GİRİŞ
Serimizin ilk bölümünde, bir startup'ın hukuki yolculuğunun başlangıç adımları olan şirket kuruluşu, ortaklık yapısı ve sözleşme kültürünün önemini ele almıştık. Sağlam bir temel üzerine inşa edilen girişimler, büyüme aşamasına geçtiklerinde en kritik dönemeçlerden biri olan yatırım süreçleriyle karşılaşırlar. Bu süreç, sadece finansal bir kaynak temini değil, aynı zamanda şirketin geleceğini şekillendiren karmaşık hukuki taahhütleri de beraberinde getirir.
Yatırımcı ile masaya oturulduğunda, "Term Sheet" ile başlayan müzakereler, detaylı bir "Pay Sahipleri Sözleşmesi" (Shareholders' Agreement - SHA) ile nihayete erer ve pay devir işlemleriyle hukuki boyut kazanır. Bu aşamada atılacak yanlış bir adım, kurucuların şirket üzerindeki kontrolünü kaybetmesine, hisselerinin beklenmedik şekilde erimesine (dilution) veya gelecekteki yatırım turlarının önünün tıkanmasına neden olabilir. Bu yazıda, yatırım sözleşmelerinin kritik maddelerini, pay devir süreçlerinin hukuki prosedürlerini ve bu süreçlerde girişimcilerin haklarını nasıl koruyabileceklerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Yasal Çerçeve
Startup yatırım süreçleri ve pay devirleri, temel olarak Türk Borçlar Kanunu (TBK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) ile ilgili tebliğlerin kesişim noktasında yer alır.
Sözleşme Özgürlüğü ve Sınırları: Taraflar, yatırım sözleşmelerinin içeriğini kanuni sınırlar içinde serbestçe belirleyebilirler. Bu ilke, yatırım süreçlerinde müzakere edilen birçok özel hakkın (örneğin, imtiyazlı paylar, tasfiye önceliği) hukuki dayanağını oluşturur.
Şirket Türüne Göre Pay Devri: Pay devirlerinin hukuki geçerliliği, şirketin türüne göre farklılık gösterir. Startup'lar için en yaygın olan Anonim Şirket (A.Ş.) ve Limited Şirket (Ltd. Şti.) yapıları, pay devri konusunda temel farklılıklara sahiptir.
Limited Şirketlerde Pay Devri: TTK Madde 595 uyarınca, esas sermaye payının devri yazılı şekilde yapılmalı ve tarafların imzaları noterce onanmalıdır. Ayrıca, şirket sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe, devir için ortaklar genel kurulunun onayı şarttır. Bu durum, Ltd. Şti.'lerde pay devrini daha hantal ve bürokratik hale getirir, bu da yatırımcıların genellikle A.Ş. yapısını tercih etme sebebidir.
(Şirket sözleşmesinde aksi öngörülmemişse, esas sermaye payının devri için, ortaklar genel kurulunun onayı şarttır. Devir bu onayla geçerli olur.6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu
Anonim Şirketlerde Pay Devri:A.Ş.'lerde pay devri çok daha esnektir.
Hamiline Yazılı Paylar: Devir, zilyetliğin (senedin fiziken teslimi) geçirilmesi ve devralan tarafından Merkezi Kayıt Kuruluşu'na (MKK) bildirim yapılmasıyla hüküm ifade eder (TTK m. 489).
Nama Yazılı Paylar: Kanunda veya esas sözleşmede aksi belirtilmedikçe, herhangi bir sınırlama olmaksızın devredilebilir. Pay senedi basılmışsa ciro ve teslim, basılmamışsa yazılı bir devir sözleşmesi yeterlidir (TTK m. 490). Bu esneklik, A.Ş.'leri yatırım süreçleri için ideal kılar.
İçtihatlar da, özellikle noter onayı gibi şekil şartlarının eksikliğinin pay devrini geçersiz kılacağını vurgulamaktadır. Örneğin, Antalya 1. Asliye Ticaret Mahkemesi'nin bir kararında, noter devri sırasında bedelin ödenip ödenmediği ve taraflar arasındaki harici sözleşmenin geçerliliği tartışılmıştır. Bu durum, resmi prosedürlerin yanı sıra taraflar arasındaki ek anlaşmaların da ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
1. Yatırım Sürecinin Aşamaları ve Kritik Belgeler
Yatırım süreci genellikle aşağıdaki adımlarla ilerler ve her adımın kendine özgü hukuki belgeleri bulunur:
a) Niyet Mektubu / Term Sheet (Ön Anlaşma Belgesi)
Term Sheet, yatırımın ana hatlarını belirleyen, genellikle hukuken bağlayıcı olmayan (gizlilik ve münhasırlık gibi bazı maddeler hariç) bir ön protokoldür. Ancak bu belge, ileride imzalanacak olan Pay Sahipleri Sözleşmesi'nin (SHA) iskeletini oluşturduğu için büyük önem taşır. Girişimciler bu aşamada şu konulara özellikle dikkat etmelidir:
Şirket Değerlemesi (Valuation): Yatırım öncesi (pre-money) ve yatırım sonrası (post-money) değerlemeler net olarak belirtilmelidir. Bu, yatırımcının ne kadar yatırım karşılığında ne kadar hisse alacağını belirler.
Yatırım Tutarı ve Şekli: Yatırımın nakit mi, ayni sermaye mi olacağı, hangi tarihlerde ve hangi koşullara bağlı olarak yapılacağı açıkça yazılmalıdır.
Pay Türü: Yatırımcının alacağı payların adi mi yoksa imtiyazlı pay mı olacağı bu aşamada belirlenir. İmtiyazlı paylar, oy hakkı, kâr payı veya tasfiye bakiyesi dağıtımında yatırımcıya ek haklar tanıyabilir.
Münhasırlık (Exclusivity): Yatırımcılar genellikle belirli bir süre boyunca başka yatırımcılarla görüşülmemesini talep eder. Bu sürenin makul (genellikle 30-90 gün) olması önemlidir.
b) Pay Sahipleri Sözleşmesi (Shareholders' Agreement - SHA)
Term Sheet üzerinde anlaşıldıktan sonra, tüm detayların yer aldığı, hukuken bağlayıcı ve kapsamlı olan Pay Sahipleri Sözleşmesi hazırlanır. Bu sözleşme, şirketin anayasası niteliğindedir ve kurucular ile yatırımcılar arasındaki ilişkiyi düzenler. Bir girişimcinin bu sözleşmede dikkat etmesi gereken en kritik maddeler şunlardır:
Yönetim ve Karar Alma Mekanizmaları:
Yönetim Kurulu Yapısı: Yatırımcı genellikle yönetim kurulunda bir veya daha fazla koltuk talep eder. Kurucuların yönetim kurulundaki çoğunluğu koruması, şirketin stratejik kontrolü açısından hayati önem taşır.
Nitelikli Çoğunluk (Veto Hakları): Yatırımcılar, sermaye artırımı, esas sözleşme değişikliği, birleşme/devralma, büyük tutarlı borçlanma gibi kritik konularda kendi onaylarının alınmasını şart koşabilirler. Bu "koruyucu hükümler" (protective provisions) listesinin çok geniş tutulması, şirketin hareket kabiliyetini kısıtlayabilir.
Pay Devir Kısıtlamaları (Share Transfer Restrictions):
Önalım Hakkı (Right of First Refusal - ROFR): Bir ortak paylarını satmak istediğinde, diğer ortaklara aynı şartlarla bu payları satın alma önceliği tanır.
Birlikte Satış Hakkı (Tag-Along): Çoğunluk hissedarı paylarını satarsa, azınlık hissedarına (genellikle yatırımcıya) aynı şartlarla kendi paylarını da satma hakkı verir. Bu, azınlığı koruyan bir mekanizmadır.
Sürükleme Hakkı (Drag-Along): Çoğunluk hissedarı (genellikle yatırımcı), şirketin tamamının satışı için bir alıcı bulduğunda, azınlık hissedarlarını bu satışa katılmaya zorlayabilir. Bu madde, şirket çıkış (exit) stratejileri için önemlidir.
Hisse Oranının Korunması (Anti-Dilution Provisions):
Yatırımcıyı, gelecekteki yatırım turlarında şirketin daha düşük bir değerlemeden yatırım alması durumunda hisse oranının erimesine karşı korur. "Full Ratchet" veya "Weighted Average" gibi farklı hesaplama yöntemleri vardır. Kurucular için "Weighted Average" (Ağırlıklı Ortalama) yöntemi daha adil bir seçenek olabilir.
Tasfiye Önceliği (Liquidation Preference):
Şirketin satılması veya tasfiye edilmesi durumunda, yatırımcının yatırdığı parayı (genellikle 1x, 2x gibi bir çarpanla) diğer hissedarlardan önce geri almasını sağlar. "Katılımlı" (participating) ve "katılımsız" (non-participating) olmak üzere türleri vardır. Katılımlı tasfiye önceliği, yatırımcının hem öncelikli ödemesini alıp hem de kalan tutardan pay almasını sağladığı için kurucular aleyhine olabilir.
2. Pay Devir İşlemlerinin Gerçekleştirilmesi
Sözleşmeler imzalandıktan sonra, yatırımın hukuken tamamlanması için pay devir işlemlerinin usulüne uygun yapılması gerekir.
a) Sermaye Artırımı Yoluyla Yatırım Alınması:
Bu en yaygın yöntemdir. Yatırımcı, şirkete yeni sermaye koyar ve karşılığında yeni ihraç edilen payları alır. Bu süreç şu adımları içerir:
Yönetim Kurulu Kararı: Sermaye artırımı için yönetim kurulu karar alır.
Genel Kurul Kararı: Esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kurulu sermaye artırımını onaylar (TTK m. 456).
Tescil ve İlan: Alınan karar ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan edilir.
Pay Defterine Kayıt: Yeni paylar, yatırımcı adına şirket pay defterine işlenir.
b) Mevcut Hisselerin Satışı (İkincil Pay Devri):
Bu yöntemde yatırımcı, şirkete yeni sermaye koymak yerine, mevcut ortaklardan (genellikle kuruculardan) hisse satın alır. Para şirketin kasasına değil, hissesini satan ortağın cebine girer. Bu devir, yukarıda açıklanan A.Ş. ve Ltd. Şti. usullerine göre gerçekleştirilir.
Sonuç / Özet
Yatırım süreci, bir startup için dönüm noktasıdır. Bu süreçte imzalanan "Term Sheet" ve "Pay Sahipleri Sözleşmesi" gibi belgeler, sadece bir finansman anlaşması değil, aynı zamanda şirketin gelecekteki yönetim ve kontrol yapısını belirleyen hukuki metinlerdir. Girişimcilerin, şirket değerlemesi, yönetim kurulu yapısı, veto hakları, pay devir kısıtlamaları, anti-dilution ve tasfiye önceliği gibi kritik maddeleri bir hukuk profesyoneli eşliğinde dikkatle müzakere etmesi elzemdir.
Pay devirlerinin Türk Ticaret Kanunu'nda öngörülen şekil şartlarına (noter onayı, MKK bildirimi, pay defterine kayıt vb.) uygun olarak yapılması, işlemlerin hukuki geçerliliği için zorunludur. Unutulmamalıdır ki, yatırım sürecinde hukuki detaylara gösterilen özen, sadece mevcut yatırım turunun başarısını değil, aynı zamanda girişimin uzun vadeli sağlığını ve gelecekteki büyüme potansiyelini de güvence altına alır. Hukuk, bu yolda bir yük değil, en güçlü kalkanınızdır.