Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosyanın uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet Savcısı tarafından incelenmesi sonucunda, gönderme kararına esas suçun uzlaştırma kapsamında kaldığının anlaşılması halinde uzlaştırmacı görevlendirilmesi, Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı tarafından belirlenen listeye göre ilgili Cumhuriyet Savcısının onayı ile yapılır. Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı yargı çevresinde yeteri kadar uzlaştırmacı bulunmaması halinde en yakın Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı listesinden görevlendirme yapılabilir. Dosya uzlaştırmacıya tevdi edildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir. Uzlaştırma evrakı uzlaştırmacıya tutanakla teslim edilir ve alındı belgesi uzlaştırma dosyasına eklenir. Uzlaşma teklifi suçun işlendiği tarihten itibaren bir aylık süre geçmeden yapılamaz.
Uzlaşma teklifi Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 29. Maddesinden belirtildiği üzere şu şekilde yapılmalıdır; Uzlaştırmacı; şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaştırma teklifinde bulunur. Şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görenin reşit olmaması ya da kısıtlı olması hali ile mağdur veya suçtan zarar görenin ayırt etme gücünün bulunmaması durumunda uzlaşma teklifi bu kişilerin kanuni temsilcilerine yapılır. Müştekinin veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olması halinde vekaletnamede özel yetki var ise vekile de uzlaşma teklifinde bulunulabilir.
Uzlaştırmacı uzlaşma teklifini büro aracılığıyla açıklamalı tebligat, istinabe veya Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) yoluyla da yapabilir. Uzlaşma formunun istinabe suretiyle imzalatılması gereken hallerde teklif formu, tarafın bulunduğu yer Cumhuriyet Başsavcılığı istinabe bürosu aracılığı ile imzalatılır.
Uzlaştırmacı tarafından yapılacak uzlaşma teklifi, Uzlaştırma Yönetmeliği Ek-4’te yer alan uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukuki sonuçlarının bulunduğu Uzlaştırma Teklif Formu’nda yer alan bilgilerin açıklanması ve teklif formunun hazır bulunan ilgiliye imzalatılarak verilmesi suretiyle yapılır. Uzlaştırmacı tarafından bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirildiğine ve uzlaşma teklifinde bulunulduğuna ilişkin formun imzalı örneği uzlaştırma evrakı içine konulur.
Uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunacağı şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar gören ya da kanuni temsilcilerine iletişim araçlarıyla ulaşılamaması halinde açıklamalı uzlaştırma teklifi büro aracılığıyla yapılır. Bu işlem, uzlaştırmacının büroya başvurarak teklif formunu vermesi üzerine gerçekleştirilir.
Uzlaştırma teklifinde bulunmak için çağrı; telefon, telgraf, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak bu çağrı uzlaştırma teklifi anlamına gelmez.
Uzlaşma teklifinde bulunulanlardan herhangi biri tebliğden itibaren üç gün içinde teklifi yapan uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde, uzlaşma teklifi reddedilmiş sayılır. Uzlaşma teklifi SOMUT OLAYIN ÖZELİKLERİNE GÖRE YAPILMALIDIR. YASA VE YÖNETMELİKTE UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN ÖNCELİKLE KİME YAPILACAĞINA İLİŞKİN BİR DÜZENLEME BULUNMAMAKTADR. İLK DERECE MAHKEMELERİ VE BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ VERDİKLERİ KARARLARDA KISMEN DE OLSA HER İKİ TARAFA DA UZLAŞTIRMA TEKLİFİ YAPILMASI GEREKTİĞİNİ BELİRTMİŞLER İSE DE; SOMUT OLAYIN ÖZELLİKLERİNE GÖRE HAREKET EDİLMELİDİR. HER İKİ TARAFA DA UZLAŞTIRMA TEKLİFİ YAPILMASI, ŞÜPHELİ VEYA SANIĞIN YARGILAMA AŞAMASINDAKİ “ BEN UZLAŞMA HAKKIM OLDUĞUNU BİLSEYDİM MAĞDURU İKNA EDEBİLİRDİM, UZLAŞABİLİRDİK.” ŞEKLİNDEKİ SAVUNMALARI VEYA UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN REDDİNDEN SONRA UZLAŞMA BELGESİ İLE TARAFLAR ARASINDAKİ GERGİNLİĞİN SONA ERMESİ, TOPLUMDA BARIŞIN SAĞLANMASI İMKANININ TARAFLARC KULANILABİLMESİ AÇISINDAN ŞÜPHELİ VE SANIĞA BİR OLANAK SUNABİLMEKTEDİR. ANCAK TARAFLARDAN BİRİ UZLAŞMA İSTEMİYORSA VE DİĞER TARAF YA DA TARAFLARA ULAŞILAMIYORSA ARTIK TARAFLARA ULAŞMAYA ÇALIŞMAKTA ISRAR EDİLMESİ SORUŞTURMA VE YARGILAMAYI UZATMAKTAN ÖTE BİR ANLAM TAŞIMAMAKTADIR.
Uzlaştırmacı tarafından uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, taraflara uzlaştırma teklif formunda ayrıntılı olarak belirtilen uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukuki sonuçları anlatılır. Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenler mağdura, suçtan zarar görene şüpheliye veya bunların kanuni temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır. Hareketin bölünemediği kasten işlenen suçlarda birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir. Örneğin, zincirleme suretiyle hakaret suçlarında mağdurların uzlaşmayı istemesi gerekir.
Taksirle işlenen suçlarda birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekmez. Örneğin, teksirle yaralama suçlarında mağdurların ayrı ayrı şüpheli veya sanıkla uzlaşabilme imkanları bulunmaktadır.
Soruşturma dosyasında yer alan uzlaştırma konusu suç ya da suçlara ilişkin belgelerden uzlaştırma için gerekli olup da Cumhuriyet Savcısı tarafından uygun görülenlerin birer örneği büro personeli tarafından uzlaştırmacıya verilir. Hangi belgelerin verildiği, verilme tarihi ile soruşturmanın gizliliği konusunda bildirim, büro personelinin ve uzlaştırmacının imzasını içeren bir tutanak ile tespit edilir. Ancak 2019 tarihinde UYAP' da yapılan düzenlemeyle uzlaştırma dosyaları uzlaştırmacı portalı üzerinden uzlaştırmacılara teslim edilmektedir.
Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırmacının, uzlaştırmayı bu süre içerisinden sonuçlandıramama halinde durumu açıklayan bir dilekçeyle büroya başvurması halinde bürodan sorumlu Cumhuriyet Savcısının onayı ile alınmak koşuluyla büro bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir. 2019 tarihinde UYAP' da yapılan düzenlemeyle uzlaştırmacı portalı üzerinden uzlaştırmacılara 20 günlük ek süre verilecektir.
Uzlaşma evresi uzlaştırmacının dosyayı inceleyip soruşturma konusu suç ya da suçlar ile uzlaşmanın taraflarını belirlemesi ile başlar. Uzlaştırmacının eylemi net bir şekilde anlayıp öncelikle taraflara uzlaşmanın hukuki anlam ve sonuçları konusunda bilgilendirme amaçlı bir açılış konuşması yapması gerekmektedir. Uzlaştırma mağdur odaklı bir kurum olduğu için uzlaştırmacı öncelikle müştekiye ya da suçtan zarar görene ulaşmalı, müştekinin veya suçtan zarar görenin maruz kaldığı suç nedeniyle şüpheliden veya şüphelilerden talep edebileceklerinin neler olduğu sorulmalıdır. Müşteki ya da suçtan zarar görenin uzlaşmaya eğilimli olması halinde şüpheli veya şüpheliler aranarak uzlaşmanın hukuki anlam ve sonuçları konusunda bilgilendirme yapılmalı ve uzlaştırma teklifi için taraflar davet edilmelidir. Uzlaştırmacı, taraflara ulaşamıyorsa taraflara ulaşabilmek için soruşturma dosyasını gönderen suç yerindeki Polis Merkez Amirliğinde görevli adli polis ile görüşerek, varsa tarafların ya da yakınlarının sistemde kayıtlı başka telefon numaralarının veya tebligata elverişli adreslerinin olup olmadığını öğrenebilir. Polis Merkez Amirliğinin cevap vermemesi durumunda kendisini görevlendiren Cumhuriyet Savcısının katiplerinden UYAP üzerinden yardım ve bilgi verilmesini isteyebilir. Uzlaştırmacı tarafların MERNİS sisteminde kayıtlı oldukları veya fezlekeyi düzenleyen kolluk birimlerindeki ifadelerinde belirtikleri adresin bulunduğu yerdeki mahalle muhtarlıklarından, belediyelerden veya kaymakamlıklarından tarafların iletişim bilgileri hakkında araştırma yapabilirler.
Uzlaştırmacı telefonla aramasına rağmen taraflara ulaşamıyor ya da taraflar kayıtlı olmayan telefon numarasını dolandırılma, rahatsız edilme veya cinsel taciz gibi kaygılar ile açmıyor ya da geri dönmüyorsa, uzlaştırmacı, cevap alamadığı telefona kendisinin uzlaştırmacı olduğunu açıklayan bir kısa mesaj yollayarak veya görevlendirme yazısının Whatsapp üzerinden veya kısa mesaj şeklinde göndererek iletişim kurabilir. Uzlaştırmacı, iletişim sırasında taraflara öncelikle kendisini tanıtarak nazik ve saygılı davranmalıdır. Tarafları hangi amaçla aradığı, uzlaştırmacı sürecini ve müzakerelerin gerçekleşme şekilleri konusunda tarafları bilgilendirmelidir.
Uzlaştırmacı, Cumhuriyet Savcısı’nın gözetimi ve denetimi altında olup, müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili olarak Cumhuriyet Savcısı ile görüşebilir; Cumhuriyet Savcısı uzlaştırmacıya talimat verebilir.
Soruşturma evresinde mağdur veya suçtan zarar görenin ölümü halinde uzlaştırma işlemi sonlandırılır. Yani uzlaştırmacı kendisine verilen dosyada mağdur veya suçtan zarar görenin ölmüş olduğunu tespit ederse durumu ifade eden bir dilekçe ile ilgili Uzlaştırma Savcısına iade etmelidir.
Müştekinin uzlaştırma kapsamındaki bir suçtan mağdur olması halinde eğer dava açılmadan ölürse mirasçının şikayet olabileceği Türk Ceza Kanunu’nun 130. Maddesinde belirtilen “Kişinin hatırasına hakaret” suçu dışından şikayetçinin mirasçılarına uzlaştırma teklifi yapılamaz. Sanık uzlaşmak istediğini söylese dahi uzlaştırma yapılamayacaktır. Ancak uzlaştırma kapsamındaki bir suçtan dava açılmış ve müşteki davaya müdahile ederek müdahil sıfatı aldıktan sonra ölmüş ise ikinci dereceye kadar üstsoyu ve altsoyu, eş veya kardeşleri tarafından uzlaşma görüşmeleri Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 243. Maddesi gereğince yapılabilir.
Uzlaştırmacı, mağduru öncelikle görüşme için çağırmalı, gelmek istememesi halinde uzlaşma teklif formu ve uzlaştırmacının iletişim bilgileri bulunan davetiyeyi Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu aracılığıyla usulüne uygun olarak çıkarmalıdır. Uzlaştırmacı; katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Katılan, mağdur veya suçtan zarar görenin reşit olmaması ya da kısıtlı olması hali ile mağdur veya suçtan zarar görenin ayırt etme gücünün bulunmaması durumunda, uzlaştırma teklifi kanuni temsilcilerine yapılır. Taraflardan birinin hükümlü olması halinde ise uzlaşma teklifi hükümlünün vasisine yapılır. Uzlaşma teklifi avukatlara değil taraflara yapılacak, avukatlar sadece taraflara hukuki yardımda bulunup uzlaşma görüşmelerine katılabilirler. Ancak müştekinin veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olması halinde vekaletnamede özel yetki var ise vekile de uzlaşma teklifinde bulunulabilir.
Uzlaştırma görüşmelerine başlamak ve taraflarla yüz yüze görüşmek için buluşma yeri konusunda taraflarla randevulaşılır. Buluşma yeri adliye, tarafın ikametgahına yakın kafeterya veya belirlenecek ortak bir nokta olabileceği gibi, hasta, sakat, engelli ve yaşlı ise tarafın rızası ile ikameti veya tarafların ve uzlaştırmanın durumuna uygun ortak bir yer belirlenebilir. Seçilen yerin, uzlaşmanın amacına uygun bir yer olması gerektiği gözden uzak tutulmamalıdır. Uzlaşmanın taraflarına ulaşılabilmesi için soruşturma dosyasında bulunan telefon numaralarına ulaşılarak taraflarla iletişime geçilebileceği gibi telefon numarası olmayan şüpheli/şüpheliler, müşteki/müştekilerin ya da suçtan zara görenlerin ikametgah adreslerine olağan vasıta, metro, metrobüs, dolmuş vs. ve olağan vasıta ile ulaşılamayacak bir adres söz konusu ise taksi ile ulaşılmalı ve talepleri alınmalıdır. Uzlaştırmacı taraflarla iletişime geçtiğinden, kendisini tanıtarak uzlaştırmacı olarak Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu tarafından atandığını belirterek, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosunun telefonunu taraflara verebilir veya taraflara internetten veya telefonla bilinmeyen numaralardan atandığı Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu telefonunu bulmasını isteyerek veya uzlaşmaya konu dosyanın numarasını vererek uzlaştırmacı olarak görevlendirildiğini, tarafsız olduğunu ve kamu görevlisi olduğunu belirtmelidir. Uzlaştırmacı tarafından, uzlaşmanın taraflarına telefon ile mesaj, elektronik posta veya Whatsapp üzerinden “uzlaştırmacı görevlendirme tutanağı” veya “müşteki veya şüphelinin polisteki veya Cumhuriyet Başsavcılığındaki ifade tutanaklarının” fotoğrafları çekilerek taraflara gönderilebilir.
Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 35. Maddesine göre uzlaştırma müzakereleri; adliye binalarında uzlaştırma müzakereleri için oda tahsis edilmişse bu yerlerde, kamu kurum ve kuruluşlarında bu amaçla ayrılan yerlerde, tarafların kabul etmesi şartıyla uzlaştırmacının faaliyetlerini yürüttüğü büroda, tarafların menfaatlerine uygun, kendilerini huzurlu hissedecekleri güvenli bir ortamda veya taraflarca kabul edilen bu işe uygun başka yerlerde gerçekleştirilebilir. Kanaatimizce uzlaşmanın yeni bir kurum olması ve kamu görevlilerinin unvanlarının kullanılarak gerçekleştirilen dolandırıcılık olaylarının artmasından kaynaklanan güven eksikliği nedeniyle öncelikli olarak adliye binalarındaki uzlaştırma odalarının kullanılması uzlaşma oranını artıracaktır. Uzlaştırma müzakerelerinin adliye binalarından gerçekleştirilmesi halinde toplantı odalarının düzenlenmesi, gerekirse güvenliğinin sağlanması, uzlaştırma toplantıları için tahsis sıra ve saatlerinin belirlenmesi Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yerine getirilir.
Uzlaştırmacının taraflara uzlaştırma teklifi yapmasından önce ilgili dosya hakkında hazırlık yapması gerekir. Şüpheli veya sanığın hangi suçlarla suçlandığını, atılı suçların cezalarının alt ve üst sınırlarını belirlemelidir. Müşteki veya suçtan zarar görenin uzlaşmanın anlam ve sonuçları ile uzlaşma teklif formu okunup anlatılması ve şüpheli veya sanıktan uzlaşmaya ilişkin edim konusu talepleri herhangi bir hile veya baskı kullanmaksızın sorulmalıdır. Suçtan zarar gören ya da müştekiye maddi veya manevi bir edim karşılığından uzlaşabileceği gibi edimsiz olarak da uzlaşabileceği anlatılmalıdır. Müşteki veya zarar gören, şüphelinin veya sanığın kendisinin zararını karşılaması, kendisine para vermesi, kendisinden özür dilemesi ya da hayır kurumlarına şüphelinin bağış yapması koşulu ile uzlaşabileceği gibi müşteki, üçüncü bir şahsa maddi destekte bulunulmasını da isteyebilir. Bir gazete ilanı ile kendisinden özür dilenmesini isteyebileceği gibi, çocukları ya da çok yakın akrabaları içi bir ödemede bulunmasını, örneğin kendi çocuğuna veya başkasının çocuğuna kitap veya bilgisayar alınması, kendi çocuğunun veya başkasının çocuğunu üniversite hazırlık kursunun bedelinin ödenmesi karşılığında uzlaşabilir. Uzlaştırmacı tarafından uzlaşmada edim başlığı altında belirttiğimiz tüm edim seçenekleri müşteki veya suçtan zarar göreni uzlaşmaya teşvik edecek biçimde anlatılmalıdır. Müşteki maddi edim talep ettiği takdirde hukuk mahkemelerinin aynı dava türlerinde ne kadar maddi ve manevi tazminata karar verdiği konusu uzlaştırmacılar tarafından genel olarak araştırılarak müştekinin isteyebileceği rakamların orantılı olması açısından müştekinin fazla talebinin kendisinin aleyhine olacağı müştekiye açıklanmalı ve müşteki bu konuda davaların süreçleri de belirtilerek ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmelidir. Uzlaşmanın mağdur odaklı bir kurum olduğu, müştekinin zararının en hızlı şekilde uzlaşma yoluyla giderilebileceği müştekiye anlatılmalıdır. Uzlaşılması halinde müştekinin kazancının ne olacağı müştekiye açıklanmalıdır. Müştekiye uzlaşmanın yararları ve sonuçları anlatılmalıdır. Müştekiye uğradığı zararın uzlaşma yoluyla hemen karşılanması nedeniyle mahkemelerde dava açmanın gerektirdiği harç ve avukatlık ücretini içeren yargılama giderleri, yargı sisteminin yavaşlığı, hukuk ve ceza mahkemelerinin iş yoğunluğu, istinaf ve temyiz aşamalarının uzunluğu nedeniyle tazminat ve ceza davalarına gidip gelmenin önlenmesi ve kendisine getireceği maddi ve manevi yük anlatılarak ulaşma yoluyla toplumsa barışa katkıda bulunabilecekleri, ayrıca şüpheliye uzlaşma yoluyla bir şans verilerek müştekinin katkılarıyla şüpheliyi topluma kazandırabilecekleri tek tek anlatılmalıdır. Uzlaşma; her iki tarafın rızası ve özgür iradesi le gerçekleşebileceğinden, uzlaştırma ile sadece kamu düzeni değil, suçtan zarar görenin de kişisel yararlarını da korumaktadır. Uzlaştırmacının müştekiye uzlaşma yoluyla taraflar arasında suç oluşturan fiil nedeniyle oluşan hem ceza hem de tazminat davalarının kendisinin önleyebileceği, uzlaşmada müştekinin göstereceği olumlu davranışların belirleyici özelik taşıdığı, bu şekilde yapılan uzlaşmanın uzlaştırma kurumuna olduğu kadar adalet hizmetlerinin sağlıklı, hızlı ve etkin olmasına hizmet ettiği de açıklanmalıdır.
.
Dr. Cengiz Apaydın, Uzlaştırma Savcısı
.
(Bu makale, sayın Dr. Cengiz APAYDIN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)