Pandemi dönemi koşullarının iş yerinde toplu olarak çalışmaya olanak vermemesi ile uzaktan çalışma yöntemi son zamanlarda oldukça yaygın bir hal almıştır. Uzaktan çalışma öncelikle 4857 sayılı İş Kanunumuzun 14. maddesinin 4. ve devamı fıkralarında düzenlenmiştir. Ve yine 14. Maddenin 8. fıkrasında “Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir” denmektedir. 2016’da atıf yapılan bu yönetmelik ise 10 Mart 2021 tarihinde 31419 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin ilk maddesinde yönetmeliğin amacına yer verilmiştir. Yönetmeliğin amaçları arasında uzaktan çalışmanın mümkün olmadığı işleri belirtmek, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının nasıl uygulanacağı ve uzaktan çalışmanın usul ve esasları yer almaktadır.
Uzaktan çalışmanın tanımı yönetmelikte de İş Kanunu’nda yer aldığı gibi “İşçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” olarak yapılmıştır.
İşin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin yer aldığı işçi ve işveren arasındaki uzaktan çalışma sözleşmesinin yazılı olarak yapılması öngörülmüştür.
Halihazırda zaten o işyerinde çalışan bir işçi özellikle pandemi zamanı sıkça rastladığımız üzere, sonradan uzaktan çalışmaya geçmesi durumunda işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin karşılıklı anlaşması ile uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilmektedir. Tarafların anlaşması halinde taraflar arasında yazılı bir uzaktan çalışma sözleşmesi yapılması gerekmektedir. İşçinin uzaktan sözleşmeyi talep şekli de yine bu yönetmelikte düzenlenmiştir. Bu talep yazılı yol ile yapılır ve işverence belirlenen usul doğrultusunda da bu talep değerlendirilmektedir. Değerlendirme sırasında işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar yer almaktadır. Bu değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi esastır. Talebin kabul edilmesi durumunda yine yönetmelikte belirlenen esaslara uygun şekilde sözleşmenin yapılması gerekmektedir. Uzaktan çalışmaya geçen işçi, tekrar yazılı usul ile işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirmek zorundadır. Yönetmelikte bir de istisnaya yer verilmiştir. Eğer ki uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz. Bu maddedeki istisnai duruma örnek olarak Corona virüs pandemi koşullarını verebileceğimizi düşünmekteyiz. Bu durumda işçiye fesih hakkı da doğmayacaktır.
Sözleşme kurulması aşamasında değerlendirilecek olan bir diğer husus, çalışma mekânı ile ilgili düzenlemelerdir ve bunlar iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanmalıdır. Gereksinimler belirlendikten sonra ortaya çıkan maliyetlerin karşılanma usulü, çalışan ve işveren tarafından birlikte belirlenmelidir.
Malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımı ile ilgili yönetmelikteki düzenlemeye bakacak olursak, aksine bir hüküm olmadığı takdirde söz konusu malzemelerin kural olarak işveren tarafından karşılanacağını öngörülmüştür. Ancak, söz konusu malzemelerin bakımının kim tarafından karşılanacağı hususunda ise ayrıntılı bir düzenlemeye gidilmemiştir. Bakım ve onarım koşulları, açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirileceğinin söylenmesi ile yetinilmiştir. Burada net bir ifade olmamasının işçinin aleyhine uygulamalara sebep olması mümkündür.
Yönetmeliğin 8. maddesinde işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususların iş sözleşmesinde belirtilmesi gerektiğine değinilmiştir. Bu giderlere örnek olarak işin yerine getirilmesi için kurulan sistemin elektrik veyahut internet giderleri gösterilebilmesi olanaklıdır.
Uzaktan çalışmanın yaygınlaşması ile iş saatlerinde de esnemeler olmuştur daha doğrusu çalışma saatleri dışında işçilerinden çalışma yapmasının beklenmesi durumlarında artış yaşanmıştır. Yönetmelikte bununla ilgili olarak uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresinin iş sözleşmesinde belirtileceği hükmü yer almıştır. Aynı zamanda fazla mesai yapılmasının gerekmesi durumunda, işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacağı da düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin işçi ve işverenler için bir güvence oluşturacağını düşünmekteyiz.
İşçi ve işverenin iletişim yöntemi ile bu iletişimin zaman aralığını kendi aralarında belirleyebilecekleri düzenlenmiştir. Peki kurulacak olan iletişim hangi platformda kurulacak? Mail yoluyla olabilir, telefon ile olabilir veya diğer sosyal medya kanalları ile olabilir. Yine zaman aralığı mesai saati olarak sınırlanabilir ya da farklı bir zaman aralığı öngörülebilir.
Uzaktan çalışma sürecinde işverenin işçi üzerinde denetiminin daha zayıf olması nedeni ile verilerin korunması daha önemli bir hal almıştır. Yönetmeliğin 11. maddesinde işverenin korunması gereken veriler ile ilgili bilgi vermesi ve korunması için önlemler alması gerektiği düzenlenmiştir. Korunması gereken verinin tanım ve kapsamı sözleşmede belirtilmek zorundadır. Çalışan da belirlenen kurallara uymakla yükümlüdür.
Uzaktan çalışan işçinin sağlık kontrolü işyerinde çalışan işçiye göre daha farklı olacaktır. Bununla ilgili farklı önlemlerin işverence alınması lazım gelecektir. Rutin bir hastane kontrolü ya da sağlık kontrolü için belirli zamanlar işyerine gelme gibi uygulamaların olması tarafların faydasınadır. Yönetmelikte ve İş Kanunu'nda da aynen yer aldığı gibi işveren iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
Son olarak ise uzaktan çalışamayan işlerin neler olduğuna bakacak olursak:
1) Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde,
2) Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden uzaktan çalışma yapılamayacağına dair karar alınanlarda uzaktan çalışma yapılamaz.
SONUÇ
Yönetmelikte yer alan taraflarca belirlenir gibi tarafların anlaşmasına bırakılmış hususlar işverenin işçi aleyhine uygulamalarına sebebiyet verebilir. Ancak ilerleyen zamanlarda anlaşmazlıklar yargıya taşındıkça Yargıtay kararları ile bu hususların netleşeceğini düşünmekteyiz. Özellikle işçinin lehine yorum ilkesi sonucu aleyhe uygulamaların önlenmesi mümkün olabilecektir.
Av. Begüm Gürel (LL.M.) & Hukuk Fakültesi Öğrencisi Yonca Abdullahoğlu