Giriş
Göç hareketlerinin artmasıyla birlikte devletler, yabancılar hakkında sınır dışı etme (deportasyon) kararlarını daha sık uygulamaktadır. Ancak bu karar, bireyin yaşamını kökten etkileyen, temel hak ve özgürlüklerle doğrudan bağlantılı bir idari işlemdir. Bu nedenle sınır dışı etme süreci hem idare hukuku hem de insan hakları hukuku çerçevesinde titizlikle değerlendirilmelidir.
Sınır Dışı Etme Kararının Alınması
Sınır dışı etme kararı, kanunda belirtilen sebeplerin varlığı halinde İçişleri Bakanlığı’nın talimatıyla veya doğrudan valilikler tarafından alınabilir. Karar, gerekçeleriyle birlikte ilgili kişiye veya avukatına tebliğ edilir.
Bu karara karşı birey, tebliğden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır ve mahkemenin verdiği karar kesindir.
Yargılamanın Etkisi ve Uygulamadaki Sorunlar
Hukuken, dava açma süresi boyunca ve dava sonuçlanıncaya kadar sınır dışı kararı icra edilemez. Ancak uygulamada, geri gönderme merkezlerinde kişilere “Gönüllü Geri Dönüş Formu” imzalatıldığı görülmektedir. Bu belge imzalanırsa, dava süreci beklenmeden sınır dışı işlemi yapılabilmektedir. Bu nedenle kişilere sunulan belgelerin içeriğinin anlaşılması büyük önem taşır.
İdari Gözetim Kararı
Sınır dışı etme süreci devam ederken, yabancılar geri gönderme merkezlerinde idari gözetim altında tutulabilir. Özellikle şu durumlarda idari gözetim kararı alınabilir:
• Kaçma ve kaybolma riski bulunanlar,
• Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal edenler,
• Sahte veya asılsız belge kullananlar,
• Türkiye’den çıkış süresini ihlal edenler,
• Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar.
Yakalanan kişi, en geç 48 saat içinde geri gönderme merkezine götürülür. Burada idari gözetim süresi en fazla 6 ay olup, işbirliği yapılmaması halinde 6 ay daha uzatılabilir.
İdari Gözetim Kararına Karşı Haklar
İdari gözetim kararı verilen kişiler, sulh ceza hâkimliğine başvurabilir. Sulh ceza hâkiminin verdiği karar kesindir. Ancak gözetim devam ettiği sürece yabancı veya avukatı yeniden başvuru hakkına sahiptir.
Temel Haklar
Sınır dışı etme sürecinde bireyler, ulusal hukuk ve uluslararası sözleşmelerle korunan temel haklardan yararlanabilirler. Bu haklar şunlardır:
• Bilgilendirilme hakkı
• Avukata erişim hakkı
• Doktora erişim hakkı
• Aile fertlerini veya üçüncü kişileri bilgilendirme hakkı
• Ziyaretçi kabul etme hakkı
• Mahkemeye başvurma hakkı
• Tazminat talep etme hakkı
Sonuç
Sınır dışı etme kararları, yalnızca idari bir işlem değildir; bireyin yaşamını, güvenliğini ve insan onurunu doğrudan etkileyen ciddi bir karardır. Bu nedenle, hem idarenin işlemleri hem de yargısal denetim mekanizmaları titizlikle işletilmelidir. Ayrıca, bireylerin haklarını bilmesi ve bilinçli hareket etmesi, hukuki güvencelerden tam anlamıyla yararlanabilmeleri için hayati öneme sahiptir.
Av. Sabuhi Rahimov