A- GİRİŞ
Tam bölünme; şirketin tasfiyesiz olarak infisah (kendiliğinden ortadan kalkma) etmesiyle bütün malvarlığını mevcut veya yeni kurulacak en az iki şirkete devretmesi ve karşılığında devredilen şirketin ortaklarına, devralan şirketin sermayesini temsil eden iştirak hisselerinin verilmesi şeklindeki bölünmedir.
B- GENEL HÜKÜMLER
1- İLKE
Tam bölünmede, şirketin tüm malvarlığı bölümlere ayrılır ve diğer şirketlere devrolunur. Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler. Tam bölünüp devrolunan şirket sona erer ve unvanı ticaret sicilinden silinir.
Malvarlığının aktif ve pasif olarak ikiye ayrılıp bir şirkete sadece aktiflerin bir şirkete ise sadece pasiflerin devredilmesi mümkün değildir.
2- GEÇERLİ BÖLÜNME
Sermaye şirketleri, sermaye şirketlerine ve kooperatiflere bölünebilirler. Aynı şekilde kooperatifler de kooperatiflere ve sermaye şirketlerine bölünebilirler.
TTK m.309/3’te “Komanditerler, şirket işlerini görmeye görevli ve yetkili olmadıkları gibi, yönetim hakkını haiz kişilerin yetkileri içinde yaptıkları işlere itiraz da edemezler. Ancak, olağanüstü iş ve işlemlerde, şirket sözleşmesinin değiştirilmesi, tür değiştirme, birleşme ve bölünme gibi yapısal değişikliklerde; şirkete ortak alınması, çıkarılması ve payın devri türünden temel işlemlerde komanditerler de oy hakkını haizdirler.” ifadesi yer almaktadır. Ancak bu hüküm, yürürlükteki TTK’nin hazırlanmasında büyük emeği olan Prof. Dr. Ünal ALPTEKİN tarafından hata olarak görülmüştür. Yani komandit şirketler tam bölünemezler.
3- ŞİRKET PAYLARININ VE HAKLARININ KORUNMASI
Tam bölünmede şirket paylarının ve haklarının korunmasında TTK m.140 esas alınır. Buna göre;
1- Devrolunan şirketin ortaklarının, mevcut ortaklık paylarını ve haklarını karşılayacak değerde, devralan şirketin payları ve hakları üzerinde istemde bulunma hakları vardır.
2- Ortaklık paylarının değişim oranları belirlenirken denkleştirme ödenmesi öngörülebilir.
3- Devrolunan şirketin oydan yoksun paylarına sahip ortaklarına aynı değerde, oydan yoksun veya oy hakkını haiz paylar verilir.
4- Devrolunan şirkette mevcut bulunan paylara bağlı imtiyaz hakları karşılığında, devralan şirkette eş değerde haklar veya uygun bir karşılık verilir.
5- Devralan şirket, devrolunan şirketin intifa senedi sahiplerine, eş değerli haklar tanımak veya intifa senetlerini, bölünme sözleşmesinin yapıldığı tarihteki gerçek değeriyle satın almak zorundadır.
Eğer bölünmede oranlar korunuyorsa sahip olunan pay kadar pay tahsis edilir. Paylar korunmuyor ise değişik oranlarda pay verilir.
C- BÖLÜNMENİN UYGULANMASINA İLİŞKİN HÜKÜMLER
1- SERMAYE ARTIRIMI
Tam bölünmede; devreden şirketin malvarlığı unsurları devralan şirketlere geçeceğinden devralan şirketlerin malvarlığında artış meydana gelir. Devralan şirketler; sermayelerini bölünen şirketin pay sahiplerinin haklarını koruyacak ölçüde artırırlar. Sermaye artırımı kararının, esas sözleşme değişikliklerine ilişkin usule uygun olarak alınması gerekir.
TTK m.418 uyarınca; genel kurullar, TTK veya esas sözleşmede (aksine daha ağır nisap öngörülmüş bulunan hâller hariç) sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin varlığıyla toplanır. Kararlar toplantıda hazır bulunan oyların çoğunluğu ile verilir.
Sermaye artırımı yapıldığında pay sahibi; ayni sermaye taahhüdünde bulunmuşsa, ona ilişkin özel düzenlemeler devreye girer ancak bölünmede, ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmaz. Bu hüküm, bölünme yoluyla yeniden yapılandırmaya gitmek isteyen şirket için bir kolaylık sağlamak amacıyla getirilmiştir.
Kayıtlı sermaye sistemi, şirketlerin belirli bir tavan altında sermaye artırımı yapmasına olanak sağlar. Bölünmede; şirketin ihtiyacı olan sermaye miktarı, kayıtlı sermaye tavanını aşabilir. Normal şartlarda, tavan değiştirilmeden sermaye artırımı yapmak mümkün olmaz. Ancak TTK m.163/2, kayıtlı sermaye sistemi müsait olmasa bile, tavan değiştirilmeden sermaye artırımına izin verir.
2- YENİ KURULUŞ
Bölünme çerçevesinde yeni bir şirketin kurulmasına TTK ile Kooperatifler Kanununun kuruluşa ilişkin hükümleri uygulanır. Sermaye şirketlerinin kurulmasında, kurucuların asgari sayısına ve ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.
3- ARA BİLANÇO
Bilanço günüyle, bölünme sözleşmesinin imzası veya bölünme planının düzenlenmesi tarihi arasında, altı aydan fazla bir zaman bulunduğu veya son bilançonun çıkarılmasından itibaren, bölünmeye katılan şirketlerin malvarlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiş olduğu takdirde, bir ara bilanço çıkarılır.
İki istisna dışında, ara bilançoya yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve standartlar uygulanır. İstisnalar;
1- Fizikî envanter çıkarılması gerekli değildir.
2- Son bilançoda kabul edilmiş bulunan değerlemeler, sadece ticari defterlerdeki hareketler ölçüsünde değiştirilir; amortismanlar, değer düzeltmeleri ve karşılıklar ile ticari defterlerden anlaşılmayan işletme için önemli değer değişiklikleri de dikkate alınır.
D- BÖLÜNME BELGELERİNİ İNCELEME HAKKI
1- İNCELEME HAKKI
Bölünmeye katılan şirketler, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde, sermaye şirketleri ayrıca internet sitesinde, inceleme yapma haklarına işaret eden bir ilan yayımlarlar.
Bölünmeye katılan şirketlerden her biri, genel kurulun kararından iki ay önce, merkezlerinde, halka açık anonim şirketler ayrıca Sermaye Piyasası Kurulunun uygun gördüğü yerlerde; bölünme sözleşmesini veya bölünme planını, bölünme raporunu, son üç yılın finansal tabloları ile faaliyet raporlarını ve varsa ara bilançoları, bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının incelemesine sunar. Ortaklar, bölünmeye katılan şirketlerden, bu belgelerin kopyalarının kendilerine verilmesini isteyebilirler. Suretler için bedel veya herhangi bir gider karşılığı istenemez. Ayrıca, tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ve orta ölçekli şirketler birinci fıkrada öngörülen inceleme hakkından vazgeçebilirler.
2- MALVARLIĞINDAKİ DEĞİŞİKLİKLERLE İLGİLİ BİLGİLER
Bölünmeye katılan şirketlerden birinin aktif veya pasif varlıklarında, bölünme sözleşmesinin imzası tarihiyle, bu sözleşmenin genel kurulda onaya sunulacağı tarih arasında, önemli değişiklik meydana gelmişse, yönetim organı, bu durumu kendi genel kuruluna ve bölünmeye katılan diğer şirketlerin yönetim organlarına yazılı olarak bildirir.
Bölünmeye katılan tüm şirketlerin yönetim organları, bu durumda bölünme sözleşmesinin değiştirilmesine veya bölünmeden vazgeçmeye gerek olup olmadığını incelerler; böyle bir sonuca vardıkları takdirde, onaya sunma önerisi geri çekilir. Diğer halde, yönetim organı genel kurulda, bölünme sözleşmesinde uyarlamaya gerek bulunmadığının gerekçesini açıklar.
3- BÖLÜNME SÖZLEŞMESİ VE BÖLÜNME PLANI
Bir şirket bölünme yoluyla malvarlığının bölümlerini;
1- Var olan şirketlere devredecekse, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından bir bölünme sözleşmesi yapılır.
2- Yeni kurulacak şirketlere devredecekse, yönetim organı bir bölünme planı düzenler. Bu ayrım; sözleşmenin irade beyanları birbiriyle uyumlu taraflar arasında yapılmasındandır. Yeni kurulacak şirket, henüz bir taraf olmadığından teknik olarak sözleşme yapılması mümkün değildir.
Hem bölünme sözleşmesinin hem de bölünme planının yazılı şekilde yapılması ve bunların genel kurul tarafından TTK m.173’e göre onaylanması şarttır.
Bölünme sözleşmesi ve bölünme planında gösterilmesi gereken hususlar sınırlı sayıda sayılmamıştır. Ancak bölünme sözleşmesinin ve bölünme planının özellikle içermesi gereken hususlar vardır, bunlar;
1- Bölünmeye katılan şirketlerin ticaret unvanları, merkezleri ve türleri
2- Aktif ve pasif malvarlığı konularının devir amacıyla bölümlere ayrılmasını ve tahsisini; açık tanımlamayla, bu bölümlere ilişkin envanteri; taşınmazları, kıymetli evrakı ve maddi olmayan malvarlığını teker teker gösteren liste
3- Payların değişim oranını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını ve devreden şirketin ortaklarının, devralan şirketteki ortaklık haklarına ilişkin açıklamalar
4- Devralan şirketin; intifa senedi, oydan yoksun pay ve özel hak sahiplerine tahsis ettiği haklar
5- Şirket paylarının değişim tarzları
6- Şirket paylarının bilanço kârına hangi tarihten itibaren hak kazanacakları ve bu istem hakkının özellikleri
7- Devreden şirketin işlemlerinin hangi tarihten itibaren devralan şirketin hesabına yapılmış kabul edildiği
8- Yönetim organlarının üyelerine, müdürlere, yönetim hakkına sahip kişilere ve denetçilere tanınan özel menfaatler
9- Bölünme sonucu devralan şirketlere geçen iş ilişkilerinin listesi
4- BÖLÜNMENİN DIŞINDA KALAN MALVARLIĞI
Şirketlerde tam bölünme dışında kalan malvarlığı, bölünme sonucunda paylaşılmayan/devredilmeyen varlıkları ifade eder.
Devralan tüm şirketlere, kendilerine geçen net aktif malvarlığının oranına göre, paylı mülkiyet hakkı düşer. Paylı mülkiyet hakkı kıyas yoluyla alacaklara ve maddi olmayan malvarlığı haklarına da uygulanır.
Tam bölünmeye katılan şirketler, bölünme sözleşmesi veya bölünme planına göre herhangi bir şirkete tahsis edilmeyen borçlardan müteselsilen sorumludurlar.
5- BÖLÜNME RAPORU
Bölünme raporu; bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından ayrı ayrı hazırlanır ancak ortak rapor da geçerlidir. Tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ve orta ölçekli şirketler bölünme raporunun düzenlenmesinden vazgeçebilirler.
Rapor;
1- Bölünmenin amacını ve sonuçlarını,
2- Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,
3- Payların değişim oranlarını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını, özellikle devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki haklarına ilişkin açıklamaları,
4- Değişim oranının saptanmasında, payların değerlemesine ilişkin özellikleri,
5- Gereğinde, bölünme dolayısıyla ortaklar için doğacak olan ek ödeme yükümlülüklerini, diğer kişisel edim yükümlülüklerini ve sınırsız sorumluluğu,
6- Bölünmeye katılan şirketlerin türlerinin farklı olması hâlinde, ortakların yeni tür sebebiyle söz konusu olan yükümlülüklerini,
7- Bölünmenin işçiler üzerindeki etkileri ile içeriğini; varsa sosyal planın içeriğini,
8- Bölünmenin, bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları üzerindeki etkilerini, hukuki ve ekonomik yönleri ile açıklar ve gerekçelerini gösterir. Yeni kuruluşun varlığı hâlinde, bölünme planına yeni şirketin sözleşmesi de eklenir.
E- BÖLÜNME KARARI
TTK m.175’te öngörülen teminatın sağlanmasından sonra, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme sözleşmesini/planını genel kurula sunar. Bölünme sözleşmesi genel kurulda;
1- TTK m.421/5-b saklı olmak üzere, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, esas veya çıkarılmış sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,
2- Bir kooperatif tarafından devralınacak sermaye şirketlerinde, sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,
3- Limited şirketlerde, sermayenin en az dörtte üçünü temsil eden paylara sahip bulunmaları şartıyla, tüm ortakların dörtte üçünün oylarıyla,
4- Kooperatiflerde, verilen oyların üçte ikisinin çoğunluğuyla; ana sözleşmede ek ödeme ve başka edim yükümlülükleri ya da sınırsız sorumluluk kabul edilmiş veya bunlar mevcut olup da genişletilmişse kooperatife kayıtlı tüm ortakların dörtte üçünün kararıyla, onaylanmalıdır.
5- Bir sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketin, başka bir şirketi devralması hâlinde, esas veya çıkarılmış sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüne ek olarak, komanditelerin tamamının bölünmeyi yazılı olarak onaylamaları gereklidir.
6- Bir limited şirket tarafından devralınan anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkette, devralma ile ek yükümlülük ve kişisel edim yükümlülükleri de öngörülüyorsa veya bunlar mevcut olup da genişletiliyorsa, bütün ortakların oybirliğine gerek vardır.
7- Bölünme sözleşmesinde devrolunan şirketin işletme konusunda değişiklik öngörülmüşse, bölünme sözleşmesinin ayrıca, şirket sözleşmesinin değiştirilmesi için gerekli nisapla onaylanmış olması zorunludur.
Oranın korunmadığı bölünmede onama kararı, devreden şirkette oy hakkını haiz ortakların en az %90’ıyla alınır.
F- KORUNMAYA İLİŞKİN HÜKÜMLER
1- ALACAKLILARIN KORUNMASI
Bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde, yedişer gün aralıklarla üç defa yapılacak ilanla ve sermaye şirketlerinde ayrıca internet sitesine de konulacak ilanla, alacaklarını bildirmeye ve teminat verilmesi için istemde bulunmaya çağrılırlar.
Bölünmeye katılan şirketler, ilanların yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde, istemde bulunan alacaklıların alacaklarını teminat altına almak zorundadırlar. Bölünme ile, alacaklıların alacaklarının tehlikeye düşmediğinin, ispatı halinde, teminat altına almak yükümü ortadan kalkar. Diğer alacaklıların zarara uğramayacaklarının anlaşılması hâlinde, şirket, teminat göstermek yerine borcu ödeyebilir.
2- SORUMLULUK
a- BÖLÜNMEYE KATILAN ŞİRKETLERİN İKİNCİ DERECEDE SORUMLULUĞU
Bölünme sözleşmesi veya bölünme planıyla kendisine borç tahsis edilen şirket, bu suretle 1. derecede sorumlu bulunan şirket, alacaklıların alacaklarını ifa etmezse, bölünmeye katılan diğer şirketler, 2. derecede sorumlu şirketler, müteselsilen sorumlu olurlar.
2. dereceden sorumlu olan şirketlerin takip edilebilmesi için alacağın teminat altına alınmamış olması önkoşulu aranır. Ek olarak, 1. derecede sorumlu şirketin;
1- İflas etmiş,
2- Konkordato süresi almış,
3- Kesin aciz vesikası almasının şartlarının doğmuş,
4- Merkezini yurtdışına taşımış ve artık burada takip edilemez hale gelmiş veya
5- Yurtdışındaki merkezinin yeri değiştirilmiş ve bu sebeple hukuken takibi önemli derecede güçleşmiş olması gerekir.
b- ORTAKLARIN KİŞİSEL SORUMLULUĞU
Borç veya borçları doğuran sebepler bölünme kararının ilanından önce doğmuşsa devrolunan şirketin borçlarından bölünmeden önce sorumlu olan ortakların sorumlulukları bölünmeden sonra da devam eder.
Devrolunan şirketin borçlarından doğan, ortakların kişisel sorumluluğuna ilişkin istemler, bölünme kararının ilanı tarihinden itibaren 3 yıl geçince zamanaşımına uğrar. Alacak ilan tarihinden sonra muaccel olursa, zamanaşımı süresi muacceliyet tarihinden başlar. 3 yıllık zamanaşımı süresi, devralan şirketin borçları dolayısıyla şahsen sorumlu olan ortakların sorumluluklarına uygulanmaz.
Sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan çağrıya halka arz, araçların halka arzı için düzenlenmesi zorunlu olan belgeye de izahname adı verilir. İzahnamede başka bir düzenleme yoksa kamuya arz edilmiş olan tahvil ve diğer borç senetlerinde sorumluluk itfa (vade bitim) tarihine kadar devam eder.
İş ilişkileri hakkındaki sorumluluk G bölümünde incelenecektir.
G- İŞ İLİŞKİLERİNİN GEÇMESİ
İşçilerle yapılan hizmet sözleşmeleri, işçi itiraz etmediği takdirde, devir gününe kadar bu sözleşmeden doğan bütün hak ve borçlarla devralana geçer. İşçiler muaccel olan ve muaccel olacak alacaklarının teminat altına alınmasını isteyebilirler. İşçi itiraz ederse, hizmet sözleşmesi kanuni işten çıkarma süresinin sonunda sona erer; devralan ve işçi o tarihe kadar sözleşmeyi yerine getirmekle yükümlüdür.
Eski işveren ile devralan, işçinin bölünmeden evvel muaccel olmuş alacakları ile hizmet sözleşmesinin normal olarak sona ereceği veya işçinin itirazı sebebiyle sona erdiği tarihe kadar geçen sürede muaccel olacak alacaklarından müteselsilen (birlikte) sorumludur.
Kural olarak, işveren hizmet sözleşmesinden doğan hakları üçüncü bir kişiye devredemez. Aksinin kararlaştırılmış olması ve halin gereğinden anlaşılması istisna tabii ki. Bu durumlarda haklar devredilebilir.
Devreden şirketin bölünmeden önce şirket borçlarından dolayı sorumlu olan ortakları, hizmet sözleşmesinden doğan ve intikal gününe kadar muaccel olan borçlarla, hizmet sözleşmesi normal olarak sona ermiş olsaydı muaccel hâle gelecek olan veya işçinin itirazı sebebiyle hizmet sözleşmesinin sona erdiği ana kadar doğacak olan borçlardan müteselsilen sorumlu olmakta devam ederler.
H- TİCARET SİCİLİNE TESCİL VE GEÇERLİLİK
Bölünme onaylanınca, yönetim organı bölünmenin tescilini ister. Tescille birlikte devreden şirket infisah etmiş olur. Ticaret siciline tescil geçerlilik şartıdır. Tescil anında envanterde yer alan bütün aktifler ve pasifler devralan şirketlere geçer.
Av. Yağmur Nisa AKSU
KAYNAKÇA
Ticaret Şirketlerinin Bölünmesi Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası, s.1-20, https://www.istanbulymmo.org.tr/Data/Platform/2018_OCAK_03.pdf (Erişim Tarihi: 4 Kasım 2023).
Ulusan, Hikmet & Koçsoy, Murat, 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK’na Göre Tam Bölünme İşlemi: Vergilendirme Karşısındaki Durumu ve Muhasebeleştirilmesi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 2011, C.4, S.3, s.65-90, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1526114 (Erişim Tarihi: 6 Kasım 2023).
Altıparmak Varan, Emine, Türk Ticaret Kanunu’na Göre (TTK M.144) Ara Bilanço Hukuki Haber, https://www.hukukihaber.net/turk-ticaret-kanununa-gore-ttk-144-ara-bilanco (Erişim Tarihi: 6 Kasım 2023).
Çatakoğlu, Buket, Halka Arzda İzahnamenin Hukuki Niteliği ve İzahnameden Doğan Hukuki Sorumluluk, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2016, S.11, s.118-132, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1526114 (Erişim Tarihi: 13 Kasım 2023).