30.03.2004 Tarihinden bu yana yürürlükte olan Türkiye Barolar Birliği Adli Yardım Yönetmelikte, 15 Ekim 2024 Tarih ve 32693 Sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren yönetmelikle bir kısım değişiklikler gerçekleştirilmiştir.
Adli Yardım Yönetmeliği özetle 1136 Sayılı Avukatlık Kanunu ile düzenlenen, avukatlık hizmetleri ve yargılama giderlerini ekonomik olanaklar ve yoksullukları sebebiyle karşılamakta güçlük yaşayanların savunma hakkından mahrum kalmamasını temin için oluşturulmuş “Adli Yardım” müessesesinin çalışma ilke ve prensiplerini ortaya koymaktadır. Ekonomik imkân ve olanaklardan mahrum grupların savunma hakkından ve adil yargılanma hakkından mahrum olmasının önüne geçmede çok büyük önemli olan Adli Yardım müessesesinin çalışmalarını daha etkin bir şekilde yerine getirmesi, hizmetlerin kalitesinin artmasını temin etmesi umulan değişiklikler özetle şu şekilde sıralanabilir:
- Adli yardım hizmeti vermek için avukatların eğitim almış olması şart koşulmuş, bu şartın yürürlük tarihi 01.01.2025 tarihine ertelenmiştir.
- Serbest çalışan avukata bağlı avukatlar da adli yardım sistemine dahil edilmiştir.
- Adli yardım bürosunun giderleri arasında sayılan “Büroda görevlendirileceklere ödenecek ücretler” kalemine, büroda görev yapan “avukatlar” da eklenmiştir.
- Adli yardım başvuru formu ve imzalı taahhütname ve adli yardım hizmeti verilmesi için başvuru sahibinden istenecek bilgi ve belgeler Yönetmelik ekinde sayılmıştır.
- Yönetmelikte, başvurucudan 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun uyarınca alınması gerekli aydınlatma metninin okunduğuna ilişkin beyan ile açık rıza beyanının Türkiye Barolar Birliği’nin internet sitesinde yayımlanacağı hükme bağlanmıştır.
- Adli Yardım Yönetmeliğine 5. maddeden sonra gelmek üzere “5/A. maddesi” eklenmiş, bu suretle istem sahibinden adli yardım başvurusu sırasında alınan taahhütname, yasal zemine kavuşturulmuş ve belgenin içeriğinde yer alması zorunlu unsurlar tespit edilerek uygulamanın yeknesaklaştırılması amaçlanmıştır.
- Yönetmeliğin 7. maddesinde görevlendirilen avukata yapılacak ödeme öncesinde verdiği hizmete ilişkin istenecek belgelere dair belirleme yapılarak takdirin Baro Yönetim Kurulunda olduğu hüküm altına alınmıştır.
- Adli Yardım Bürosunu bilgilendirme yükümlülüğü detaylandırılmış, avukata, verdiği adli yardım hizmeti ile ilgili olarak büroya düzenli şekilde rapor sunması yükümlülüğü getirilmiştir. Görevlendirilen avukatın hazırlayarak sunduğu raporlarda ve belgelerde büronun ya da temsilciliğin mevzuata aykırılık veya ihmal tespit etmesi halinde durumun Baro Yönetim Kuruluna sunulmasına olanak verilmiştir.
- Adli yardım talebinin reddi kararlarının tebliği uygulamasından vazgeçilmiş; talebi reddedilen istem sahibine red kararının herhangi bir şekilde bildirimi usulü ile ulaştırılması, masrafın düşürülmesinin yanı sıra zaman ve emek kaybının önlenmesi; istemi reddedilen yurttaşın da hakkında verilen karara bir an önce ulaşmasını teminen öngörülmüştür.
- “Adli yardım hizmetinin sağlanacağı yer barosunun farklı olması halinde, başvuruyu alan büro, başvuruyu adli yardım hizmetinin sağlanacağı büroya gönderir. Birden fazla işlemi gerektirdiği için aynı anda farklı baroların yetki alanına giren bir başvuru olması halinde, başvuruyu alan büro, kendisine ilişkin başvuruyu değerlendirmek üzere ayırarak, başvurunun ilgili kısmını yetkili barosuna gönderir” hükmü ile mahkemeye erişim hakkına ilişkin daha güçlü bir güvence sağlanmıştır.
- Yönetmeliğin 6/a-3 maddesine getirilen fıkra ile ivedi görevlendirme tanımı yapılarak yurttaşın herhangi bir hak kaybına uğramasını önlemek üzere “Görevlendirme süreci için gereken sürenin, istem sahibinin hakkının ortadan kalkmasına neden olacağı veya giderilmesi imkânsız zararları doğurabileceği anlaşılan başvurular”ın gereğinin adli yardım bürosu tarafından Yönetmelikte öngörülen sürelere tâbi olmaksızın derhal yerine getirileceği hükme bağlanmıştır.
Yapılan değişikliklerden, Adli Yardım hizmetlerinin daha etkin bir şekilde yerine getirilmesinin istendiği açıkça anlaşılmaktadır. Ayrı ayrı gerçekleştirilen önem arz eden değişiklik hükümlerini değerlendirecek olursak;
Madde 2’de gerçekleştirilen değişiklik ile Adli Yardım Yönetmeliği’nin kapsamı çok daha açık bir şekilde ortaya konmuştur. Bu düzenlemeyle Adli Yardım Bürosu’nun gelir, gider ve işleyişine ilişkin pek çok hususta artık Türkiye Barolar Birliği’nin yetkileri mevzuatla korunarak hüküm altına alınmıştır.
Yönetmeliğin 4. Maddesinin ilk fıkrasına yapılan eklemeyle birden fazla baronun bulunduğu illerde her bir baro tarafından adli yardım bürosu oluşturulmasına olanak sağlanmıştır. Elbette Adli Yardım hizmetlerine çok daha yoğun gereksinim duyulan İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya gibi birden çok baronun hizmet verdiği illerde, her bir baronun adli yardım bürosu açabilme yetkisine sahip olması hizmetlerin yaygınlaşmasına büyük katkı sağlayacaktır.
Yönetmeliğin 5. maddesinin birinci ve üçüncü fıkrasına eklenen hükümler ile adli yardım hizmeti verilmesi için başvuru sahibinden istenecek bilgi ve belgelere dair uygulamada yorum farklılığına son vermek istenmiştir. Nitekim işbu değişiklikle 2019 Adalet Bakanlığı Yargı Reformu Strateji Belgesi hedeflerine gerçekleştirilmesi de bir ölçüde sağlanmıştır. Avukatlık Kanunu’nun 180. maddesi uyarınca adli yardım bürosunun gelirleri arasında sayılan “Adlî yardımla görevlendirilen avukatın aldığı ücretin yüzde onu ile davadan haklı çıkan adlî yardımdan yararlanan kişinin avukat ücretinden başka, yararlandığı kısmın yüzde beşi” şeklinde öngörülen miktarın istem sahibinden alınacağına dair düzenlenen taahhütnamenin imzalı olarak alınacağı ifade edilmiştir. Yönetmelik ekinde yer alması öngörülmüş başvuru formu, taahhütname, aydınlatma metni ve açık rıza beyanı ile başvuru sırasında istenecek belgeler yasal zemine kavuşturularak uygulama birliği sağlanmıştır.
Yine yönetmeliğin 5. Maddesi değişikliği ile Türkiye Barolar Birliği Avukatlık Kanunu Yönetmeliği’nin 51. maddesi uyarınca tutulması zorunlu defterlerden “adli yardım defteri”nin elektronik ortamda da tutulabilmesine imkân sağlanmıştır.
Yönetmeliğin 5. Maddesinde yapılan değişiklik ile adli yardım talebinin reddi kararlarının tebliği uygulamasından vazgeçilmiştir. Bu değişiklikle gerek zaman ve emek kaybının önlenmesi gerekse istemi reddedilen yurttaşın hakkında verilen karara bir an önce ulaşması hedeflenmiştir.
Yönetmeliğin 6. maddesine getirilen fıkra ile ivedi görevlendirme tanımı yapılarak yurttaşın herhangi bir hak kaybına uğramasını önlemek üzere “Görevlendirme süreci için gereken sürenin, istem sahibinin hakkının ortadan kalkmasına neden olacağı veya giderilmesi imkânsız zararları doğurabileceği anlaşılan başvurular,”ın gereğinin adli yardım bürosu tarafından Yönetmelikte öngörülen sürelere tâbi olmaksızın derhal yerine getireceği hükme bağlanmıştır.
6. Maddeye eklenen hüküm ile büroyu bilgilendirme yükümlülüğü ayrıntılandırılarak görevlendirilen avukata verdiği adli yardım hizmeti ile ilgili olarak büroya düzenli şekilde rapor sunması yükümlülüğü getirilmiştir. Görevlendirilen avukatın hazırlayarak sunduğu raporlarda ve belgelerde büronun ya da temsilciğin mevzuata aykırılık veya ihmal tespit etmesi halinde durumun baro yönetim kuruluna sunulmasına olanak veren düzenleme ile adli yardım hizmeti veren avukatın görevinin gereklerini tam olarak yerine getirmesinin denetiminin sağlanması amaçlanmıştır. Raporlama yükümlülüğünün avukatların sunacağı adli yardım hizmetinin kalitesini arttıracağı muhakkaktır. Anılan yükümlülük dolayısıyla hizmetlerin sunumu sırasında raporlamaya ve denetime uygun çalışma yöntem ve metotlarının benimseneceğinde şüphe yoktur.
5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Tercüman Listelerinin Düzenlenmesi Hakkında Yönetmelik’in 12. maddesi uyarınca yargı hizmetlerinde görev alacak tercümanın giderleri yargılama gideri sayılmamakla birlikte bu giderlerin Hazine’den karşılandığı hükme bağlandığından; adli yardım bürolarının giderlerini düzenleyen Yönetmeliğin 9. maddesine “çeviri masrafları” ibaresinin eklenmesi vatandaşların mahkemeye erişim hakkının tam olarak işlerlik kazandırmayı hedeflemiştir.
Yönetmeliğin 9. Maddesine adli yardım bürosunun giderleri arasında sayılan “Büroda görevlendirileceklere ödenecek ücretler” kalemine bürolarda adli yardım başvurusunda bulunanlarla görüşme yapan kişilerin çoğunlukla avukat olduğu nazara alınarak büroda görev yapan “avukatlar” da eklenmiştir.
Yönetmeliğin 11. maddesinde öngörülen değişiklik ile adli yardım bürolarının baroya sunacağı rapor tarihi her yıl Ocak ve Temmuz ayları olmak üzere yılda iki olarak tespit edilmiştir.
Son olarak yönetmeliğin yürürlük maddesine avukatlar arasında haksız bir uygulamaya neden olunmaması için yapılan ekleme ile adli yardım hizmeti yürütecek avukatların eğitim almış olmalarına dair getirilen Yönetmelik hükümlerinin yürürlük tarihleri özel olarak ileriki bir tarih şeklinde belirlenmiştir.
Adli Yardım uygulamasının ilk yürürlüğe girdiği günden bu yana yirmi yıl gibi uzun bir zaman geçmiş ve uygulamada ortaya çıkan pek çok soruna yönetmelikte 15.10.2024 tarihinde yapılan değişiklikle çözüm getirilmek istenmiştir. Değişikliklerin, savunma hakkını kullanmada en büyük sıkıntıları yaşamakta olan ekonomik olanaklardan mahrum grupların Adli Yardım hizmetinden yararlanma imkânlarını arttıracağını, bu hizmetleri vermekte olan avukat meslektaşların da sundukları hizmetlerin kalitesini arttıracağını söyleyebiliriz.
Av. Levent DENİZ
EKLER:
>> TBB Adli Yardım Yönetmeliğinde Değişiklik
>> Adli Yardım Hizmeti Aydınlatma Metni ile Açık Rıza Beyanı
>> Yeni Hükümlerle Birlikte TBB Adli Yardım Yönetmeliği TAM METNİ
Kaynaklar:
https://www.barobirlik.org.tr/
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/10/20241015-4.htm
https://d.barobirlik.org.tr/2024/4_Gerekce.pdf