Hasta hakları olarak adlandırılan kural ve ilkeler aynı zamanda sağlık çalışanlarının görev ve sorumluluklarını oluşturmaktadır. Hasta hakları konusunda Türkiye’de 1990’lı yılların başlarında daha geniş ve bütüncül bir planda ele alınmaya başlanmış olup yapılan çalışmalar sonucu Hasta Hakları Yönetmeliği hazırlanıp yürürlüğe konmuştur.
Hasta Hakları Yönetmeliği
Hasta Hakları Yönetmeliği 1998 yılında yürürlüğe konulmuş, daha sonra 2014 yılında da önemli ölçüde değiştirilmiştir. Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 1. Maddesi ‘’ Bu Yönetmelik; temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen "hasta hakları"nı somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin "hasta hakları" ndan faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usül ve esasları düzenlemek amacı ile hazırlanmıştır.’’ şeklindedir.
Hasta Hakları Yönetmeliği; sağlık hizmeti verilen resmi ve özel bütün kurum ve kuruluşlar ile tababet icra edilen büyün yerleri ,bu kurum ve kuruluşlarda veya bunların dışında hizmete katılan her kademe ve unvandaki ilgilileri ve hizmetten yararlanma hakkına sahip olan bütün bireyleri kapsar. Milli Savunma Bakanlığına bağlı olanlar ,başlangıçta Hasta Hakları Yönetmeliği kapsamı dışında bırakılsa da 2014 yılında yapılan değişiklik ile bu düzenleme de kaldırılmıştır.
Sağlık hizmetlerinin sunulmasında uyulması zorunlu olan ilkeler vardır. Bunlar Hasta Hakları Yönetmeliği ile de açıkça belirtilmiştir. Bu ilkeler şu şekilde sayılabilir.
1. Bedensel, ruhsal veya toplumsal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının ,en temel insan hakkı olduğu ,hizmetin her aşamasında göz önüne tutulur.
2. Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırma yetkisinin olmadığı bilinerek hastaya insanca muamelede bulunulur.
3. Sağlık hizmetinin verilmesinde hastaların ırk,dil,din ve mezhep cinsiyet ,siyasal düşünce ,felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile diğer farklılıkları dikkate alınmaz. Sağlık hizmetleri herkesin kolayca ulaşılabileceği şekilde planlanıp düzenlenir.
4. Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz.
5. Kişi rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz.
6. Yasa ile izin verilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında hastanın özel ve aile yaşamının gizliliğine dokunulamaz.
Hasta Hakları Yönetmeliğinde yer alan hasta hakları ise şu şekilde sıralanabilir.
1- Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Yararlanma Hakkı;
Bu hak, sağlık hizmeti veren bütün kurum ve kuruluşlar ile sağlık hizmetlerinde görev alan personelin adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygun hizmet verme yükümlülüklerini içerir.
2- Sağlık Hizmetlerine İlişkin Bilgi İsteme Hakkı ;
Hasta sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanabileceği konusunda bilgi isteyebilir. Bu hak hangi sağlık kuruluşundan hangi koşullarla yararlanabileceğini ,bu kuruluşlarca verilen hizmet ve olanaklarının neler olduğunu kapsar. Bütün sağlık kurumlarının hastayı bilgilendirmek için gerekli birimi oluşturma yükümlülüğü vardır.
3- Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı ;
Hasta sağlık kurum ve kuruluşunu seçme ve seçtiği sağlık kuruluşunda verilen sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkına sahiptir. Hasta ,mevzuat ile belirlenmiş sevk sistemine uygun olmak koşulu ile sağlık kuruluşunu değiştirebilir. Ancak kuruluşu değiştirmenin yaşamsal bir tehlikeye yol açıp açmayacağı ve hastalığın daha da ağırlaşıp ağırlaşmayacağı huşularından hastanın hekim tarafından aydınlatılması ve yaşamsal tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır.
4- Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme Hakkı ;
Mevzuatta belirlenmiş usullere uyulmak koşulu ile hastanın kendisine sağlık hizmeti verecek olan personeli serbestçe seçme, tedavisi ile ilgilenen hekimi değiştirme ve başka hekimden konsültasyon isteme hakkı vardır. Personeli seçme, hekimi değiştirme ve konsültasyon isteme hakları kullanıldığında mevzuat ile belirlenen ücret farkı, bu hakları kullanan hasta tarafından karşılanır.
5- Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme Hakkı;
Sağlık kuruluşunun hizmet verme olanaklarının yetersiz veya sınırlı olması sebebiyle sağlık hizmeti talebi zamanında karşılanamayan hallerde hastanın, öncelik hakkının tıbbi kriterlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini isteme hakkı vardır.
6- Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Hakkı ;
Hasta modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak teşhisinin konulmasını, tedavisinin yapılmasını ve bakımını isteme hakkına sahiptir.
7- Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı Hakkı;
Teşhis, tedavi ve korunma maksadı olmaksızın, ölüme veya yaşamsal tehlikeye yol açabilecek korunma maksadı olmaksızın, ölüme veya yaşamsal tehlikeye yol açabilecek veya vücut bütünlüğünü ihlal edebilecek ya da akli veya bedeni dayanıklılığı azaltabilecek hiçbir şey yapılamaz ve talep edilemez.
8- Ötenazi Yasağı;
Ötenazi yasaktır. Tıbbi gereklerden söz ederek veya her ne suretle olursa olsun yaşam hakkından vazgeçilemez.
9- Tıbbi Özen Gösterilmesi Hakkı;
Personel, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni gösterir. Hastanın hayatını kurtarmak veya sağlığını korumak mümkün olmadığı taktirde dahi, ıstırabını azaltmaya çalışmak zorundadır.
10- Kendisine İlişkin Olarak Genel Bilgi İsteme Hakkı;
Hasta bilgilendirilme hakkına sahiptir. Yapılacak bilgilendirmenin kapsamı Hasta Hakları Yönetmeliği madde 15 de ayrıntılı açıklanmıştır.
‘’Bilgilendirmenin Kapsamı Madde 15- (Başlığı ile birlikte değişik:RG-8/5/2014-28994) Hastaya; a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, b) Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, ç) Muhtemel komplikasyonları, d) Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, f) Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri, g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir.’’
11- Kayıtları İnceleme ve Düzeltilmesini İsteme Hakkı;
Hasta Hakları Yönetmeliği madde 17 kayıtların düzeltilmesini isteme hakkı ‘’ Hasta; sağlık kurum ve kuruluşları nezdinde bulunan kayıtlarında eksik, belirsiz ve hatalı tıbbi ve şahsi bilgilerin tamamlanmasını, açıklanmasını, düzeltilmesini ve nihai sağlık durumu ve şahsi durumuna uygun hale getirilmesini isteyebilir.’’ şeklindedir.
12- Mahremiyete Saygı Gösterilmesi Hakkı;
Hastanın mahremiyetine saygı gösterilmesi esastır. Hasta, mahremiyetin korunmasını açıkça isteyebilir. Hastanın sağlık durumu ile ilgili tıbbi değerlendirmelerin gizlilik içinde yürütülmesi isteme , tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınının bulunmasına izin verilmesini isteme ve sağlık harcamalarının kaynağının gizli tutulmasını isteme hakkı bulunmaktadır.
13- Rızası Olmaksızın Tıbbi İşleme Tabi Tutulmama Hakkı;
Tıbbi Müdahale de hastanın rızası esastır. Fakat kanunda gösterilen istisnalar hariç olmak üzere kimse, rızası olmaksızın veya verdiği rızaya aykırı olarak tıbbi bir ameleye tabi tutulamaz.
14- Bilgilerin Gizli Tutulması Hakkı;
Hasta Hakları Yönetmeliği Bilgilerin Gizli Tutulması başlıklı 23. madde ‘’ Sağlık hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile müsaade edilen haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz. Kişinin rızasına dayansa bile, kişilik haklarından bütünüyle vazgeçilmesi, bu hakların başkalarına devri veya aşırı şekilde sınırlanması neticesini doğuran hallerde bilginin açıklanması, bunları açıklayanın hukuki sorumluluğunu kaldırmaz. Hukuki ve ahlaki yönden geçerli ve haklı bir sebebe dayanmaksızın hastaya zarar verme ihtimali bulunan bilginin ifşa edilmesi, personelin ve diğer kimselerin hukuki ve cezai sorumluluğunu da gerektirir. Araştırma ve eğitim amacı ile yapılan faaliyetlerde de hastanın kimlik bilgileri, rızası olmaksızın açıklanamaz’’ şeklindedir.
15- Güvenliğin Sağlanması Hakkı;
Herkesin sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu isteme hakkı vardır. (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 17)
Tüm bu sayılan haklar, evrensel hasta hakları da olmakla birlikte herkesin Hasta Hakları Yönetmeliği kapsamında sahip olduğu hakları bilmesi büyük önem arz etmektedir. Kaldı ki hakları ihlal edilen hastalar mevzuatta yer alan şikayet yollarını kullanabileceği gibi maddi-manevi tazminat haklarını da kullanabilirler. Kamu hastanelerinde hakları ihlal edilen hastalar idare hukuku, özel sağlık kuruluşlarında hakkı ihlal edilen hastalar ise Tüketicilerin Korunması hakkındaki kanun ve Borçlar Kanunu kapsamında haklarını koruyabilirler.
Kaynakça
-Hasta Hakları Yönetmeliği
-Sağlık Hukuku -Savaş ER