Son yıllarda yabancıların ülkemize ilgisi artmakta ve buna bağlı olarak yatırım oranlarında da belirgin bir yükseliş gözlemlenmektedir. Yabancılar Türkiye’de gayrimenkul vb. yatırımların yanı sıra son birkaç yılda oldukça iyi oranlarda yükselen ve döviz cinsinden ucuz kalan Borsaİstanbul’a da yatırım yapmaktadır. Özellikle Rusya-Ukrayna savaşının ardından pek çok Rus broker dünya genelinde uygulanan ambargolardan ötürü yönünü Borsaİstanbul’da işlem gören pay senetlerine çevirmiştir.
Ülkemizde yürürlükte olan Doğrudan Yabancılar Kanunu ve izlenen politikalar neticesinde ülkemize yatırım yapmak isteyen kişilere Türk vatandaşlarıyla eşit muamele zorunluluğu bulunmaktadır. Bu kanun ve uygulamalar serbest piyasanın ve dünya ile entegrasyonun da bir gerekliliğidir. Öte yandan söz konusu işlemler bankacılık gibi hassas bir sektör aracılığıyla yapıldığında bazı zorunluluklar ve uygulamalar bulunmaktadır. Örneğin bankacılık sektöründe kişinin uyruğuna değil doğum yerine bakılır ve ülkemizde Sahra Altı ülkelerde doğan kişilerin işlemleri daha titizlikle incelenir. Yine dünya genelindeki ambargodan ötürü hangi ülke vatandaşı olursa olsun Post Sovyet coğrafyada doğan kişiler veya İran doğumlu kişiler gerek banka hesabı açarken gerek de işlemleri sırasında daha titiz incelemelere tabi olabilmektedir.
Halihazırda günümüzde kamu bankaları, yabancı kişilere hesap açarken ve yaptıkları işlemlerde -nispeten- daha detaycı yaklaşırken birtakım özel bankalar daha az sıkı bir tutum sergilemektedir. Yine de özellikle Rusya ile yapılan işlemlerde bir-iki özel banka haricinde işlemlerin incelenmesi ve gerçekleştirilmesi uzun süreler almakta kimi zaman ise “gerekçesiz şekilde” olumsuz sonuçlandırılmaktadır.
Bu ve benzeri sorunlar ülkemizin “finansal güvenliği” açısından gerekli olsa da denetlenebilirlik ve şeffaflık açısından atmamız gereken pek çok adım bulunmaktadır. Öte yandan ülkemizde yerleşik olmayan bir yabancı kişi, gerekli belgeleri sağladığı takdirde, kolaylıkla banka hesabı açabilmektedir. Bir yabancının banka hesabı açabilmesi için gerekli olan belgeler ise şu şekildedir: Potansiyel vergi numarası (internet üzerinden veya vergi dairelerinden alınabilir), Pasaport (çevirisi ve noter tasdiki), Adres beyanı ve Türkiye’deki operatörlerden alınmış bir telefon numarası (çoğunlukla istenir).
Bir banka hesabı açtıktan sonra yabancı bir kişinin mobil bankacılık uygulamaları üzerinden yatırım hesabı açması ve pay senedi alması oldukça kolaydır. Bu aşamada bir uygunluk testi doldurduktan Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirim yapılır ve genellikle birkaç saat sonra hesabınız aktif olur. Risk ve yatırım tercihlerinize göre ise hangi yatırım araçlarında işlem yapabileceğiniz belirlenmiş olur.
Pay Senetlerinden Elde Edilen Kazançların Vergilendirilmesi:
Borsa İstanbul’a yatırım yapan yabancı bireysel yatırımcılarca en çok merak edilen ve tarafımıza danışılan konulardan birisi de pay senetlerinden elde edilen kazançların vergilendirilmesidir. Ülkemizde dar mükelleflerin pay senetlerinin alım satımından elde ettikleri kazançlar veya temettü gelirlerinden elde ettikleri kazançlar da oldukça avantajlı olup yatırımcılar için cazibe yaratmaktadır. Bu noktada Borsaİstanbul’daki pay senetlerinin vergilendirilmesi şu şekilde yapılmaktadır:
Öncelikle belirtmek gerekir ki bir yabancı gerçek kişi Türkiye'de yerleşmemiş ise Gelir Vergisi Kanunu'nun 6. maddesine göre dar mükellef sayılmaktadır. Türkiye’de yerleşme ise GVK’nin 4. maddesinde şu şekilde açıklanmıştır:
“Aşağıda yazılı kimseler Türkiye'de yerleşmiş sayılır:
1. İkametgahı Türkiye'de bulunanlar (İkametgah,Kanunu Medeninin 19 uncu ve mütaakıp maddelerinde yazılı olan yerlerdir);
2. Bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (Geçici ayrılmalar Türkiye'de oturma süresini kesmez.)”
Buna göre bir takvim yılı içersinde Türkiye’de 6 aydan fazla oturmayan yabancılar yerleşik sayılmayacaklardır ve vergilendirme işlemleri dar mükellefleri kapsayan şekilde yapılacaktır. Gelir Vergisi Kanununun 6. maddesinde dar mükellefler için "sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler." ifadesi bulunmaktadır. Aynı kanunun 7. maddesinde menkul kıymetlerin Türkiye'de kazanç veya irat sayılması ise "sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması" şartına bağlanmıştır.
Gelir Vergisi Kanunun yukarıda değindiğimiz maddelerine göre Türkiye'de borsaya yatırım yapan dar mükellefin elde ettiği kazanç vergilendirilecektir. Borsada yapılan işlemlerin vergilendirilmesi ise yerinde yapılır yani nihai vergidir. Borsada işlem yaptığınızda hesabınıza yatan miktar aslında vergilendirilmiş gelirdir. Bu bilgi notunda Türkiye'de yerleşmiş sayılmayan bir yabancının borsada işlem yaparken vergilendirilmesinde hisse alım satımından elde edilen kazançlar ve temettü ile elde edilen kazançlar değerlendirilecektir:
1-BİST'te İşlem Gören Hisselerin Alım-Satımından Elde Edilen Kazançlar
Borsada pay senedi alım satımından elde edilen kazançların vergilendirilmesi hususunda öncelikle hissenin bir “menkul kıymet yatırım ortaklığı" hissesi olup olmadığına bakmak gerekir. Hisse bir yatırım ortaklığı hissesi değilse; stopaj oranı Gelir Vergisi Kanunun geçici 67 maddesine göre %0 olarak belirlenmiştir. Eğer hisse bir menkul kıymet yatırım ortaklığına ait hisseyse, öncelikle hissenin elde tutulma süresine bakılır. Hisse 1 yıldan fazla süre elde tutulmuşsa vergi %0;. 1 yıldan az elde tutulmuşsa %10 olarak stopaj uygulanır. Pay senetlerinden elde edilen kazançlar beyan edilmez.
2-BİST'te İşlem Gören Hisselerden Elde Edilen Temettü Gelirleri
Borsa İstanbul'da hisseleri işlem gören şirketler genel kurullarında alınan kararlar doğrultusunda hisse sahiplerine temettü dağıtabilirler. Öncelikle belirtmek gerekir ki temettüler hesaplara yatırılmadan evvel vergilendirilir, beyan edilmesi gerekmez. Borsa İstanbul'da işlem gören şirketler temettü dağıttığında temettülere uygulanan vergiler şöyledir: Pay senedi, bir menkul kıymet yatırım ortaklığına veya gayrimenkul yatırım ortaklığına aitse vergi oranı %0; pay senedi bunlar haricindeki bir şirkete aitse %10 stopaj uygulanır.