Giriş
Spor hukuku yalnızca saha içindeki kurallarla sınırlı değil; aynı zamanda saha dışında oluşan ekonomik, etik ve hukuki dengeleri de kapsıyor. Bu dengelerden biri, sporcuların yetişme dönemlerinde yapılan yatırımların korunmasıdır. Futbolda “training compensation” (yetiştirme tazminatı) olarak bilinen mekanizma, kulüplerin genç oyunculara yaptıkları yatırımı güvence altına alır. Ancak futbol dışındaki branşlarda bu kavramın uygulanışı daha belirsizdir.
Rusya doğumlu 19 yaşındaki atlet Sofia Yakushina’nın Türk vatandaşlığına geçerek Türkiye Atletizm Federasyonu (TAF) lisansı alması, bu tartışmayı atletizm bağlamında gündeme getirdi. Rusya Atletizm Federasyonu’nun (RusAF), “gelişim giderlerinin tazmini” iddiasıyla Türkiye’ye başvurabileceği sorusu incelemeye değer bir mevzu olarak karşımızda durmaktadır.
İş bu yazıda bu husus, gelişimini devam ettiren bir branş olan spor hukuku çerçevesinde ve elbette yazının imkanları dahilinde ele alınıp yorumlanmaya çalışılacaktır.
Training Compensation Kavramı
“Training compensation” kavramı, sporcunun belirli yaş aralıklarında aldığı eğitimin finansal karşılığını ifade eder. FIFA’nın RSTP düzenlemelerinde açıkça düzenlenen bu sistem, futbol dışında da “development costs” adıyla farklı branşlarda gündeme gelir.
World Athletics (WA) düzenlemelerinde ise doğrudan bir “tazminat ödeme” kuralı yoktur. Bunun yerine, Transfer of Allegiance Regulations ve Eligibility Rules ile sporcunun milli takım değişikliklerinde hangi prosedürlerin uygulanacağı ve hangi şartların sağlanması gerektiği düzenlenir.
Futbol ve Atletizm Arasında Yetiştirme Tazminatı
Futbol özelinde FIFA’nın RSTP hükümleri çerçevesinde eğitim tazminatı ayrıntılı şekilde tanımlanmıştır. Madde 20 ve Ek 4, 12–21 yaş arası dönemi kapsayan tazminatı ve ilk profesyonel sözleşmeyle birlikte doğan ödeme yükümlülüğünü düzenler. Ayrıca transfer ücretlerinden %5’lik payın geçmiş kulüplere dağıtıldığı “dayanışma katkısı” mekanizması da FIFA sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır.
Atletizmde ise World Athletics yalnızca uygunluk ve milli takım değişikliklerini düzenler. Eski federasyona eğitim gideri ödenmesine ilişkin açık bir hüküm yoktur.
Yaş Dilimleri ve Eğitim Süresi
Futbolda yaş dilimleri net ve matematiksel olarak belirlenmiştir:
12–21 yaş için eğitim tazminatı ödenir.
12–23 yaş için dayanışma katkısı uygulanır.
Somut örnek vermek gerekirse, 2. Kategori bir kulüpte 16–19 yaş arasında üç sezon geçiren bir oyuncu, 19 yaşında transfer olduğunda yeni kulüp bu üç sezon için yıllık yaklaşık 60.000 € üzerinden toplam 180.000 € öder. Buradaki 60.000 € yıllık bedel yalnızca temsili bir örnektir; FIFA’nın kategori tabloları ülkelere göre farklılık göstermektedir. Ayrıca transfer ücreti varsa, bunun %5’i yaş dilimlerine göre önceki kulüplere dağıtılır.
Atletizmde böyle bir matematiksel sistem yoktur. Kıyas yoluyla 12–18 yaş formasyon evresi kabul edilebilir; ancak bu, WA düzenlemelerinde hukuken tanımlı bir dönem değildir, yalnızca akademik bir yorum olarak değerlendirilebilir.
Profesyonellik ve İlk Sözleşme
Futbolda eğitim tazminatı, sporcunun ilk profesyonel sözleşmesini imzaladığı anda doğar. Amatörlük devam ettiği sürece herhangi bir ödeme yapılmaz. CAS kararları da bu ilkeyi defalarca teyit etmiştir.
Atletizmde profesyonellik çizgisi net değildir. Milli takım lisansı almak, sponsor destekli programa katılmak ya da federasyon kampında yer almak profesyonellik göstergesi olarak ileri sürülebilir. Ancak burada da ispat yükü federasyona aittir.
Dayanışma Katkısı
Futbolda transfer bedelinin %5’i sporcunun 12–23 yaş arası döneminde bulunduğu kulüplere dağıtılır. Örneğin, 10 milyon € transfer bedeli ödenirse, 500.000 € geçmiş kulüplere aktarılır. Bu 500.000 € yaş dilimlerine göre paylaştırılır: 12–15 yaş için her yıl %0,25; 16–23 yaş için her yıl %0,5.
Atletizmde ise böyle bir dayanışma katkısı hiç yoktur. Bu durum, genç sporculara yatırım yapan federasyonların ekonomik olarak korunmaması anlamına gelir.
Uyuşmazlık Çözümü
Futbolda eğitim tazminatı ve dayanışma katkısına ilişkin uyuşmazlıklar FIFA Dispute Resolution Chamber (DRC) tarafından çözülür, ardından CAS’a başvuru yolu açıktır. Ayrıca FIFA Clearing House sistemi ödemeleri otomatik hesaplayarak süreci güvence altına alır.
Atletizmde süreç farklıdır: RUSAF → TAF → WA → CAS zinciri işler. WA yalnızca uygunluk ve temsil değişiklikleri hakkında karar verebilir; eğitim tazminatı yönünde bağlayıcı bir karar alamaz. CAS da WA kurallarıyla sınırlıdır.
World Athletics Mevzuatı
WA “Eligibility Rules” C3.3A maddesi bir atletin milli takım değiştirmesi halini düzenler. WA “Eligibility Rules” C3.3A maddesine göre, bir atletin milli takım değiştirmesi halinde başvuru World Athletics’e yapılır ve karar ilgili panel tarafından verilir. Panel, sporcunun durumunu değerlendirirken eski federasyonun görüşünü dikkate alabilir, ancak doğrudan “eski federasyon onayı” şartı aranmaz.
2018 reformu ile birlikte, “Nationality Review Panel” kuruldu ve üç yıllık bekleme süresi getirildi. Bu, özellikle Afrika ve Karayip ülkelerinden gelen toplu transferlerin önünü kesmek amacıyla uygulamaya kondu.
WA kuralları, federasyonların birbirlerinden “tazminat” talep etmelerini öngörmez; yalnızca WA’ya yapılacak başvurularda ödenecek idari masrafları düzenler. Bu masraflar federasyonlar arasında maliyet paylaşımı şeklinde değil, WA’ya ödenen işlem ücretleri şeklindedir.
Muhtemek Başvuru Süreci ve Uluslararası Mekanizma
1. Ulusal Federasyonlar Arasında İlk Başvuru
RusAF, doğrudan TAF’a resmi yazıyla başvurarak, sporcunun 12–18 yaş arası gelişim sürecinde yapılan yatırımların belgelerini sunar ve “development costs” talebini gündeme getirebilir.
2. World Athletics (WA) Nezdinde Başvuru
TAF bu talebi kabul etmezse, dosya WA’ya taşınır. “Nationality Review Panel”, sporcunun uygunluğu ve bekleme süresi ile ilgili kararı verir. Ancak WA, federasyonlar arasında para transferi konusunda bağlayıcı hüküm vermez; yalnızca uygunluk/temsil ve idari masrafları karara bağlar.
3. Tahkim Aşaması: CAS
Taraflardan biri WA kararını adil bulmazsa, başvurabileceği en üst merci CAS’tır. CAS, WA kurallarıyla bağlıdır. Dolayısıyla CAS, futbol örneğindeki gibi yeni bir “yetiştirme tazminatı” rejimi yaratmaz; sadece mevcut WA düzenlemeleri ve taraflar arasındaki sözleşmeler çerçevesinde karar verir.
Özetle denebilir ki en üst mercii olan CAS son tahlilde bir legislator olarak davranarak yeni bir rejim yaratamaz ki bu CAS’ın içtihatları da sıklıkla vurgulanan bir husustur.
CAS İçtihatlarının Kıyas Yoluyla Uygulanması
Atletizmde doğrudan bir eğitim tazminatı mekanizması olmasa da, CAS’ın futbol davalarındaki içtihatları, delil ve ispat standartları bakımından yol göstericidir.
CAS 2015/A/4257 – Calcio Catania v. Montevideo Wanderers FC: Eğitim süresinin nasıl hesaplanacağına dair prensip kondu. Bir ayın yarısından fazlası eğitime dahilse o ay tam sayılır. Atletizmde kamp ve lisans kayıtlarının değerlendirilmesinde bu ilke yol göstericidir.
CAS 2011/A/2544 – Club Atlético Mineiro v. Elche CF & FIFA: Formalite transferle tazminattan kaçmaya çalışıldığı iddiası değerlendirildi. CAS, fiilen eğitimi sağlayan kulübün “de facto” sorumluluğunu kabul etti. Atletizmde, sporcunun fiilen bir kulüpte çalışıp başka yerde kayıtlı gösterilmesi halinde aynı ilke uygulanabilir.
Bu kararlar, atletizm için bağlayıcı olmasa da lex sportiva bağlamında delil standardı, fiili yararlanma ve feragatın yorumlanması gibi ortak ilkeler sunar.
Lex Sportiva ve Yetiştirme Tazminatı
Uluslararası spor hukukunun özerk normatif yapısı, literatürde lex sportiva olarak adlandırılır. Lex sportiva, federasyon regülasyonları ve CAS içtihatlarının birleşiminden oluşan bir transnasyonel hukuk düzenidir.
Yakushina vakasında lex sportiva’nın işlevi şudur:
Eğitim masrafı iddiaları doğrudan WA düzenlemelerinde yer almadığı için, lex sportiva bu konuda yeni bir hak yaratmaz.
Ancak CAS içtihatlarıyla gelişen delil, fiili yararlanma ve feragat ilkeleri atletizme de kıyasen uygulanabilir.
Dolayısıyla lex sportiva, RusAF’ın doğrudan tazminat talebine dayanak oluşturmaz ama uyuşmazlığın çözümünde standartları belirler.
Türk Hukuku ve Uygulama
Türkiye’de konumuz ile ilgili genel hukuki çerçeve 3289, 7405¹ sayılı kanunlar ve federasyon talimatlarıyla çizilir. Nitekim Türkiye Atletizm Federasyonu Ana Statüsü de 7405 sayılı kanuna dayanılarak hazırlanmıştır.² Anayasa’nın 59 ve 90. maddeleri devletin sporu teşvik edeceğini ve uluslararası yükümlülüklere uyacağını belirtir.
Meseleye bu çerçevede bakıldığında federasyon, World Athletics kurallarını tanır ve bunlara uygun hareket etmek zorundadır. Bu nedenle, RusAF’ın talebini doğrudan kabul etmek zorunda olduğu söylenemese de iddia ve talep halinde doğacak uyuşmazlıklarda başta WA olmak üzere uluslararası düzenlemelere uyumlu hareket etmekle yükümlüdür.
Akademik Perspektif
Despina Mavromati, “training compensation” sisteminin sporcuların profesyonel statüye geçişiyle doğrudan ilişkili olduğunu savunur. James A.R. Nafziger ise, eğitim tazminatını küçük federasyonların yatırımlarını koruyan bir araç olarak değerlendirir. Buna karşılık Avrupa spor hukukunda Bosman ve Kolpak kararları, sporcuların serbest dolaşım hakkının önceliğine işaret eder ki bu karar ciddi tartışmalar doğurarak kulüplerin sözleşmesel olarak ek önlemler almasını gerektirmiştir.
Etik ve Stratejik Boyut
Yakushina vakası yalnızca hukuki değil, aynı zamanda diplomatik bir dosya. RusAF’ın talebi Türkiye ile Rusya arasındaki spor diplomasisinin de bir testi olabilir. Bu nedenle TAF, süreci sadece hukuk kurallarıyla değil, aynı zamanda federasyonlararası ilişkileri de gözeterek yürütmek durumunda kalacaktır.
Sonuç
Atletizmde “training compensation” futbol kadar net düzenlenmiş bir kurum değildir. World Athletics kuralları yalnızca uygunluk ve bekleme sürelerine odaklanır; eski federasyona otomatik bir ödeme yükümlülüğü doğurmaz.
RusAF’ın olası talepleri, ancak özel sözleşmeler veya haksız zenginleşme teorileri üzerinden ileri sürülebilir. CAS içtihatları atletizme doğrudan uygulanamaz; yalnızca delil değerlendirmesi ve usûl standartları açısından kıyas değeri taşır.
Türkiye açısından bu dosya, hem hukuki bir yükümlülük hem de uluslararası spor arenasında saygınlığın korunması meselesidir. Yakushina vakası, ilerleyen yıllarda atletizmde ve diğer branşlarda milli takım değişikliklerinde eğitim tazminatı tartışmalarının artabileceğini göstermektedir.
-
1:
Spor federasyonunun görev ve yetkileri
MADDE 38- (1) Spor federasyonunun görev ve yetkileri şunlardır:
a) Spor dalı ile ilgili faaliyetleri ulusal ve uluslararası kurallara göre yürütmek.
2:
Dayanak
MADDE 3- (1) Bu Ana Statü, 22/4/2022 tarihli ve 7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu ile 25/7/2024 tarihli ve 32612 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Spor Federasyonları Yönetmeliğine dayanılarak hazırlanmıştır.