Sözleşmelerdeki Haksız-Ağır Şartlar Geçerli midir?

Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleri olarak bilinir( 6098 s. TBK. m.20). Yani bir taraf birden çok kişiyle imzalamak üzere tek tip bir sözleşme oluşturuyor ve sözleşmenin oluşturulması aşamasında diğer tarafın görüşü dahi alınmıyorsa buradaki sözleşme hükümlerine genel işlem koşulları adını veriyoruz.

Bu noktada şunun da belirtilmesi gerekmektedir ki bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli bu hükümleri genel işlem koşulu olarak addetmemize kesinlikle engel olmayacaktır.

Örneğin bir banka ile imzaladığınız genel kredi sözleşmesinde ya  da bir GSM şirketi ile imzaladığınız abonelik sözleşmesinde veyahut bir gayrimenkul satımı yapan şirketle imzaladığınız satım sözleşmesi gibi sizin sözleşme maddelerinde değişiklik yapamadığınız herhangi ‘’tek tip’’ sözleşmelerde tamamen aleyhinize olan maddeler olabilir. Sizler de bir haksızlık durumunda ‘’zaten sözleşmeyi imzaladık. Bu durumda hiçbir hak ileri süremeyiz artık’’ diye içinizden geçiriyor olabilirsiniz. Lakin bu düşünce ve iç geçirme doğru değildir. Çünkü 6098 s. Türk Borçlar Kanunu;

Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi ve geçerli olması ancak ve ancak sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılacaktır. Bununla birlikte kesinlikle sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşullarının da (tek tip hazırlanan sözleşme hükümlerinin de) yazılmamış sayılacağını Kanun açıkça belirtmiştir. (6098 s. K. m. 21)

Bu nedenle bir uyuşmazlık halinde tek tip sözleşmeyi hazırlayan şirket sözleşme imzalanmadan koşullar hakkında açıkça bilgi verdiğini, sizin bu aleyhe hükümleri anladığınızı ve kabul ettiğinizi açıkça ispat etmelidir! Sözleşmenin her maddesine hızlı hızlı ‘’okudum, anladım, kabul ediyorum’’ şeklinde ibareler yazdırılması dahi şirket için ispata yetmeyecektir bunun da altının çizilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin  aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanacaktır.  (6098 s. K. m. 23) Görüldüğü üzere  bu hüküm uyarınca da net olmayan genel işlem koşulu içeren sözleşme hükümlerinin tek tip sözleşme hazırlayan tarafın aleyhine diğer tarafın lehine yorumlanması gerekmektedir.

Yine Türk Borçlar Kanunu’nun 24. Maddesi kapsamında genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır. Örnek vermek gerekirse ‘’Banka her zaman tek taraflı olarak faiz oranını artırabilir’’, ‘’Operatör aylık paket tutarını yapacağı bir bildirimle karşı tarafın kabulüne bağlı olmadan artırabilir’’ gibi maddelerin tamamı geçersizdir!!!

Son olarak ise dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümlerde sözleşmelere konulamaz, konulsa dahi GEÇERSİZDİR! (T.B.K. madde 25)

Görüldüğü sizinle müzakere etmeden hazırlanan ve imzalamak zorunda bırakıldığınız sözleşmelerdeki fahiş, ağır şartlar ya da tek taraflı olarak diğer tarafın maddeleri değiştirebilmesine imkan tanıyan maddelerin tamamı geçersizdir! Bu nedenle her ne kadar bu tarz sözleşmelere imza atmış olsanız da uyuşmazlık durumunda bu maddelerin geçersiz olduğunu mahkeme önünde iddia edebilecek ve bu maddeleri iptal ettirebileceksiniz.


(Bu köşe yazısı, sayın Mehmet Fatih YAŞAR tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)