Türk Hukukunda havayolu ile seyahat eden yolcuların hakları, Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik (SHY-Yolcu) ile düzenlenmiştir. Yönetmelik merkezi Türkiye’de bulunan hava taşıma işletmelerinin Türkiye’deki havaalanlarına veya Türkiye’deki havaalanlarından diğer ülkelere gerçekleştirdikleri tarifeli ve tarifesiz tüm uçuşları kapsamaktadır. Yurtdışı merkezli işletmelerin ise sadece Türkiye’de bulunan havaalanlarından yaptıkları uçuşlar yönetmelik kapsamındadır. Yani, örneğin, Türk Hava Yolları’nın İstanbul-Ankara uçuşu ya da İstanbul-Paris, Paris-İstanbul uçuşları yönetmelik kapsamında iken, Air France hava yollarının İstanbul’dan Paris’e gerçekleştireceği uçuş yönetmelik kapsamında olacaktır. Paris-İstanbul uçuşunda yaşanacak aksaklıklarda yolcuların hakları yönetmelik kapsamında değerlendirilemeyecektir.
Yönetmeliğin uygulanacağı alanlar belirlendikten sonra, uçuşla ilgili karşılaşacak problemlerin neler olduğu, yolcuların hakları ve bu hakların geçerli olduğu durumlar ile yolcuların uçağa kabul edilmediği, uçuşlarının iptal edildiği ve uçuşlarının ertelendiği durumlardaki asgari hakların neler olduğuna geçebiliriz.
Uçağa kabul edilmeme
Uygulamada en çok karşılaşılan uçağa kabul edilmeme hali, hava taşıma işletmelerinin kapasite fazlası satış/overbooking yapmasıdır. Havayolu şirketleri, son anda uçuşlarını değiştiren, iptal eden veya gelmeyen yolcuların olması ihtimaline karşılık uğradıkları zararı en aza indirebilmek için, uçak kapasitesinin %10’u kadar fazla bilet satabilmektedir. 300 yolcu kapasiteli bir uçakta, hava taşıma işletmesi 330 yolcuya bilet satabilir. Uçuş saatinden önce uçağın kapasitesinden fazla yolcunun check-in yapması durumunda, yani 300 yolcu kapasiteli uçakta 310 yolcunun uçuş için başvuru yapması durumunda, kapasiteden fazla yolcu taşınamayacağı için bazı yolcuların uçağa alınmaması durumu ile karşılaşılmaktadır. Böyle bir durumla karşılaşıldığında, hava taşıma işletmesi öncelikle SHY-Yolcu 5. Madde hükmü gereğince, rezervasyonundan vazgeçecek gönüllüler bulmak için duyuru yapmalıdır. Gönüllülere, 9. Madde gereğince, bilet ücretinin tamamının satın alınmış olduğu fiyat üzerinden iadesi ile yolcunun seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması, benzer taşıma şartları altında, en erken fırsatta son varış yerine güzergâh değişikliğinin sağlanması ya da son varış yerine, yolcunun uygun göreceği daha sonraki bir tarihte, benzer taşıma şartları altında güzergâh değişikliği yapılması seçimlik haklarından birini seçmesi için teklif yapılır. Duyuru üzerine, rezervasyonundan feragat edecek gönüllü bulunmazsa, taşıma işletmesi yolcuları kendi iradeleri dışında uçağa kabul etmeyebilir.(SHY-Yolcu, m.5/2)
Haklı bir sebep olmadan uçağa kabul edilmeyen yolcuların, daha önce bahsettiğim 9. Madde’de belirtilen seçimlik haklarının dışında tazminat talep hakkı da olacaktır. İç hat uçuşlarda 100 Euro, dış hat uçuşlarda ise yolculara;
- 1500 kilometre veya daha kısa tüm uçuşlar için 250 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,
- 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için 400 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,
- 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 600 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,
tutarında tazminat verilir. (SHY-Yolcu, m.8) Tazminat miktarı, yönetmelikte Euro cinsinden belirtilmiş olsa da, ödeme, bilet için ödemenin yapıldığı güne ait Merkez Bankası satış kuru esas alınarak, Türk Lirası cinsinden yapılır.
Yolcuya alternatif bir uçuş ile son varış yerlerine güzergâh değişikliği teklif edilmesi halinde, rezervasyonu yapılan uçuşun planlanan varış zamanını; a) 1500 kilometre veya daha kısa uçuşlar için iki saati, b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için üç saati, c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saati aşmaması halinde, yolcuya yapılacak tazminat %50 oranında indirilebilir.
Örneğin, saat 12:00 deki İstanbul-Atina uçuşuna yolcu overbooking sebebi ile kabul edilmezse ve saat 14:00 de gerçekleştirilecek İstanbul-Atina uçuşuna güzergah değişikliği teklifi kabul edilirse, varış yeri ile kalkış yeri arasında 1500 km ve daha kısa mesafe olduğu için alabileceği 250 Euro tazminatın yarısı yani 125 Euro ödenecektir. Eğer yeni uçuş saat 16:00 da olacaksa, o halde 250 Euro tazminatın tamamı yolcuya ödenecek ve 10. Madde hükmü gereğince üç ila beş saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek hizmeti ücretsiz olarak sağlanacaktır.
Güzergâh değişikliğini kabul eden yolcuya, bekleme süresi iki ila üç saat arası gecikmelerde; makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler, üç ila beş saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, beş saat ve üzeri gecikmelerde; sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemeği, bir veya daha fazla gece konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda veya yolcu için ilave bir konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama, havaalanı ve konaklama yeri arasındaki ulaşım sağlanmalıdır. Ayrıca yolculara, ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti teklif edilmesi zorunludur.
Uçağa kabul edilmeme sebebiyle hava taşıma işletmelerinin sorumlu tutulabilmesi için, yolcunun uçağa kabul edilememesi bakımından haklı bir sebebinin bulunmaması gerekir. Örneğin, yolcunun, pasaportunun geçerlilik suresinin dolmuş olması, vize ile seyahat edilen ülkeler bakımından vize süresinin dolmuş olması ya da hamileliğinin 29. Haftasını tamamlamış olmasına rağmen doktor raporu sunamaması haklı sebep teşkil eder ve uçağa alınmama durumunda bahsettiğim haklardan yararlanamayacaktır.
Uçuşun iptali
Bir uçuşun iptal edilmesi durumunda uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolculara bilet ücreti iadesi ve güzergâh değişikliği teklif etmelidir. Güzergâh değişikliği kabul edilmesi durumunda, bekleme saatine göre sıcak-soğuk içecek, içecek-yeme içme ve yeni uçuşun beklenen kalkış zamanının, iptal edilen uçuş için planlanmış olan kalkış zamanından sonraki gün veya günler içerisinde olması halinde konaklama imkânı ücretsiz olarak sağlanmalıdır. Yolcular, planlanan hareket zamanından en az iki hafta öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri takdirde tazminat alma hakkına sahiptir. Planlanan hareket zamanından iki hafta ila yedi gün öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri, kendilerine planlanan hareket saatinden en fazla iki saat önce kalkışlarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla dört saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergâh değişikliği teklif edilmediği sürece, (m.6/2) planlanan hareket saatinden yedi günden kısa zaman öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri ve planlanan hareket saatinden en fazla bir saat önce ayrılmalarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla iki saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergâh değişikliği teklif edilmediği sürece (m.6/3), uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinden tazminat alma hakkına sahiptir.
Yolcular iptalden haberdar edildiklerinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi kendilerine olası alternatif ulaşım yolları hakkında da bilgi vermek zorundadır. Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, tüm tedbirleri almasına rağmen olağanüstü hallerin iptale neden olduğunu kanıtlayabildiği takdirde 8. madde hükümlerine göre tazminat ödemekle yükümlü olmaz. Ayrıca yolcu iletişim bilgisinin, hava taşıma işletmesince talep edilmesine karşın verilmemesi veya yanlış verilmesi durumunda, hava taşıma işletmesi sorumluluktan kurtulur. Bu sebeple, yolcuların bilet alım esnasında iletişim bilgilerini doğru ve eksiksiz bir şekilde paylaşması gerekir.
Uçuşun tehiri
Uçuşun tehiri, uçağın planlanan zamanda hareket etmemesidir. Gecikmeyi düzenleyen 7. Maddeye göre, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi bir uçuşun planlanan hareket saatinden itibaren,
a) 1500 kilometreden daha kısa ve iç hatlardaki uçuşlar için iki saat veya daha fazla,
b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için üç saat veya daha fazla,
c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat veya daha fazla, tehir edilmesini beklediğinde yolculara bekleme sürelerine göre 10. Madde 1.fıkra hükmü doğrultusunda, içecek ve yemek ikramı, haberleşme ve bir sonraki uçuş için sonraki gün veya günlerde olması durumunda konaklama hizmetini ücretsiz olarak sağlamalıdır.
Tehir en az 5 saat olduğunda, taşıma işletmesi yolculara 9. Madde hükümleri doğrultusunda bilet ücretinin iadesi ve seyahatin ilk başlangıç noktasına ücretsiz ulaşım imkânı ya da güzergâh değişikliği teklif etmek zorundadır. Uzun süreli tehir, uçuşun iptali sayılır ve uçuşun iptalinde geçerli hükümler uygulanır.[1]
Uçuşla ilgili problemlerde, yolcuların yönetmelikle belirlenen haklardan yararlanabilmesi için öncelikle uçuşa kabul edilmek üzere onaylanmış/teyit edilmiş geçerli bir bilete sahip olması ve uçuştan önce taşıyıcı firma tarafından belirtilen zamanda, bir süre belirlenmemişse hareket saatinden en geç 45 dakika önce check-in işlemlerini tamamlaması gerekir. [2]
Ayrıca, hava taşıma işletmesi, bir yolcuyu biletin satın alındığı hizmet sınıfından daha alt bir hizmet sınıfına yerleştirmesi durumunda bilet ücretleri arasındaki farkın iadesine ilave olarak, kalkış yeri ile varış yeri arasındaki mesafeye göre bilet ücretinin %30 ile %75’i arasında ödeme yapmak zorundadır. (SHY-Yolcu, m.11)
Uçuşun iptali, tehiri veya uçağa kabul edilmeme durumunda, yönetmelikle belirlenen yükümlülükler taşıma işletmesi tarafından yerine getirilse dahi (tazminat- bilet iadesi gibi) yolcular daha fazla hak kaybına uğradıklarını düşünüyorlarsa, taşıma işletmesi veya sorumlu 3.kişilere karşı tazminat hakları için kanun yoluna başvurabilirler.
REFERANSLAR
AKGUL YUCESOY, Selda, “Overbooking Uygulaması ve Yuksek Yargı Kararlarına Bakış” (https://www.hukukihaber.net/overbooking-uygulamasi-ve-yuksek-yargi-kararlarina-bakis-makale,5241.html)
DURGUT, Yrd. Doç. Dr. Ramazan, Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarının Türk Hukukunda Düzenlenişi, Ankara Barosu Dergisi,2018, s.193
OZTURK, Yaşar: “Havayolu ile seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yonetmelik Hukuken ne durumda ?” (http://www.gokyuzuhaberci.om/yazar-yasar-ozturk/340-havayolu-ile-seyahat-eden-yolcularin-haklarinadair-yonetmelik-shy-yolcu-hukuken-ne-durumda/, cevrimici 23/05/2019).
Sivil Havacılık Yolcu Hakları Uygulama Esasları Genelgesi-2015
--------------------------------
[1] Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 02/09/2015 tarih ve 98063956-090.99/E.1234 sayılı Yolcu Hakları Uygulama Esasları Genelgesi’nde 1500 km’den daha kısa uçuşlar için 5 saat veya daha fazla, 1500 ile 3500km arası uçuşlar icin 7,5 saat veya uçuş suresi 4 saat ve fazla uçuşlar için uçuş suresinin 2 katı veya daha fazla, 3500 km’den daha uzun (uçuş suresi 5 saat ve fazla) uçuşlar için uçuş suresinin 2 katı veya fazla tehir edilmesi halinde, tehir uçuş iptali olarak değerlendirilecektir.
[2] SHGM tarafından hazırlanan ve kurumun internet sitesinde duyurulan Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Talimat Taslağı m. 2/1a’da 45 dakikalık bu sure yolcuların aleyhine olacak şekilde 60 dakikaya çıkartılmıştır.