku’na dâhil olmasıyla yürürlüğe giren kuralların bütünü anlamına gelmektedir. Yabancılar Hukuku genel anlamda mütekabiliyet ilkesine dayanmakta olup, yabancılara Türkiye’de uygulanacak olan hukuk kuralları yabancının vatandaşı olduğu ülkeye göre farklılık göstermektedir.
Türk Yabancılar Hukuku’nun kaynaklarından bazıları şunlardır:
1. Pasaport Kanunu
2. İskan Kanunu
3. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun
4. Harçlar Kanunu
5. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu
6. Türk Vatandaşlığı Kanunu
Başka devletlerin vatandaşları, vatansızlar, mülteciler ve sığınmacılar yabancıdır.
1951 tarihli Mülteciler Hakkındaki Milletlerarası Sözleşme gereği, sadece Avrupa ülkelerinden gelenler mültecidir. Suriye’den gelenler mülteci değil, sözleşme kapsamında olmadıkları için sığınmacıdırlar. Sığınmacıların hukuki durumu ayrı bir yönetmelikle düzenlenmiştir.
YABANCILAR HUKUKU'NUN TEMEL KONULARI VE YABANCI ÜLKE VATANDAŞLARININ OLASI HUKUKİ SORUNLARI:
Yabancılar hukukunun temel konuları olan göç, göç olgusu içinde yer alan yabancılara yönelik işlemler (ülkeye giriş, sınır kontrolleri, vize, ikamet izni, çalışma izni, uyum, sınır dışı etme) ve uluslararası koruma (mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma, geçici koruma) konularıdır.
Yabancı ülke vatandaşlarının çalışma izinlerinin alınması, çalışma izin uzatım başvurusunun yapılması, Türkiye’de yaşamak isteyen yabancıların oturma izni alınması ve oturma izni uzatım başvurusunun yapılması, Türk Vatandaşlığını iktisap etmek isteyen yabancıların vatandaşlık başvuru ve takip işlemlerinin yapılması, yabancıların Türkiye’de taşınmaz mal edinmesi başta olmak üzere, Gayrimenkul ve Miras Hukuku, Türkiye’de iltica, geçici koruma, ikincil koruma, şartlı mülteci ve mülteci statülerine geçiş (Mültecilerin hukuki statüsüne ilişkin 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ni coğrafi sınırlama şartıyla kabul eden ülkemizde iltica konusunda ülkemizde tek yönlü bir uygulama bulunmamaktadır. Bu sınırlama gereğince Türkiye yalnızca Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerden gelen iltica taleplerini kabul etmektedir. Avrupa Konseyi dışındaki ülkelerden gelen iltica taleplerine ilişkin olarak ise; bu kimselere Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) aracılığıyla kabul edilecekleri ülkeye yerleşinceye kadar geçici ikamet izni vermektedir), Türkiye dışındaki mahkemelerde verilmiş olan kararların tanıma ve tenfizi, yabancı ülke vatandaşlarının olası hukuki sorunlarıdır.
Yabancıların Türkiye’ye girişleri ve ikamet izinlerine ilişkin olarak 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 28 Mart 2013 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, yabancıların Türkiye’ye giriş ve ikamet izinleri İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilmektedir. http://www.goc.gov.tr/
Yabancıların Türkiye’ye girişleri anılan kanunda sayılan gerekçelerle yasaklanabileceği gibi Türkiye’ye girişlerine izin de verilmeyebilir. Her iki karara ilişkin olarak da itiraz yolu bulunmakta olup, red ya da yasak sebebine göre itiraz şekli değişmektedir.
Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da 90 günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni olması zorunluluğu bulunaktadır. İkamet izni başvurusu genel olarak yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki konsolosluklara yapılır. 6 ay içinde kullanılmaya başlanmayan ikamet izinleri geçerliliğini kaybeder. İkamet izni çeşitleri;
a) Kısa Dönem İkamet İzni
b) Aile İkamet İzni
c)Öğrenci İkamet İzni
d)Uzun Dönem İkamet İzni
e) İnsani İkamet İzni
f) insan Ticareti Mağduru İkamet İzni.
Yabancıların Türkiye’de çalışabilmesi için gerekli olan çalışma izinlerine ilişkin esas ve usuller 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’da düzenlemiş olup, yabancıların çalışma izni başvurusu yapabilmeleri için de yine izin süresinin bitiminden itibaren 60 gün süreyle geçerli pasaport istenmektedir. Çalışma izni, yapılan düzenleme ile ikamet izni yerine de geçmekte olup, çalışma izni alan yabancıların ikamet izni almalarına ayrıca gerek duyulamaktadır.
4817 Sayılı Kanunla çalışma izni türleri belirlenmiş olup, bunlar;
1. Süreli Çalışma İzni,
2. Süresiz Çalışma İzni,
3. Bağımsız Çalışma İzni,
4. İstisnai Hallerde Çalışma İzni’dir.
Süresiz çalışma izni istisnalar hariç olmak üzere 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslar arası Koruma Kanunu uyarınca uzun dönem ikamet iznine sahip olanlar veya Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izni ile kalmış olan veya en az sekiz yıl kanuni çalışma olan yabancılara, süresiz çalışma izni verilebilmektedir. Söz konusu sürelere ilişkin olarak ise kesinti halleri kanunda belirtilmiştir.
Türkiye’de bağımsız olarak çalışacak yabancılara ise Türkiye’de en az 5 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir.
4817 Sayılı Kanun ile yabancıların çalışma iznine ilişkin olarak bazı istisnai haller sayılmış olup, söz konusu istisnai hallerde yabancılara çalışma izni verilebileceği belirtilmiştir.
Uygulamada yaygın olarak kullanılan süreli çalışma izni ilk başvuruda en çok 1 yıllığına verilmekte olup, uzatma başvurularında yıl sayısı artabilmektedir.
Yabancıların çalışma izni başvuru şekli, yabancının Türkiye’de ikamet iznine sahip olup olmadığına göre farklılık göstermekte olup, Türkiye’de geçerli en az 6 aylık ikamet izni bulunan yabancıların çalışma izni başvuruları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na; Türkiye’de geçerli en az 6 ay süreli ikamet izni bulunmayan yabancıların ise çalışma izni başvuruları ise bulundukları ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti Konsoloslukları’na yapılmaktadır.
Sadece Türk Vatandaşlarının yapabileceği Avukatlık, Noterlik, Eczacılık vb. meslekler ise yasaklı mesleklerden sayılmakta olup, söz konusu mesleklere ilişkin yapılan çalışma izni başvuruları kabul edilmemektedir.
Yapılan çalışma izni başvurularının değerlendirilmesine ilişkin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın çalışan sayısı, sermaye tutarı vb. değerlendirme kriterleri bulunmakta olup, söz konusu kriterler yıllara göre değişiklik göstermektedir.
Yabancıların Türkiye’de gayrimenkul edinmesi hususu ise 2644 sayılı Tapu Kanunu ve özel kanunlar tarafından düzenlenmiş olup, belirli sınırlamalar dâhilinde yabancıların Türkiye’de gayrimenkul edinmesi mümkündür. Gayrimenkulün niteliklerine ilişkin sınırlamalar bulunduğu gibi gayrimenkulün bulunduğu yere göre de bazı sınırlamalar getirilmiştir. Askeri yasak bölgeler, askeri güvenlik bölgeleri ile stratejik bölgelerde bulunan gayrimenkuller bu sınırlamalara örnek teşkil etmektedir. Yabancı gerçek kişiler kanunda belirtilen istisnai haller, mütekabiliyet ilkesi ve Bakanlar Kurulunca getirilen sınırlamalar hariç olmak üzere Türkiye’de gayrimenkul edinebilmektedir. Yabancı ülke kuralları ve kanunları gereğince kurulmuş olan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri ise Turizm Teşvik Kanunu gibi özel kanunlarda yer alan ilgili hükümler gereğince Türkiye’de gayrimenkul edinebilme olanağına sahiptir
Yabancılar Hukuku bir ülkede yabancı olan gerçek ve tüzel kişilerin, yabancı olmaları sebebiyle tabi oldukları kısıtlamalar ve sahip oldukları hakları inceleyen bir hukuk sistemidir. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de yabancıların çalışma, ikamet etme, okuma, mülk edinme gibi bazı hak ve işlemleri bakımından kanunda sınırlamalar yer almaktadır. Mevzuatımızda Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, Uluslararası İşgücü Kanunu, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ve Yabancılara İkinci El Taşıt Satışı Hakkında Kanun gibi çeşitli kanun, ilgili yönetmelik ve düzenlemeler bulunmaktadır. Yabancılar Hukuku; Vatandaşlık Hukuku, Şirketler Hukuku, İhracat ve İthalat Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku, İş Hukuku, Turizm Teşvik Hukuku gibi pek çok hukuk dalı ile ilgili olması sebebiyle bir karma hukuk dalıdır.
Özellikle aşağıda sayılan işlemlerin, bir hukukçu vasıtası ile yapılması, vatandaşı olmadıkları bir ülkede birtakım haklar elde etmek isteyen yabancılar için önem arzetmektedir:
- Vatandaşlık başvurusu işlemlerinin takibi; Vatandaşlık başvurusunun reddi halinde uyuşmazlıkların çözümü ve iptal davalarının takibi,
- Çalışma ve oturma izni başvurularının takibi,
- Yabancı ülke mahkemeleri tarafından verilen boşanma kararlarının tanınması ve tenfizi,
- Yabancı mahkeme kararları ve hakem kararlarının tanınması ve tenfizi,
- Yabancı gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’de taraf olduğu davaların takibi ve icra işlemleri,
- Yabancıların Türkiye’de şirket kurması; devlet kurumları, ortakları, çalışanları ve müşterileri arasında gerçekleşecek sözleşmelerin düzenlenmesi ve uyuşmazlıkların çözümü,
- Yabancı gerçek veya tüzel kişilerin Türkiye’de gayrimenkul alım ve satımına ilişkin işlemlerinin takibi,
- Yabancı gerçek veya tüzel kişilerin Türkiye’de gayrimenkullerin kiralanması ve ilgili işlemlerin takibi ve uyuşmazlıkların çözümü,
- Yabancı gerçek kişilere Türkiye’deki miras hukukuna ilişkin danışmanlık hizmetleri verilmesi,
- Uluslararası sözleşmelerin ihtilaflı hükümlerinin yorumlanması.
Yabancıların Türkiye’ye girişleri ve ikamet izinleri 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve İçişleri Bakanlığı'na bağlı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilmektedir.
Yabancıların İkamet İzinleri
Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da 90 günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni olması zorunludur. İkamet izni başvurusu genel olarak yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki konsolosluklara yapılır.
Yabancıların Çalışma İzni
Yabancıların Türkiye’de çalışabilmesi için gerekli olan çalışma izinlerine ilişkin esas ve usuller 4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’da düzenlemiştir. Yapılan çalışma izni başvuruları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından değerlendirmeye alınır.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı yabancılar, Türk veya akraba toplulukları uygulamaları çerçevesinde ikamet izni verilmiş olan yabancılar, vatansız statüsünde ikamet izni verilmiş olan yabancılar, anne, baba veya çocuğu Türk vatandaşı olan yabancılar, en az üç yıl Türk vatandaşı ile evli kalan yabancılar çalışma izni kriterlerine tabi tutulmazlar.
Türkiye’de bağımsız olarak çalışacak yabancılara ise Türkiye’de en az 5 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir.
Yabancıların Türkiye'de Taşınmaz Edinmeleri
Yabancıların Türkiye’de taşınmaz edinmeleri Türk vatandaşlarından farklı bir prosedüre tabidir.
Tapu Kanunu'nun 35’inci maddesi uyarınca;
“Karşılıklı olmak ve kanunî sınırlamalara uyulmak kaydıyla, yabancı uyruklu gerçek kişiler ile yabancı ülkelerde bu ülkelerin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde taşınmaz edinebilirler."
Taşınmaz edinirken yapılacak başvuru için gerekli belgeler;
- Taşınmaz mala ait varsa tapu senedi, yoksa taşınmaz malın ada ve parsel numarasını belirtir belge veya malikin sözlü beyanı,
- Uyruğunda bulunduğu ülkenin kimlik belgesi veya pasaportu ile iki adet vesikalık fotoğraf,
- İstemde bulunan kişi vekil ise, temsile ilişkin vekâletname ile temsilcinin fotoğraflı kimlik belgesi ve vesikalık fotoğraf. Alıcılar açısından bizzat işleme katılmayanlar varsa, onları temsil eden temsilcilerin fotoğraflı kimlik belgeleri, vesikalık fotoğrafları ve temsilciliklerine ilişkin belgeler.
Türkiye ile arasında karşılıklılık bulunan şu ülke vatandaşları gayrimenkul sahibi olabilirler.
Almanya, A.B.D., Andora, Arjantin, Avusturalya, Avusturya, Bahamalar, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Bolivya, Bosna-Hersek, Bostwana, Brezilya, Danimarka, Dominik cumhuriyeti, Ekvator, Elsalvador, Estonya, Fildişi sahilleri, Filipinler, Fillandiya, Gana, Gine, Grenada, Fransa, Gabon, Guatemala, Guyana, Güney Afrika Cumhuriyeti, Haiti, Hırvatistan, Hollanda, Honduras, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, Jamaika, Japonya, Kamerun, Kanada, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kolombiya, Kore(Güney), Kosta Rika, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg ,Macaristan, Malavi, Malezya, Mali, Malta, Mauritius, Meksika, Monako, Moritanya, Mozambik, Nijerya, Nikaraga, Norveç, Orta Afrika Cumhuriyeti, Panama, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, San Marino, Senagal, Sırbistan-Karadağ, Singapur, Somali, Srilanka, Swaziland, Şili, Tanzanya, Uruguay, Venezuella, Yeni Zelanda, Yeşilburun Adaları, Yunanistan
Sadece bina mülkiyeti edinebilen ülkeler:
Azerbaycan, Bahreyn, Belarus, Çad, Çin, Fas, Gürcistan, İran, Kazakistan, Keny Kırgızistan, Makedonya, Mısır, Moldova, Nabimya, Özbekistan, Romanya, Rusya Fedreasyonu, Slovenya, Tacikistan, Türkmenistan, Uganda, Ukrayna, Ürdün
Mülkiyet edinemeyen ülkeler:
Afganistan, Baheryn, Birleşik Arap Emirlikleri, Burma, Cezayir, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, Eritre, Ermenistan, Etyopya, Fiji, Hindistan, Irak, İzlanda, Kamboçya, Katar, Kore(Kuzey), Kuveyt, Küba, Laos, Libya, Maldivler, Moğolistan, Nepal, Nijer, Oman, Papua Yeni Gine, Slovakya, Sudan, Surinam, Suudi Arabistan, Tayland, Tunus, Vietnam, Yemen
Türk vatandaşlarının dahi avukat yardımı olmadan resmi mercilerde ve özellikle adliyelerde başvuruda bulunmaları, haklarını aramaları oldukça zor iken, vatandaşı olmadıkları bir ülkede hak aramaya çalışmak, yabancı için oldukça zor olacağından, alanında uzman ve ortak dilde anlaşabildikleri bir avukattan hukuki yardım almaları, (Türkiye’de gayrimenkul satın almak veya gayrimenkul satmak isteyen yabancı sermayeli Türk şirketlerine ve yabancı ülke vatandaşı gerçek kişilere danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, yabancı gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’de gayrimenkul alım - satım sözleşmelerin hazırlanması ve buna ilişkin işlemlerin gerçekleştirilmesi, yabancı gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye’de gayrimenkullerin kiralanmasına ilişkin sözleşmelerin hazırlanması ve sürecin takibi, yabancıların Türkiye’de çalışma izinlerinin alınması ve uzatılması işlemlerine ilişkin başvuruların yapılması ve sürecin takip edilmesi, yabancıların Türkiye’de oturma izin başvurularının yapılması, takibi ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, yabancıların Türk vatandaşlığına geçiş işlemlerinin yapılması, takibi ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, yabancı gerçek kişilere Türkiye’deki evlilik, boşanma, velayet ve miras hukukuna ilişkin danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, yabancıların Türkiye’de iş yeri ve şirket kuruluşunun yapılması, işlemlerinin takibi ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, yabancıların Türkiye’de ihtiyaç duyacağı hukuk mahkemelerinde temsili, yabancıların ceza mahkemelerinde temsili, yabancıların ceza mahkemelerinde savunmalarının yapılması ve yabancılar için ceza mahkemelerinde müdafii olarak bulunulması ve benzeri) önem arzetmektedir.