13 Mayıs’ta Soma’da meydana gelen elim maden ocağı faciasının etkilerini milletçe derinden hissediyoruz. Türkiye yasta, dünya yasta... Bu facianın meydana gelmemesi için gerekli önlemlerin alınmaması ve cezai müeyyideler başka bir tartışma konusu iken ben bu yazımda meydana gelen kazada hayatını kaybeden ve inşallah şehitlik mertebesine ulaşan işçi kardeşlerimizin geride bıraktığı yakınlarına SGK tarafından sağlanacak hakları anlatmaya çalışacağım.
Öncelikle meydana gelen facianın 5510 sayılı Kanun karşısındaki durumunun bir iş kazası olup olmadığını belirlemek gerekir ki Kanunun 13. maddesi hükümlerine göre meydana gelen kaza bir "iş kazası"dır. Nitekim olay sigortalının işyerinde bulunduğu sırada ve işveren tarafından yürütülmekte olan bir iş nedeniyle meydana gelmiş, sonucu ile arasında uygun illiyet bağı bulunan bir kaza sonucu sigortalılar bedenen veya ruhen özre uğramıştır.
İş kazasının bildirimi, kazanın meydana geldiği işyerinin işverenleri tarafından, kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve SGK'a kazadan sonraki 3 iş günü içinde yapılmalıdır. İş kazasının belirtilen süre içerisinde yapılmaması halinde ise bildirimin SGK'a yapıldığı tarihe kadar sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilecektir.
İş Kazalarının Teftişe İntikal Durumu
Ölümle sonuçlanan iş kazaları ile maluliyetle sonuçlanan iş kazaları gerekli soruşturmanın yapılabilmesi için ilgili "Rehberlik ve Teftiş Grup Başkanlık"larına intikal ettirilecek; iş kazalarındaki kusur oranları da müfettişler tarafından tespit edilecektir.
Hak Sahipleri Kimlerdir?
Vefat eden sigortalının dul eşi, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışmayan ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık bağlanmamış çocukları (18 yaşından küçük veya lise öğreniminde ise 18-20 yaş aralığında veya yükseköğrenimde ise 20-25 yaş aralığında), Kurumca belirlenen kriterlerin altında geliri olan anne ve babası 5510 sayılı kanun kapsamında hak sahipleridir.
İş Kazası Sonucunda Sigortalıya veya Hak Sahiplerine Sağlanan Haklar Nelerdir?
5510 sayılı Kanunun 16. maddesine göre;
- Sigortalıya geçici iş göremezlik süresince günlük iş göremezlik ödeneği verilmesi,
- Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanması,
- İş kazası sonucu vefat eden sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması,
- Gelir bağlanmış kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi,
- İş kazası sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi, iş kazası sonucunda sağlanacak haklar olarak düzenlenmiştir.
Sigortalılara Bağlanacak Sürekli İş Göremezlik Geliri ve Ölen Sigortalıların Hak Sahiplerine Bağlanacak Ölüm Geliri
Meydana gelen kazada yaralı olarak kurtulan ancak meslekte kazanma gücünü en az %10 oranında kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalılara SGK tarafından "sürekli iş göremezlik geliri" bağlanacaktır.
İş kazası sonucu vefat eden sigortalının hak sahiplerine ise kaza tarihinden önceki son bir yıl içindeki 90 günlük kazançlarının %70'i oranında "ölüm geliri" bağlanacaktır. Söz konusu gelir miktarı ise yürürlükte bulunan asgari ücretin %85'inden az olamaz.
Hesaplanan ölüm gelirinin %50'si sigortalının eşine, %25'i de çocuklarına gelir olarak bağlanacaktır. Eşin çalışmıyor olması, kendi çalışmalarından dolayı aylık almıyor olması ve gelir bağlanacak başka bir çocuğun bulunmaması halinde ise bağlanacak gelir oranı %75 olacaktır.
İş Kazasının Meydana Gelmesinde Kusuru Bulunan İşveren veya 3. Kişilere Karşı Rucu İşlemleri ve Peşin Sermaye Değerleri
İş kazası sonucunda Kurumca yapılan ve gelecekte yapılması gereken yardımların hesaplanan tutarları, iş kazasının ortaya çıkmasında kusuru bulunan işveren veya 3. kişilere rücu edilmektedir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 45, 46, 47 ve 48. maddelerinde işveren ve 3. kişilerin sorumluluğu ile "peşin sermaye değerleri" ile ilgili düzenlemeler yapılmış olup ilgili yönetmeliğin 46. maddesi ile SGK'a "kanunun ilgili maddelerinde belirtilen giderlerin yaş, kesilme veya yeniden bağlanma ya da hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir veya aylık bağlanma ihtimalleri ve %5 iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla" peşin sermaye değeri tabloları hazırlama yetkisi sağlanmıştır.
Peşin sermaye değeri hesaplanırken sigortalıların veya sigortalı vefat etmişse hak sahiplerinin gelire girme veya aylık başlangıç tarihindeki yaşları esas alınmakta, sonradan çeşitli nedenlerle gelir ve sosyal yardım tutarlarında artma veya azalma meydana gelirse bu değişikliğin meydana geldiği tarihteki yaş dikkate alınmaktadır.
İlk peşin sermaye değeri, gelir ve aylığın başlangıç tarihindeki yürülükte olan “peşin sermaye değeri” tablolarına gore belirlenmekte; SGK tarafından yapılan ve ileride yapılacak tüm ödemeler ile birlikte hesaplanan peşin sermaye değeri toplamı iş kazası işverenin kasıtlı bir hareketi veya iş sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketinden dolayı meydana gelmiş ise “kaçınılmazlık ilkesi”[1] dikkate alınmak suretiyle sorumlu olduğu tespit edilen işverene ödettirilmektedir.
İşveren aleyhine veya 3. kişiler aleyhine açılacak tazminat davalarına konu olabilecek tutar sigortalı ve hak sahiplerine bağlanacak gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerine, SGK tarafından kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemelerin eklenmesi suretiyle hesaplanmaktadır. İşveren bu tutarların tamamından kusur oranı ile sorumludur.
Bu hafta iş kazası sonucu sigortalı veya hak sahiplerine SGK tarafından sağlanan hakları ele almaya çalıştım. Vefat eden işçi kardeşlerime Allahtan rahmet, arkada kalan yakınlarına da sabırlar diliyorum. Ümit ediyorum ki bir daha böyle acı olaylar yaşanmasın...
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere sağlıcakla kalın…..
[1] Kaçınılmazlık ilkesi; olayın meydana geldiği anda hukuki, teknik ve bilimsel anlamda tüm önlemler alınmış olmasına rağmen kısmen veya tamamen iş kazası durumunun ortaya çıkması halidir.
Ülkü GÜLMEZ
SGK/SGM Müdür Yard. V.(Bu köşe yazısı, sayın Ülkü GÜLMEZ tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)