1-Giriş
Dünyanın globalleşmesiyle birlikte insanlar artık sadece vatandaşı olduğu ülkelerde çalışmakla kalmamakta başka ülke topraklarında da çalışmaktadırlar. Bu kapsamda, Türkiye’de daha avantajlı iş fırsatı bulan yabancılar da Türkiye’de çalışmak istemektedirler. Dolayısıyla, ülkemizde yasaların yasaklamadığı hal ve koşullarda yabancıların Türkiye’de çalışması, konuyla ilgili 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun (UİK) “Çalışma İzni ve Muafiyet” başlıklı üçüncü bölümde ve sair mevzuatta düzenlenmiştir. İlgili kanunda yer alan düzenlemeler ile mülga 4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile getirilen Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’ndan alınan “çalışma izni” sistemi ile doğrudan benzer düzenlemeler yapıldığı görülebilecektir. Ancak, yeni düzenlemede önceki düzenlemeden farklı olarak getirilen yenilik “ön izin” prosedürü olup bu prosedüre de işbu yazıda değinilecektir.
2-Çalışma İzni Alma Usulü
UİK madde 6/2’de “Bu Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır” şeklinde ifadelere yer verilerek UİK kapsamında olan yabancıların Türkiye’de herhangi bir çalışma izni veya çalışma iznine ilişkin muafiyetleri olmadan çalışmaları yasaklanmıştır. Bahse konu çalışma izni Türkiye’nin uluslararası işgücü politikaları esas alınarak yine UİK madde 6/1’e göre Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından verilecektir. Çalışma iznine ilişkin muafiyet de yine UİK madde 13/5’e göre Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından verilecektir.
Ancak çalışma izninin iki tane istisnası söz konusudur. Bunlardan ilki Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar gereği herhangi bir çalışma iznine ihtiyaç duymaksızın çalışabilecek ülke vatandaşları diğeri de 5901 Sayılı Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 28’inci maddesi kapsamında “mavi kartlı” olarak addedilen yabancılardır. Bu şahısların Türkiye’de çalışması için çalışma izni alma mecburiyeti bulunmamaktadır.
Çalışma iznine ilişkin başvurular UİK madde 7’de çalışma izni muafiyetine ilişkin başvurular da UİK madde 13’te düzenlenmiştir. Bu kapsamda, çalışma izni için hem yurt içinden hem de yurt dışından başvuru yapılması hukuken uygundur. Bu kapsamda yurt içinden yapılacak başvurular doğrudan bakanlığa yapılacakken yurtdışından yapılacak başvurular Türkiye Cumhuriyeti’ne ait Büyükelçilikler veya Konsolosluklara yapılacaktır. Ancak UİK madde 7/1 ve madde 13’e göre yurtdışından yapılan başvurular yine ilgili elçilik veya konsolosluk tarafından bakanlığa gönderilecektir.
Çalışma iznine ilişkin başvurular madde 7’de “Çalışma izni başvuruları yetkili aracı kurum tarafından da yapılabilir.” şeklinde ifadelere yer verilerek belirtildiği üzere ilgili kişinin bizzat kendisi tarafından yapılabileceği gibi aracı kurumlar tarafından da yapılabilecektir. UİK madde 7/8 de ifade edildiği üzere usulüne uygun olarak yapılmış olan başvuruların değerlendirilmesi, bilgi ve belgeler eksiksiz ise otuz gün içinde tamamlanacaktır. Ancak UİK 7/7’de ifade edildiği üzere başvuru içerisinde eksik bilgi veya belgelerin olması hâlinde, bu eksiklikler tamamlanıncaya kadar başvurunun değerlendirilmesi ertelenecek olup bu kapsamdaki erteleme süresi, bilgi veya belge eksikliklerinin tamamlanmasını geciktiren mücbir bir sebebin varlığının resmî bir makamdan belgelendirildiği hâller dışında otuz günü aşamayacaktır; erteleme süresi sonunda eksiklikleri tamamlanmayan başvurular reddedilecektir.
Ayrıca UİK’nın 12/2’inci maddesinde ifade edildiği üzere yurt dışından yapılan başvurularda çalışma izni verilen yabancı, çalışma izninin geçerliliğinin başladığı tarihten itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır; aksi takdirde çalışma izni iptal edilecektir. Bu süreden sonra Türkiye’ye gelmek isteyen yabancılar yeni başvuru yapmak zorundadır.
Ayrıca, UİK madde 14’te dış işleri bakanlığı aracılığıyla yapılacak başvurular ve sonuçlandırılmasında içişleri bakanlığının onayı gerekli olan bazı başvurulara yer verilmiştir. Bu kapsamda bahse konu kişiler yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinde diplomatik kadro üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi, Türkiye’deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak görev yapan kişilerin eş ve çocukları ile özel hizmetlerde çalışan yabancılardır. Bu hüküm kapsamında; bağlı birimi olarak faaliyet gösteren okullarda, kültür kurumlarında ve din kurumlarında görevli yabancılar çalışma izni muafiyeti almak suretiyle çalışacak olup Viyana Sözleşmesi ve Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi kapsamında bağlı birimi sayılmayan okul, kültür veya din kurumlarında görevli yabancılar çalışma izni almak suretiyle çalışacaktır. Bu kapsamdaki başvurular yukarıda da ifade ettiğimiz üzere dış işleri bakanlığına yapılacak olup madde kapsamındaki başvuruların kabul edilmesi için içişleri bakanlığının onayı aranacaktır.
Son Olarak yukarıda da ifade ettiğimiz üzere bu kanun kapsamında getirilen en önemli yenilik ön izindir. Ön izin kurumu UİK’nin 8’inci maddesinde düzenlenmiş olup mesleki yeterlilik ve uzmanlık gerektiren bazı mesleklerde bu ön iznin alınması zorunludur. Bunlar ilgili maddede ifade edildiği üzere sağlık hizmetleri, eğitim hizmetleri, öğretim elemanları ve ar-ge hizmetleridir. Bu ön izin sağlık hizmetinde çalışanlar için Sağlık Bakanlığı’ndan, eğitim hizmetlerinde çalışacaklar için Milli Eğitim Bakanlığı’ndan, öğretim elemanları için Yükseköğretim Kurumu’ndan ve Ar-Ge hizmetlerinde çalışacaklar için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınacaktır. Ön izin alan şahısların yapmış olduğu başvurularda başvurunun değerlendirilmesi aşamasında gerekli nitelik ve uzmanlığı taşıyıp taşımadığına ilişkin inceleme ilgili bakanlık tarafından yapılmayacaktır.
Şu hususu ifade etmekte fayda vardır. İlgili başvurular doğrudan bakanlığa ait https://ecalismaizni.csgb.gov.tr/ internet sitesi üzerinden yapılabilecektir.
Çalışma izni değerlendirmesinde bakanlık tarafından talep edilen belgelere de https://www.csgb.gov.tr/uigm/belgeler/izin-degerlendirme-sureci/ internet sitesi üzerinden ulaşılabilecektir.
3-Çalışma İzni Başvurusunun Değerlendirilmesi
Çalışma izninin değerlendirilmesine ilişkin esaslar UİK’nin 7’inci maddesinin 4, 5 ve 6’ıncı fıkrasında düzenlenmiştir. Bu bağlamda kurum tarafından değerlendirme yapılırken uluslararası işgücü politikası, gerektiği takdirde ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının görüşleri ve Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu kararları doğrultusunda bakanlık tarafından oluşturulan puanlama sistemi dikkate alınacaktır. Bu değerlendirme esasları muafiyet başvuruları için de uygulanacaktır.
Ayrıca aşağıda yer alan UİK madde 9’daki sebepler var ise başvuru bakanlık tarafından reddedilecektir.
1-Uluslararası işgücü politikasına uygun olmayan
2-Sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapılan,
3-Yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyen,
4-Diğer kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapılan,
5-Gerekli nitelik ve uzmanlığı taşımadığı anlaşılan yabancılara ilişkin olan,
6-Bakanlıkça belirlenen değerlendirme kriterlerini karşılamayan,
7-Türkiye’ye girişi yasaklı, vize verilemeyecek yabancılardan olduğu ve hakkında sınır dışı etme sebeplerinin bulunduğu içişleri bakanlığı tarafından bildirilen,
8- Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca görülen yabancılara ilişkin olan,
9- Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü olması durumu hariç, Türkiye Cumhuriyeti’nin tanımadığı veya diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşları için yapılan,
10-Kanuni süresi içinde yapılmayan veya eksiklikleri tamamlanmayan çalışma izni başvuruları bakanlık tarafından reddedilir.
Çalışma izni UİK madde 24 kapsamında her koşul altında ilgili yabancıya ait pasaport süresinden en az 60 gün daha kısa süreli olarak verilecektir. Çalışma izni uzatma başvuruları ise çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan yapılacak olup çalışma süresi dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları bakanlık tarafından reddedilecektir. Uzatma başvuruları da çalışma izni başvuruları ile aynı şekilde yapılacaktır.
4-Çalışma İzni Türleri
UİK’da süreli çalışma izni, süresiz çalışma izni, bağımsız çalışma izni, turkuaz çalışma izni ve istisnai çalışma izni olmak üzere 5 adet çalışma izni türü bulunmaktadır.
Öncelikle, başvuru olumlu değerlendirildiği takdirde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilecektir. uzatma başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilecektir Ancak, yabancı farklı bir işveren yanında çalışmak isterse yine en çok bir yıllık izin verilecektir.
Yine, Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan
Yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabileceklerdir. Ancak, yabancının başvuru şartlarını taşıması yabancıya mutlak hak sağlamayacak olup bakanlık başvuruyu reddedebilecektir. Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancı, özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve kamu görevlerine girme hakkı ile askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü yoktur.
Ayrıca, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre kurulmuş olan; Limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü, Anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi, Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı, olan yabancılar bağımsız çalışma izni alarak çalışabilirler. Yine profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların sağlanması kaydıyla bağımsız çalışma izni verilebilecektir. Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilmesinde, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda bakanlık tarafından belirlenecek diğer hususlar dikkate alınacaktır. Bağımsız çalışma izni bu maddede yer alan süre sınırına tabi olmaksızın belirli süreler kapsamında düzenlenmektedir.
Yine, uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve bakanlık tarafından belirlenen koşullar göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilecektir. Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilecektir. Bakanlık, geçiş süresi içinde işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilir. Geçiş süresi içinde iptal edilmeyen Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılır ve yabancıya bakanlık tarafından süresiz Turkuaz Kart verilir. Bu başvuru, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her durumda geçiş süresi dolmadan yapılır. Bu süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin yapılan başvuru reddedilir ve Turkuaz Kart geçersiz hale gelir. Turkuaz Kart sahibi yabancının, eşine ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına Turkuaz Kart sahibi yakını olduğunu gösteren ve ikamet izni yerine geçen belge verilecektir. Turkuaz kart sahibi süresiz ikamet izninin sağladığı haklardan yararlanacaktır.
Ayrıca, aşağıda belirtilen yabancılara istisna tanınarak UİK madde 7, 9 ve 10’da belirtilen usul ve şartlara bakılmaksızın çalışma izni verilebilecektir. Bu şahıslar;
1-Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,
2-Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,
3-Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen bir projede istihdam edilen,
4-İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk soylu olduğu bildirilen,
5- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı,
6-Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşı,
7- Uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici koruma sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti mağduru,
8- Bir Türk vatandaşı ile evli ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan,
9-Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışan,
10- Alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde temayüz etmiş olarak bilimsel, kültürel, sanatsal veya sportif amaçla Türkiye’ye gelen,
10- Sınır ötesi hizmet sunucusu olan yabancılardır.
5-Çalışma İzni Muafiyeti
Bilindiği üzere, UİK madde 13/7 kapsamında 6102 sayılı Kanuna göre kurulmuş anonim şirketlerin Türkiye’de ikamet etmeyen yönetim kurulu üyesi ve diğer şirketlerin yönetici sıfatı olmayan ortağı ile Türkiye’de gerçekleştirdiği faaliyetleri yüz seksen gün içinde doksan günü geçmeyen sınır ötesi hizmet sunucusu, çalışma izni muafiyeti kapsamında değerlendirilecektir. Bu şahıslar da tıpkı çalışma iznine tabi olan işçiler gibi muafiyet belgesi olmadan Türkiye’de çalışamayacaktır. Bunun dışında çalışma izninin usulüne ilişkin yapmış olduğumuz açıklamalar muafiyet için de geçerlidir.
6-Çalışma İzni ve Çalışma İzni Muafiyetinin İkamet İzni Sayılıp Sayılmayacağı
UİK madde 12/1’de “Bu Kanuna göre verilen çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, 6458 sayılı Kanunun 27 nci maddesi uyarınca ikamet izni yerine geçer. Ancak, 6458 sayılı Kanunda tanımlanan mülteci ya da ikincil koruma statüsü dışında yabancının herhangi bir nedenle ikamet izni olması yabancıya çalışma hakkı vermez” şeklinde ifade edildiği üzere çalışma izni de çalışma izni muafiyet belgesi de ikamet iznini kapsayacaktır. Yabancının bu belgeyi aldıktan sonra ayrıca ikamet izni almasına gerek bulunmamaktadır.
7-İptal Sebepleri
Çalışma izni ve çalışma izni muafiyeti, sürenin sona ermesi veya Bakanlıkça iptal edilmesiyle sona erecektir. Bakanlık tarafından belirlenmiş olan iptal sebepleri aşağıdaki gibidir;
1-Çalışma izni veya çalışma izni muafiyetinin geçerlilik tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmemesi,
2-İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığının uygun görüşünün bulunması hâli hariç, pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması,
3-Bu Kanunda belirtilen hükümlere aykırı olarak çalıştığının tespiti,
4- Çalışmasının herhangi bir nedenle sona ermesi,
5-Çalışma izni başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının sonradan tespiti,
6- Geçiş süresi içinde talep edilen bilgi ve belgeleri sunulmaması ya da bunların niteliklerini kaybettiğinin anlaşılması,
7- Türkiye’ye girişi yasaklı, vize verilemeyecek yabancılardan olduğu ve hakkında sınır dışı etme sebeplerinin bulunduğu içişleri bakanlığı tarafından bildirilen,
8-Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca olduğunun ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilmesi,
9-Sağlık sebepleri veya zorunlu kamu hizmeti gibi mücbir sebepler dışında süreli çalışma izinlerinde aralıksız olarak altı aydan, bağımsız ve süresiz çalışma izinlerinde ise aralıksız olarak bir yıldan uzun süre Türkiye dışında kalması
10-Turkuaz Kart sahibi olması hâlinde yurt dışında kalış süresinin Bakanlıkça belirlenen süreyi aşması, durumlarında iptal edilir.
8-İtiraz ve Yargı Yolu
Çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti başvurusunun reddi ve düzenlenen belgelerin iptali kararları, yabancı çalıştıran işverene veya bağımsız çalışma izni, süresiz çalışma izni ya da Turkuaz Kart sahibi yabancıya tebliğ tarihinden itibaren ilgili yabancı tarafından bahse konu karara otuz gün içinde Bakanlık nezdinde itiraz edilebilir. İtirazın reddedilmesi hâlinde idari yargı yoluna başvurulabilecektir.