Giriş
Futbol müsabakalarında görev alan hakem, gözlemci, saha komiseri ve temsilci gibi görevlilerin bahis oynamaları veya böyle eylemlerin tarafı olmalarının mevcut mevzuattaki hukuki boyutunun ne olduğu tartışılmıştır. Konunun hukukçu olmayanlarca da daha iyi anlaşılmasının temini bakımından mümkün olduğunca teknik hukuki terimler fazla kullanılmadan konu ele alınmıştır.
Özet
Açıklamalarımız, konu ile ilgili olarak akla gelebilecek bir kısım hususların, soru ve cevap şeklinde ele alınmasından ibarettir. Bu çerçevede; ilgili mevzuatın, ilgili görevlilerin resmi sıfatlarının ne olduğu, konunun hangi mevzuatta düzenlendiği, bunların bahis oynamasının suç olup olmadığı, konunun olası olarak hangi hukuki zemine taşınabileceği, adli soruşturma ile idari soruşturmanın birbirini etkilemesi, geçmiş müsabakaların etkilenip etkilenmeyeceği, dünyada karşılaşılan başka örnekler olup olmadığı açıklanmıştır.
Soru ve Cevaplar
1) Konunun mevzuatı olarak nerelere bakmak gerekir?
Konu olarak, başka bir deyişle sıfatları geçen müsabaka görevlilerinin bahis oynamaları halinde olası eylemlerinin hukuki mahiyetinin ne olduğu ile ilgili olarak şunları söylemek mümkündür: Birincisi, adli ve suç yönünden zor olmakla birlikte şartların oluşması halinde 6222 sayılı, Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun’un şike ve teşvik primi başlıklı 11. maddesi, 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun’un 5, 7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu’nun 47. maddeleri uyarınca ve Türk Ceza Kanunu’nun suçta ve cezada kanunilik ilkesine dair 2. maddesi de gözetilerek değerlendirmek veya tartışmak mümkün olabilecektir. İkincisi de idari yönden 5894 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un dayanağıyla çıkarılan Futbol Disiplin Talimatı’nın 56 ve 57. maddeleri gereğince ele alınabilir.
2) Futbol müsabaka görevlileri memur sayılır mı?
6222 sayılı Kanunun, hakemler, gözlemciler, saha komiserleri ve temsilcilere dair 20. maddesine göre spor müsabakalarında görev yapan hakem, gözlemci, saha komiseri ve temsilciler bu görevleriyle bağlantılı olarak kendilerine karşı işlenen suçlar bakımından kamu görevlisi sayılır. Dikkat etmek gerekir ki kendilerinin işlediği suçlar yönünden değil, kendilerine karşı işlenen, yani daha çok mağdur veya müşteki oldukları suçlar yönünden ve lehlerine olarak kamu görevlisi sayılmışlardır. Bu durumda bunlara kaşı suç işleyenin cezası, genel olarak daha nitelikli hal alıp artabilmektedir.
3) Müsabaka görevlilerinin bahis oynamasının yaptırımı var mıdır?
Bu sorunun cevabını iki yönden ele almak gerekir. Bir yanda adli olarak ceza hukuku. Diğer yandan ise idari olarak disiplin hukuku. Hakemin bahis oynaması tek başına suç değildir. Oynanan yer lisanslıysa ceza hukuku devreye girmez. Lisanssız bir sitede oynanıyorsa yine hapis cezası söz konusu olmaz. 7258 sayılı Kanun bu fiili kabahat olarak düzenler ve idari para cezasına bağlar. Spor müsabakalarına dayalı bahis veya şans oyunlarını oynayanlara idari para cezası verilir. Suç olarak cezalandırılanlar 5. maddesinde belirtildiği şekilde oynatanlar, yer veya imkân sağlayanlar, aracı olanlar, reklam yapanlar ve yurt dışındaki sitelere erişim sağlayanlardır. Bu nedenle hakemin veya müsabaka görevlilerinin “oynayan” konumunda kalması suç olmaz. “Oynatan” ya da “yer ve imkân sağlayan” konumu olursa ceza sorumluluğu doğar. 6222 sayılı Kanun’un şike ve teşvik primi hükmüne göre bir müsabakanın sonucunu etkilemek amacıyla menfaat sağlama, teklif etme, kabul etme gibi unsurlar varsa bahis tartışması mümkün olabilir. Hakem bu amaçla hareket ediyorsa veya bu nitelikte bir anlaşmanın parçasıysa eylem, 11. madde kapsamında cezai nitelik kazanabilir. Fail çemberi futbolcu ve yöneticilerle sınırlı değildir. Müsabaka sonucunu etkilemeye elverişli her aktör bu alanın içinde değerlendirilebilir. Disiplin hukuku yönünden ise çizgi daha sıkıdır. TFF Futbol Disiplin Talimatı 57. Maddesi, futbolla bağlantılı doğrudan ya da dolaylı bahis temasını yasaklar. Platformun nerede olduğu sonuca etki etmez. Hakem yönünden ihlal veya teşebbüs tespit edilirse sonuç ağırdır ve sürekli hak mahrumiyetine kadar uzanır. Ayrıca MHK Talimatı, müsabaka sonucunu etkileme veya bahis eylemleri nedeniyle kesinleşmiş cezası bulunanların görev alamayacağını yazar. Bu, disiplin kararının doğrudan mesleki akıbete bağlandığını göstermektedir. Etik Kurulu düzeni ise futbolun itibarını ve dürüstlük algısını korumayı hedefler. Dosya futbolla doğrudan bağ kurmasa bile itibar ve tarafsızlık zedeleniyorsa etik inceleme gündeme gelebilir. Örneğin, hakem, lisanslı bir sitede kendi yönetmediği bir maç için bahis oynamışsa ceza hukuku bakımından suç olmayabilir. Lisanslı olduğu için eylem, kabahat de değildir. Buna rağmen talimatın 57. maddesi bakımından futbolla bağlantı nedeniyle disiplin ihlali olabilecektir. Aynı kişi, yöneteceği maç için bahis oynar ve kararlarıyla sonucu etkilemeye yönelirse 6222 sayılı Kanun itibariyle ceza sorumluluğu gündeme gelebilir. Hakem, yasa dışı bir siteye müşteri topluyor ya da para aktarımına aracılık ediyorsa 7258 kapsamındaki suç tipleri de söz konusu olabilir.
4) Konu hangi hukuki zemine gidebilir?
Bir hakemin bahis hesabı var ya da aktif bahis oynuyor diye duyduğumuz bilgiler tek başına karar verdirmez. Bu bilgiler, soruşturmayı başlatmaya elverişli bir başlangıç (ihbar alma) durumudur. Somut kanıta dönüşebilmesi için hesabın gerçekten hakeme ait olduğunun ortaya konması gerekir. Kimlik doğrulaması, ödeme izi, cihaz ve IP eşleşmesi, giriş zamanları gibi verilerin kişiyle bağlanması şarttır. Ayrıca bu işlemlerin futbolla bağlantılı olması gerekir. TFF Futbol Disiplin Talimatı, futbolla ilgili doğrudan veya dolaylı bahis temasını açıkça yasaklar. Temas kanıtlanırsa ihlal oluşur ve kişi hakemse sonuç sürekli hak mahrumiyetine kadar gidebilir. Disiplin süreci kendi mecrasında yürür. TFF’de bu idari soruşturmalar, federasyon başkanının görevlendirdiği kişiler veya disiplin müfettişleri tarafından yürütülür. Ceza hukukunda tablo farklıdır. Savcılık ihbar, şikâyet veya re’sen harekete geçebilir. İlk aşamada delil ve bilgi toplar. TFF’den, platformlardan ve bankalardan belge ister. Burada ispat eşiği daha yüksektir. Kişi, eylem tipi ve suçun unsurları arasında tam bağ kurulmalıdır. 6222 sayılı Kanun’da bahis oynamak başlı başına suç değildir. Hakem kendi yönettiği ya da doğrudan etkileyebileceği bir maça bahis yaparsa fiil şike veya teşvik primi suçuna yaklaşır. Örneğin, bir hakem adına açılmış bir hesap var ve işlem yoksa bu durum, salt başlangıç şüphesidir. Ceza hukuku anlamında tek başına yaptırım doğurmaz. Disiplin hukuku açısından ise daha geniş değerlendirilir. Buna karşılık aynı hesapta futbola yönelik çok sayıda bahis varsa, ödemeler hakemin hesabından geçmişse, girişler onun cihazından yapılmışsa tablo değişir. Bu durumda disiplin ihlali güçlenir.
5) Adli makam olarak Cumhuriyet başsavcılığı ile idari makam olarak TFF’nin kararları birbirini etkiler mi?
Genel olarak adli makamlar ile idari makamların soruşturmaları birbirinden ayrı yürür ve sonuca bağlanır. Bunun yanında aynı eylemle ilgili olarak yapılan yasal işlem, doğal olarak birbirini etkileyebilir. 6222 sayılı Kanun’un federasyonların yaptırım uygulama yetkisi hakkındaki 19. maddesine göre bu Kanuna, yani 6222 sayılı Kanuna göre bir spor kulübüne veya spor kulübünün mensubuna ceza verilmesi, bu kulübün bağlı olduğu federasyonun yaptırım uygulama yetkisini ortadan kaldırmaz. Bu düzenleme itibariyle adli yönden yaptırıma bağlanamazsa da konu, TFF ilgili organlarınca değerlendirilebilir. Yine TFF tarafından herhangi bir idari yaptırıma bağlanmayan eylem, suç teşkil ettiği iddiasıyla soruşturmaya veya kovuşturmaya konu edilebilir. Bu çerçevede disiplin işlemleri, ceza soruşturmasını beklemek zorunda değildir. Futbol Disiplin Talimatı’nın 85. maddesi, dosya kurul gündemine alındığında sürecin başladığını ve savunma alındıktan sonra en geç üç gün içinde karar verilmesi gerektiğini söyler. Bu, sürecin ceza makamlarına bağlı olmadığını açıkça gösterir. Ceza yargısında korunan değer suçun işlenip işlenmediğidir. Disiplin yargısında ise futbolun dürüstlük ve güven ilkeleri öne çıkar. Bu nedenle PFDK, savcılık soruşturmasını beklemeden dosyadaki deliller üzerinden karar verebilir. Deliller yeterli görülüyorsa ve ihlal kuvvetle muhtemelse kurul kesin hüküm beklemeksizin geçici tedbir kararı alabilir. Talimatın 82. maddesi, disiplin cezasının derhal uygulanmaması hâlinde amaçlanan sonuca ulaşılamayacağının anlaşıldığı durumlarda müsabakalardan men, hak mahrumiyeti veya görev yasağı gibi tedbirlerin uygulanabileceğini düzenler. Bu önlemler cezalandırma değil, koruma amacına hizmet eder. Ceza soruşturması devam ederken disiplin organlarının karar vermesi mümkündür. Kurul isterse savcılıktan bilgi talep eder, isterse mevcut belgelerle hüküm kurar. Ölçü, futbolun bütünlüğünü korumaktır. Ceza dosyasında daha sonra verilecek kararlar disiplin bakımından yeni delil sayılır. Bir beraat kararı disiplin kararını otomatik olarak ortadan kaldırmaz. İspat eşiği ve değerlendirilen alan farklıdır. Kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde Tahkim Kurulu’na başvuru yapılabilir. İtiraz kararın infazını kendiliğinden durdurmaz. Durdurma kararı Tahkim’in takdirindedir.
6) Dünyada daha evvel hakemlerin karıştığı benzer bir durum yaşandı mı?
İlk akla gelen Ukraynalı hakem Oleg Oriekhov. UEFA maçlarında görev alan bir orta hakemdi. Sonrasında bir şebekeyle temasları ortaya çıktı. Yönettiği maçın sonucu kesin biçimde manipüle edildiğine dair yeterli kanıt bulunamasa da temasları bildirme yükümlülüğünü de yerine getirmediğinden UEFA ömür boyu men verdi. Hakem CAS’a başvurdu. Onanan kararın gerekçesinde hakemin bu tür temasları oyunun güven duygusunu zedeleyeceği ve bu yüzden de hakeme uygulanan en ağır yaptırımın orantılı görüleceği belirtildi. Söz konusu karar Avrupa’da bir hakem hakkında verilen ilk büyük emsal olarak anılmaktadır. Bugün hâlâ hakemlikte sıfır tolerans çizgisinin başlangıç göstergesi olarak anlatılır. 2013’te Ermenistanlı orta hakem Andranik Arsenyan ve yardımcı hakem Hovhannes Avagyan olayları ile bu durum tekrar gündeme geldi. Hakemler, Avrupa Ligi eleme maçında görev almışlardı. Maçın ardından, sonucu etkilemeye teşebbüs ettiklerini bizzat kendi beyanlarıyla kabul ettiler. UEFA, bu ikrarı esas alarak her iki hakeme de futbolla ilgili tüm faaliyetlerden ömür boyu men cezası verdi. Kararın gerekçesinde, hakemlerin fiilinin oyunun dürüstlük ilkesini zedelediği, tarafsızlığa duyulan güveni ortadan kaldırdığı ve bu nedenle en ağır yaptırımın uygulanmasının zorunlu olduğu nitelendirildi. Karar, delilin tek kaynaktan gelmesinin şart olmadığını; ikrar ve disiplin incelemesiyle birlikte değerlendirildiğinde güvenilir bir sonuca ulaşılabileceğini gösteren erken örneklerden biri olarak kayıtlara geçti. Ganalı hakem Joseph Odartei Lamptey olayı, bu çizginin bir diğer örneğidir. Lamptey, Güney Afrika ile Senegal arasında oynanan 2016 Dünya Kupası eleme maçında verdiği tartışmalı penaltı kararıyla süreci başlattı. FIFA Disiplin Kurulu, maçın sonucunu doğrudan etkileyen bu karar nedeniyle hakeme futbolla ilgili tüm faaliyetlerden ömür boyu men cezası verdi. Hakem daha sonra CAS’a başvurdu, ancak reddedildi. FIFA, maçın yeniden oynanmasına hükmetti. Görüyoruz ki spor yargılaması, ceza yargısına özgü tekniklerden ziyade oyunun dürüstlüğünü ve güvenini koruma amacı esas alınarak yürütülmektedir. Hakemin fiilinin sonucu etkilediği kabul edilince, kamuoyundaki güveni onarmanın tek yolu hem en ağır yaptırımın uygulanması hem de maçın tekrarı olmuştur.
7) Oynanan eski müsabakalar etkilenir mi?
Hakem kaynaklı ihlaller ortaya çıktığında, geçmiş maçların sonucuna dönülmesi çok istisnai de olsa mümkündür. Ancak bu, kolay verilen bir karar değildir. Öncelikle, maçın sonucunu etkilemeye yönelik bir müdahalenin somut ve güçlü delillerle ispat edilmesi gerekir. Disiplin kurulları sahadaki hakem kararlarını sonradan değiştirerek tabiri caiz ise yeniden hakemlik yapamaz. Hakemin oyuna ilişkin kararları nihai kabul edilmektedir. Türkiye bakımından belirleyici alan tescildir. TFF Futbol Müsabaka Talimatı’nın 26’ncı maddesi, müsabaka sonucunu etkileme fiilinin tescilden sonra ortaya çıkması hâlinde, tescilin iptal edileceğini düzenler. Aynı madde, tescilin iptalinin kulüplere tazminat hakkı doğurmayacağını da belirtir. Maçın tekrarı mümkündür ama istisnaidir. En bilinen örnek Güney Afrika–Senegal karşılaşmasıdır. Hakem Joseph O. Lamptey’nin müsabaka sonucunu etkileyecek şekilde davrandığı tespit edilmiş, FIFA tarafından futbolla ilgili tüm faaliyetlerden ömür boyu men cezası verilmiş ve karar CAS tarafından da onanmıştır. Bunun üzerine FIFA, 12 Kasım 2016 tarihli Dünya Kupası Eleme maçının iptaline ve yeniden oynatılmasına karar vermiştir. Bu örnek, hakem davranışının sonucu etkilediği sabit olduğunda, organizasyonu düzenleyicisinin oyunun bütünlüğünü korumak için yeniden oynatma yoluna gidebileceğini göstermektedir. İspat eşiği, ceza yargılamasındaki gibi yüksek değildir. CAS’ın Skënderbeu kararlarında benimsediği ölçüt, makul derecede ikna edici kanaat düzeyidir. UEFA’nın Bahis Sahtekârlığı Tespit Sistemi raporları tek başına yeterli kabul edilmemektedir. Olağandışı bahis izleri teknik analizler ve uzman görüşleriyle birlikte değerlendirildiğinde anlam kazanmaktadır. Zamanaşımı konusuna geldiğimizde çizginin daha net olduğunu ifade edebiliriz. UEFA nezdinde müsabaka sonucunu etkileme, rüşvet, dolandırıcılık ve benzeri fiiller zamanaşımına tabi değildir. Bu dosyalar her zaman yeniden açılabilir. TFF uygulamasında da aynı yönde, müsabaka sonucunu etkileme fiillerinde soruşturma zamanaşımı öngörülmemiştir. FIFA düzeyinde ise bu tür ihlaller için genel olarak on yıllık bir süre uygulanmaktadır. Tekrar sorumuzun özüne dönecek olursak hakemden kaynaklanan bir manipülasyonun ispatlanması hâlinde, geçmiş maçın iptali mümkündür ve bu husus tescilin kaldırılması yoluyla yapılır. Maçın yeniden oynatılması ise yalnızca müsabakaları organize eden ya da düzenleyen kurumun kararıyla ve istisnai hâllerde uygulanmaktadır.
Yararlanılan Kaynaklar:
1) Spor Suçları, Seyirden Yasaklanma, Asım EKREN, Filiz Kitabevi,
2) Spor Yasası, Kulüp, Şirket, Federasyon, Asım EKREN, Filiz Kitabevi,
3) Spor Hukuku, Yasadışı Bahis, Yayın, Özer Alişan EKREN, Filiz Kitabevi,
4) Futbol Taraftarına Cevaplar, Asım EKREN, Özer Alişan EKREN, Filiz Kitabevi,