SORU-1
1- Hükümlü denetimli serbestliğe ayrıldıktan sonra fakat koşullu salıverilme tarihi dolmadan önce evvelce işlemiş olduğu bir suçun cezası kesinleşip gelirse ne olur?
Cevap: Her iki cezası içtima olur. Her bir suçun niteliği ve suç tarihlerine göre koşullu salıverilme süre ve oranları belirlenir. Toplam ceza üzerinden kapalıda ve açıkta geçireceği süreler yeniden belirlenir. Denetimli serbestlikte geçireceği süre yeniden tespit edilir ve önceden denetimlide geçirdiği süre yeni tespit edilen denetimli süresinden düşülür.
2- Hükümlü şartla tahliye edildikten sonra fakat bihakkın tahliye tarihi dolmadan önce evvelce işlemiş olduğu bir suçun cezası kesinleşip gelirse ne olur?
Bu durumda hükümlünün şartla salıverildiği ceza ile yeni gelen cezası içtima olmaz. İkinci cezasının şartla tahliye, kapalı, açık ve denetimli süreleri tayin edilir. Hükümlü yeni bir denetimli süresinden yararlanır evvelce kullandığı denetimli süresi yeni kazandığı denetimli süresinden düşülmez.
(1 ve 2. sorudaki durum nedeniyle denetimli serbestlikte olan hükümlünün devam eden yargılamaları var ise bunların kesinleşmesinin geciktirilmesi yani yargılamanın uzatılması hükümlü lehine olabilir. Ancak bazen aleyhe de olabilir.Daha önce çıkartılan infaz indirim yasaları suç tarihini esas almakta iken en son geçen yıl çıkan 7456 sk ise cezaevinde bulunma tarihini esas aldı 31.7.2023 tarihi itibariyle cezası kesinleşmemiş olanlar bu yasadan yararlanamamıştı )
3- Hükümlü şartla tahliye edildikten sonra fakat bihakkın tahliye tarihi dolmadan evvel yeni bir suç işlerse ne olur?
Yeni suç deneme süresi içerisinde işlenmiş ise koşullu salıverilme geri alınır. Yeni suçun şartla tahliye ve bihakkın tahliye tarihleri arasında işlenmesi yeterli olup ne zaman kesinleştiği önemli değildir. Ancak burada aynen infazına karar verilecek cezanın zaman aşımına uğrayıp uğramadığına dikkat etmek gerekir.
SORU-2
Kesinleşmiş bir ceza mahkumiyetini infaz etmekte olan hükümlü denetimli serbestliğe ayrıldıktan sonra fakat koşullu salıverilmeden önce yeni bir suç işlerse ne olur?
Cevap: 5275 sk.nun 105/A maddesinin 7.fıkrasındadır;" Hükümlü hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanmaya başlandıktan sonra işlediği iddia olunan ve cezasının alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suçtan dolayı kamu davası açılmış olması hâlinde, denetimli serbestlik müdürlüğünün talebi üzerine infaz hâkimi tarafından, hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar VERİLEBİLİR. Kovuşturma sonucunda beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın reddi veya düşme kararı verilmesi hâlinde, hükümlünün cezasının infazına denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak devam olunmasına infaz hâkimi tarafından karar VERİLİR.
Kanun metnine göre infaz hakiminin gönderme ya da göndermeme konusunda takdir hakkı mevcuttur.
Şimdi olayı somutlaştıralım. Hükümlü hakkında kanunda öngörülen denetimli süresi 1 yıl olsun ve bu kişi hakkında denetimliye ayrıldıktan 6 ay sonra alt sınırı 1 yıl veya daha fazla ceza gerektiren bir suçtan dolayı kamu davası açılmış olsun. Kalan 6 ay içerisinde bu kamu davasının sonuçlanması zor bir ihtimaldir. Şimdi bu kişi açığa iade olsa ve denetimli süresi bittikten sonra beraat etse mağdur olmuş olacaktır. Peki burada telafisi güç bir zarar söz konusumudur? Evet söz konusudur.
Yargıtay 1. Ceza Dairesi nin 2023/1954 E. , 2023/1286 K. sayılı kararına konu olayda da benzer bir durum söz konusudur ve infaz hakimi kanunun verdiği takdir hakkını kullanarak telafisi güç zarar doğacağından bahisle hükümlüyü açık kuruma iade etmemiştir. ACM de bu karara yapılan itirazı reddetmiştir. Ancak Yargıtay ..."Kanun da yer alan “....denetimli serbestlik müdürlüğünün talebi üzerine infaz hâkimi tarafından, hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar verilebilir.” ibaresi İnfaz Hakimliğine açık ceza infaz kurumuna gönderip göndermeme konusunda takdir hakkı tanındığını göstermekte ise de, İnfaz Hakimliğinin hükümlü hakkında denetimli serbestlik tedbirinin uygulanmasına devam edilmesi ya da hükümlünün açık ceza infaz kurumuna gönderilmesi konusunda yasa gereği tanınan takdir hakkını kullanırken, takdir hakkının yerinde ve objektif olarak kullanıldığını haklı gösterecek nitelikte somut, denetlenebilir, dosya içeriğine uygun yeterli ve yasal gerekçe göstermesi gerekmektedir." diyerek infaz hakiminin "telafisi güç zarar doğar" şeklindeki gerekçesini beğenmemiş ve açığa iade etmeme kararını kanun yararına bozmuştur. Burada Yargıtay tarafından kanunun verdiği takdir hakkına açıkça müdahale edildiği görülmektedir. Burada infaz hakimi "dava dosyasını inceledim delil durumunu zayıf gördüm,dosyanın beraate gitme ihtimali yüksek bu nedenle açığa iade kararı vermedim" gibi başka dosya hakkında kanaatini belirtir bir gerekçemi yazmalıydı ?
SORU-3
Denetimli serbestliğe ayrıldıktan sonra yeni bir suç işleyen hükümlü tekrar denetimli serbestlikten yararlanabilirmi?
Denetimli serbestliğe ayrıldıktan sonra alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezası gerektirenyeni bir suç nedeniyle hakkında kamu davası açılan hükümlünün infaz hakimi kararıyla açık kuruma iade edileceğini 2 numaralı infaz sorumuzda belirtmiştik. Bu kişi açık kuruma iade edildikten sonra fakat ilk cezanın koşullu salıverilme süresi dolmadan denetimli serbestlik süresi içerisinde işlediği ikinci suçun cezası kesinleşirse ne olur?Burada ihtimaller üzerinde duralım;
a- Hükümlü şartla tahliye tarihine 1 yıl kala denetimliye ayrılmış ise işlemiş olduğu yeni suçun şartla tahliye tarihine kadar kesinleşip gelmesi zordur. Bu durumda hükümlü açığa iade edildiğinden şartla tahliye tarihine kadar olan kısmı açık cezaevinde tamamlar. İkinci suç şartla tahliyeden sonra kesinleşirse birinci suçun cezası ile içtima olmaz, almış olduğu cezaya göre yeniden kapalı açık ve denetimli süreleri hesaplanır ve hükümlü yeni bir denetimli süresinden yararlanır.
b- Hükümlü şartla tahliye tarihine 3 yıl kala denetimliye ayrılmış ise bu durumda işlemiş olduğu ikinci suçun şartla tahliye tarihine kadar kesinleşip gelmesi mümkündür. Burada iki farklı düşünce ortaya çıkabilir. Şayet koşullu salıverilmenin geri alınmasında olduğu gibi hükümlünün denetimli serbestliğe ayrıldığı cezası ile denetimli süresi içerisinde işlediği suçun cezası içtima edilmez dersek, bu durumda hükümlü açığa iade edildiği birinci suçun cezasını koşullu salıverilme tarihine kadar açıkta tamamlar ikinci suç için ise kapalıda ve açıkta geçireceği süreleri tamamladıktan sonra yeniden denetimliye ayrılır. Bu durumda hükümlünün yararlanacağı denetimli serbestlik süresi ikinci suç için öngörülen denetmli serbestlik süresi kadardır. Ama her iki ceza içtima olur dersek bu durumda yeniden kapalı ve açık süreleri hesaplanır hükümlü bu aşamaları geçtikten sonra yeniden denetimli serbestliğe ayrılabilir hükümlünün yaralanacağı denetimli süresi yeniden belirlenir ve daha önce kullandığı denetimli süresi yeni belirlenen denetimli süresinden düşülür.Yargıtay denetim süresi içerisinde yeni bir suç işlemek durumuyla ilgili değil ama denetim süresi içerisinde yüklenen yükümlülüklere uymamakta ısrar edilmesi durumuyla ilgili vermiş olduğu bir kararında (Yargıtay 1.CD.2017/952 Esas, 2019/1955 Karar) "...daha öncesinde denetimli serbestlik tedbirinin gereklerine uymamakta ısrar etmesinin sonraki cezaları açısından iyi halini ortadan kaldırmayacağı, kaldı ki öncesinde denetimli serbestlik tedbirinden faydalanan hükümlünün ikinci kez DS tedbirinden faydalanamayacağına dair yasal bir düzenleme bulunmadığı..." gerekçesiyle kanun yararına bozma kararı vermiştir.
Yargıtay uygulamasına göre hükümlünün birden çok cezası var ise her bir suç için belirlenen denetimli serbestlik sürelerinden az olan hangisi ise o kadar süre denetimliden yararlanır. (1.CD.2017/681 esas,2017/1488 karar) İki suçun denetimli süreleri toplanarak ya da denetimli süresi çok olan suç esas alınarak uygulama yapılmaz. Bu hususa "İnfaza yeni başlayanlar için basit koşullu salıverilme,açığa ve denetimliye ayrılma hesabı" başlıklı bölümde değindik.
SORU-4
Mükerrir olanlar denetimli serbestlikten yararlanabilirmi?
a- 1.kez mükerrir olanlar denetimli serbestlikten ve koşullu salıverilmeden yararlanır.
b- 2. kez mükerrir olanlar denetimli serbestlik ve koşullu salıverilmeden yararlanamazlar
Mükerrir olanlar ilk kez suç işleyenlere oranla daha fazla süre cezaevinde kalırlar yani bunların koşullu salıverilme indirimleri daha azdır.
5275 sk.nun 108/2 maddesindeki " Tekerrür nedeniyle koşullu salıverme süresine eklenecek miktar, tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamaz." kuralının uygulaması nasıldır?
Örnek: A şahsının 2021 yılında işlemiş olduğu hırsızlık suçundan dolayı kesinleşmiş 6 yıl hapis cezası olsun ve bu şahsın tekerrüre esas 5 ay hapis cezası bulunsun (1. kez mükerrir) Hırsızlık suçunun suç tarihi itibariyle koşullu salıverilme oranı 1/2 dir yani kişi cezaevine girdikten 3 yıl sonra şt olacaktır. Ancak 1.kez mükerrir olduğu için koşullu salıverilme oranı 2/3 tür. Bu durumda 4 yıl cezaevinde kalarak şt olacaktır. Yani mükerrir olmayanlara nazaran 4-3=1 yıl fazladan cezaevinde kalacaktır. Ancak yukarıdaki kural gereğince tekerrür nedeniyle koşullu salıverilme süresine eklenecek miktar (örneğimizde 1 yıl) tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamayacağından (örneğimizde 5 ay) tekerrüre esas aldığımız 5 aylık cezayı 1/2 indirim uygulayarak bulduğumuz 3 yılın üzerine ilave ediyoruz ve 3 yıl 5 ay olarak koşullu salıverilme süresini tespit ediyoruz. Bu olayda tekerrüre esas aldığımız ceza 1 yıl 6 ay hapis cezası olsa idi bu durumda 3 yıl+1 yıl 6 ay=4 yıl 6 ay olacağından ve bu miktar 2/3 oran uygulamak suretiyle bulduğumuz 4 yıldan fazla olduğundan bu durumda lehe olan 2/3 oran uygulanacaktır.
SORU-5
KOŞULLU SALIVERİLMENİN GERİ ALINMASINDA AYNEN İNFAZINA KARAR VERİLECEK SÜRE NASIL HESAPLANIR?
CEVAP: Soruyu Yargıtay 1.CD.nin 2024/3459 esas, 2024/4274 karar sayılı kararına konu olan olaya göre cevaplayalım. Öncelikli olarak koşullu salıverilmenin geri alınabilmesi için hükümlünün denetim süresi içerisinde suç ya da suçlar işlemesi gerekmektedir. Denetim süresi ileride ayrı bir soru altında incelenecektir. Denetim süresi koşullu salıverilme tarihi ile başlar. (Yargıtay bir kararında cezaevinde bulunan hükümlünün koşullu salıverilme tarihi gelmesine rağmen başka bir cezası nedeniyle salıverilmemesi halinde denetim süresinin başlamayacağına hükmetmiştir. (1.CD 2021/12431 e,2021/14643 k)
5275 sk.nun 107/13-a maddesi:Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün;
a) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren başlamak ve hak ederek tahliye tarihini geçmemek koşuluyla sonraki işlediği her bir suç için verilen hapis cezasının iki katı sürenin,Ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesine karar verilir. şeklindedir.
ÖRNEK: Hükümlü infaz etmekte olduğu 6 yıl 8 ay hapis cezasından dolayı 30.07.2014 tarihinde koşullu salıveriliyor. Bihakkın tahliye tarihi ise 17.10.2016 olarak tespit ediliyor. Hükümlü 25.08.2014 tarihinde 3 ay hapis cezasını gerektirir bir suç ile 05.04.2015 tarihinde 3 yıl hapis cezasını gerektirir bir suç daha işliyor.
ŞTT 30.07.2014
1.suç 25.08.2014-3 ay hapis
2.suç 05.04.2015-3 yıl hapis
BTT 17.10.2016
Burada dikkat edilecek husus her bir suç yönünden ayrı ayrı geri alınacak süre hesap edilecektir.
1.suçumuz olan 3 ay hapis cezasının 2 katı süre 6 ay olup 1.suç tarihi olan 25.08.2014 ün üzerine bu 6 aylık süre ilave edilecek, bulunacak tarihin bihakkın tahliye tarihini geçmemesine dikkat edilecektir. 1.suçumuz yönünden BTT geçme durumu söz konusu değildir.
2.suçumuz olan 3 yıl hapis cezasının 2 katı süre 6 yıl olup 2.suç tarihi olan 05.04.2015 in üzerine bu 6 yıllık süre ilave edildiğinde bulunacak süre BTT ni geçecektir. Bu yüzden kural gereği 2.suç yönünden geri alınacak süre 2.suç tarihi olan 05.04.2015 tarihi ile BTT olan 17.10.2016 tarihleri arasında kalan süre olacaktır.Yani 1 yıl 6 ay 12 gün.
Sonuç olarak aynen infazına karar verilecek toplam süre 6 ay+1 yıl 6 ay 12 gün olmak üzere(takvim hesabına vurduğumuzda) 741 gün olacaktır.
Bu Yargıtay kararına konu olayda yeni işlenen 1. Suç nedeniyle geri alınmasına karar verilen 6 aylık süre ile 2. Yeni işlenen suç için geri alınmasına karar verilen 1 yıl 6 ay 12 günlük sürenin toplamı olan 2 yıl 12 günlük süreyi 1.yeni suç tarihinin üzerine eklediğimizde bihakkın tahliye tarihini geçmiyor peki yeni işlenen suçlar nedeniyle hesapladığımız geri alınmasına karar verilecek toplam süre 1. Yeni işlenen suç tarihinin üzerine eklendiğinde bihakkın tahliye tarihini geçebilirmi? 107/13-a metninden geçemeyeceği sonucunu çıkartıyoruz.
SORU-6
KOŞULLU SALIVERİLMEDE DENETİM SÜRESİ NEDİR,DENETİM SÜRESİ NASIL TESPİT EDİLİR?
Bu sorunun cevabını yukarıdaki 5. Sorunun cevabı ile birlikte değerlendirmek gerekir.
Koşullu salıverilen hükümlü belli bir süre denetime tabi tutulur, denetim süresi içerisinde yeni bir suç işlerse koşullu salıverilme kararı geri alınır. Denetim süresi süreli hapislerde en fazla bihakkın tahliye tarihine kadardır fakat şartla tahliye tarihi ile bihakkın tahliye tarihi arasında suç işlenmiş olsa bile bu her zaman koşullu salıverilmenin geri alınmasını gerektirmez bu nedenle denetim süresinin hesabı önem arz etmektedir.
5275 sk.un 107/6 maddesi gereğince; Koşullu salıverilen hükümlünün tâbi tutulacağı denetim süresi, yukarıdaki fıkralara göre infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre kadardır. Ancak süreli hapislerde hakederek tahliye tarihini geçemez.
Bu 6.fıkra 15.04.2020 tarihli RG.de yayımlanan 7242 sk ile değiştirilerek son halini almıştır. Değişiklikten önce deneme süresi infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yarısı kadar idi.
647 sk döneminde ise kanunda denetim süresi öngörülmemiş olup uygulamada şartla tahliye ile bihakkın tahliye tarihi arasındaki süre denetim süresi olarak kabul edilmektedir.
Denetim süresinin başlangıcı koşullu salıverilme tarihidir. Denetim süresi hesaplanırken, önce hükümlünün koşullu salıverildiği suçtan dolayı infaz kurumunda geçirmesi gereken süreyi tespit ediyor ikinci olarak ise tespit ettiğimiz bu sürenin bihakkın tahliye tarihini geçmemesine dikkat ediyoruz.
ÖRNEK-1: Hükümlü hırsızlık suçundan dolayı 3 yıl hapis cezalı olsun. Bu suçun koşullu salıverilme oranı 1/2 olduğu için hükümlünün şartla tahliye olabilmesi için infaz kurumunda geçirmesi gereken süre 1 yıl 6 ay dolayısıyla denetim süresi de 1 yıl 6 aydır. Bu şahsın 1.1.2023 tarihinde cezaevine girdiğini kabul edersek koşullu salıverilme tarihi 1.7.2024, bihakkın tahliye tarihi ise 1.1.2026 olacaktır. Tespit ettiğimiz 1 yıl 6 aylık denetim süresini koşullu salıverilme tarihi üzerine eklediğimizde 1.1.2026 olan bihakkın tahliye tarihini aşmadığından hükümlünün ŞTT ile BTT arasındaki süre deneme süresi olacak, hükümlü bu iki tarih arasında suç işlediğinde 107/13-a maddesindeki kurala göre tespit edilecek sürenin aynen infazına karar verilecektir.
ÖRNEK-2 Hükümlü koşullu salıverilme oranı 2/3 olan bir suçtan dolayı 6 yıl hapis cezası almış olsun. Hükümlünün şartla tahliye olabilmesi için cezaevinde geçirmesi gereken süre 4 yıldır. Denetim süresi de cezaevinde geçirilmesi gereken süre kadar olacağından denetim süresi 4 yıl olmaktadır. Bu şahsın 1.1.2023 tarihinde cezaevine girdiğini kabul edersek koşullu salıverilme tarihi 1.1.2027, bihakkın tahliye tarihi ise 1.1.2029 olacaktır. Tespit ettiğimiz 4 yıllık denetim süresini koşullu salıverilme tarihi olan 1.1.2027 nin üzerine eklediğimizde 1.1.2031 tarihine ulaşılacaktır ki bu da 1.1.2029 olan bihakkın tahliye tarihini aşmaktadır deneme süresi en fazla bihakkına kadar olacağından bu olayda denetim süresi ŞTT ve BTT arasındaki 2 yıllık süre olacaktır.
Yukarıda belirtildiği üzere 5275 sk. un 107/6 maddesinde öngörülen denetim süresinin, 15.04.2020 tarihli RG.de yayımlanan 7242 sk ile değiştirilmezden önceki hali şimdiki halinden daha lehedir. Önceki halinde denetim süresi infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yarısı iken şimdiki halinde infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre kadardır .Hal böyle olunca 15.04.2020 tarihinden önce işlediği suç ya da suçlar nedeniyle koşullu salıverilen hükümlüler (koşullu salıverilme tarihi 15.04.2020 tarihinden sonra bile olsa) hakkında denetim süresi lehe olduğu için infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yarısı olarak uygulanacaktır. Yine şayet hükümlü 765 sk döneminde işlemiş olduğu suçlar nedeniyle koşullu salıverilmiş ve koşullu salıverilme tarihi ile bihakkın tarihleri arasında yeni şuç işlediğinden bahisle koşullu salıverilmesi geri alınmış olsa bile 5275 sk.un 7242 sk. ile değişiklikten önceki hali lehe olduğu için yeniden denetim süresi belirlenecektir. Denetim süresi doğrudan cezaevinde geçirilmesi gereken süreye bağlı olduğundan bir suç ile ilgili koşullu salıverilme süresi yasayla kısaltıldığında denetim süresinin lehe yasa nedeniyle yeniden belirlenmesi gerekecektir.
7242 sk ile değişiklik yapılmazdan evvelki denetim süresinin tespitine ilişkin örnek verecek olursak;
Hükümlü A'nın koşullu salıverilme oranı 2/3 olan bir suçtan dolayı 9 yıl mahkumiyeti olsun. Bu hükümlünün cezaevinde geçirmesi gereken süre 6 yıl, denetim süresi ise bu 6 yılın yarısı olan 3 yıl olacaktır. Süreli hapislerde denetim süresi bihakkın tahliye tarihini geçemeyeceğinden bu örnekte 6 yıl cezaevinde geçirilmesi gereken süre + 3 yıl denetim süresi= 9 yıl ettiğinden bir sorun olmayacaktır.
Şimdi bu 9 yıllık cezanın koşullu salıverilme oranının yapılan değişiklikle 1/2 ye indirildiğini düşünelim bu durumda cezaevinde geçirilmesi gereken süre 4 yıl 6 ay, denetim süresi ise bunun yarısı olan 2 yıl 3 ay olacaktır. Görüldüğü üzere 2/3 koşullu salıverilme oranına göre hesapladığımız 3 yıllık denetim süresi burada 2 yıl 3 aya düşmüştür.
Denetim süresinin nasıl tespit edildiğini izah ettikten sonra 5.soruda izah ettiğimiz koşullu salıverilmenin geri alınmasında aynen infaz edilecek süre ile ilgili bir konuya değinmekte fayda olacaktır. Yukarıda deneme süresinin tespitinde 107/6 maddenin 7242 sk ile değiştirilmezden önceki halinin şimdiki haline göre lehe olduğunu belirtmiştik. Aynen infazına karar verilecek sürenin hesabında ise durum tersinedir. 5275 sk.nun 13. Maddesi Önceki halinde "..Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün; sonraki suçu işlediği tarihten itibaren kalan cezasının aynen...Ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesine karar verilir." şeklinde iken şimdiki halinde ise;
"..Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün; a) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren başlamak ve hak ederek tahliye tarihini geçmemek koşuluyla sonraki işlediği her bir suç için verilen hapis cezasının iki katı sürenin Ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesine karar verilir." şeklinde olup şimdiki düzenleme daha lehedir.
Peki lehe oldukları için denetim süresinin önceki hali ile aynen infazına karar verilecek sürenin şimdiki hali bir arada uygulanabilirmi? YCGK.nun 2019/206 esas,2021/272 karar sayılı kararında "...lehe yasa belirlenirken 107. maddenin fıkralarının ayrı ayrı değil bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiği.." şeklindeki tespiti karşısında bu soruya olumlu cevap vermek mümkün olmayacaktır.
Bu bölüm hazırlanırken incelenen Yargıtay kararları;
1-YCGK 2019/206 e,2021/272 k 2-1.CD 2022/8150 e,2022/7927 k 3-1.CD 2021/7438 e,2021/11681k
4-1.CD 2021/213 e,2021/9854 k 5-1.CD 2024/3459 e,2024/4274 k
SORU-7
KOŞULLU SALIVERİLME İMKANI OLAN BİR CEZA İLE KOŞULLU SALIVERİLME İMKANI OLMAYAN BİR CEZA İÇTİMA EDİLİRMİ?
Soruyu şu şekilde somutlaştıralım; Örneğin 5275 sayılı Kanun’un 107/16. maddesinde, işlenen suçlardan dolayı ağırlaştırılmış müebbet cezası verilmesi hâlinde koşullu salıverilme hükümleri uygulanmamaktadır. Aynı şekilde 5275 sayılı Kanun’un 108/3. maddesine göre ikinci defa mükerrirlik hâlinde, yine aynı Kanun’un 107/13. maddesine koşullu salıverilme kararı geri alınanlar hakkında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmamaktadır. Yine 5275 sk.nun 106/9 maddesi gereğince "adlî para cezasından çevrilen hapsin infazı ertelenemez ve bunun infazında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz"
Şayet hükümlünün koşullu salıverilme imkanı olmayan cezaları ile koşullu salıverilme imkanı olan (örneğin mükerrir olunmayan ya da 1.kez mükerrir olunan) cezaları var ise bu cezalar içtima olacakmıdır olmayacaksa nasıl infaz edilecektir? Yargıtay CGK.nun ve 1.CD.nin bu soruya cevabı cezaların içtima edilmeyeceği şeklindedir.(Ancak 5275 sk.nun 99.maddesinin 2.cümlesi uyarınca adli para cezasından çevrilen hapis cezaları diğer cezalarla içtima edilebilecektir.)
Yargıtay 1.CD.nin 2024/140 esas,2024/2422 karar sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir;.... "Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 20.04.2021 tarihli ve 2019/1-434 Esas, 2021/155 Karar sayılı ilamında, "...koşullu salıverilme hükümlerinin uygulanmadığı cezalar diğer cezalarla toplanmamalıdır." şeklinde kabul edilmiştir.... Hükümlü hakkında kesinleşen ve infazı gereken cezaları arasında ikinci kez mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine karar verilen mahkumiyet hükmü varsa, hükümlünün bu mahkumiyet hükmü nedeniyle 5275 sayılı Kanun’un 108 inci maddesinin üçüncü fıkrası gereğince şartla tahliyeden yararlanması mümkün olmadığından, Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 20.04.2021 tarihli ve 2019/1-434 Esas, 2021/155 Karar sayılı ilamı da dikkate alınarak, öncelikle bu mahkumiyet hükmünün infaz edilmesine karar verilmesi gerekirken..."
Peki içtima olmayacaksa bu cezalar nasıl infaz edilecektir? Hükümlünün koşullu salıverilme imkanı olmayan cezaları için ayrı, koşullu salıverilme imkanı olan cezaları için ayrı müddetname düzenlenecek, önce koşullu salıverilme imkanı olmayan cezaları bihakkın infaz edilecek akabinde koşullu salıverilme imkanı olan cezaları içeren 2.müddetnameye geçilecek bu müddetnamedeki suçlar için kapalıda ve açıkta geçirilmesi gereken süreler belirlenecek ve koşulları varsa hükümlü denetimli serbestlikten yararlandırılacaktır.
Peki Yargıtaya göre bu cezaların içtima ettirilmemesinin nedeni ne olabilir? Koşullu salıverilme imkanı olmayan cezalar ile olan cezalar toplandığında hükümlü cezasının belli bir süresini yattığında açık ceza infaz kurumuna ayrılma durumu söz konusu olmaktadır bu durumda hükümlü koşullu salıverilme imkanı olmayan aynı zamanda açığa ayrılma imkanı da olmayan cezalardan dolayı kapalıda bihakkın infaz ettiği sürelere dayanarak açığa ayrılma talebinde bulunabilecektir. Zannımızca Yargıtay bunun önüne geçmeyi amaçlamaktadır. Diğer yandan hükümlünün tüm cezaları toplandığında koşullu salıverilme ve bihakkın tahliye tarihleri uzayacak ve koşullu salıverilmenin geri alınmasında tespit edilecek deneme süresi infaz kurumunda geçirilecek süreye göre tespit olunduğundan bu süre de otomatik olarak hükümlü aleyhine uzayacaktır. Yargıtay Ceza Genel Kurulunun yukarıda numarası verilen kararı incelendiğinde bu sonuçlara ulaşmak mümkündür.
SORU-8 MÜDDETNAMEYE İTİRAZDA SÜRE VARMIDIR?
Müddetnameye itirazda süre yoktur. (Yargıtay 1.CD.nin 2022/8130 E,2022/7302 K.sayılı kararı) Kimi müddetnamelerin altına 15 gün içerisinde itiraz edilebileceğine dair açıklamalar yazılmaktadır. Bu içtihat karşısında bu açıklamaların bir kıymeti yoktur. İnfaz aşamasında hükümlü lehine yapılan hesap hataları nasıl kazanılmış hak oluşturmuyorsa,müddetnameninde hükümlü aleyhine olacak şekilde yanlış düzenlenmesi de her zaman düzeltilebilir.
SORU-9 MÜDDETNAME HESABINDA ARTIK YILLAR DİKKATE ALINACAKMIDIR?
Bilindiği üzere Şubat ayı dört yılda bir 29 çekmekte ve buna artık yıl denilmektedir. Yargıtay 1.CD.nin 2023/8221 esas 2024/4058 sayılı kararına göre müddetname hesabında artık yıllar dikkate alınacaktır.
SORU-10 İNFAZ KANUNUNA GÖRE KOŞULLU SALIVERİLME HANGİ HALLERDE UYGULANMAZ?
1- 5275 sk.48/3b Disiplin cezalarının tamamı infaz edilip kaldırılmadıkça koşullu salıverilme işlemi yapılmaz. Örneğin bir hükümlü hücre cezası almışsa bu ceza infaz edildikten bir müddet sonra kalkar. Şayet hükümlünün koşullu salıverilme tarihi disiplin cezasının kaldırılma tarihinden önceye denk geliyorsa disiplin cezası kaldırılana kadar koşullu salıverilmez. Ancak bu süre bihakkını geçemez.
2- 5275 sk.106/9 Adlî para cezasından çevrilen hapsin infazında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.
3- 5275 sk.107/13b Koşullu salıverilme kararının geri alınmasından sonra aynı hükmün infazı ile ilgili bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez.
4- 107/16; 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm, "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm, "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz.
5- 108/3 İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez.
6- 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu;
a- Madde 17/2; Bu kanun kapsamına giren bir suç işleyipte Tutuklu veya hükümlü iken firar veya ayaklanma suçundan mahkûm edilmiş bulunanlar ile disiplin cezası olarak üç defa hücre hapsi cezası almış olanlar, bu disiplin cezaları kaldırılmış olsa bile şartla salıverilmeden yararlanamazlar.
b- Madde 17/3; Bu Kanun kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar, hükümlerinin kesinleşme tarihinden sonra bu Kanunun kapsamına giren bir suçu işlemeleri halinde, şartla salıverilmeden yararlanamazlar.
c- Ölüm cezaları, 14/7/2004 tarihli ve 5218 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 3/8/2002 tarihli ve 4771 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunla müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen terör suçluları ile ölüm cezaları ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen veya ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezasına mahkûm olan terör suçluları koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamaz. Bunlar hakkında ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası ölünceye kadar devam eder.
7- 5275 sayılı kanunun 89.maddesine ve GÖZLEM VE SINIFLANDIRMA MERKEZLERİ İLE HÜKÜMLÜLERİN DEĞERLENDİRİLMESİNE DAİR YÖNETMELİK hükümlerine göre "iyi halli" olduğu tespit edilmeyen hükümlü koşullu salıverilmez. Ancak bu süre bihakkını geçemez.
İyi halli olmak nedir, iyi hal tespiti nasıl yapılır? Buna dair "ceza infaz hukukundaki iyi halli olma durumu üzerine bir inceleme " başlıklı yazımız daha evvel bu sitede yayınlanmıştır.
YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN BASİT ŞARTLA TAHİYE,AÇIĞA VE DENETİMLİYE AYRILMA HESABI
CGT AA DS ŞT BT
|--------------------------|------------------------|---------------------|--------------------------
1.1.2024 1.2.2024 1.1.2026 1.1.2027 1.1.2030
1- Öncelikli olarak koşullu salıverilme indirim oranı 5275 sk.nun 107 ve 108.maddelerine göre belirlenir.Koşullu salıverilme oranları suç tipine, suç tarihine, hükümlünün yaşına ve mükerrirlik durumuna göre değişmektedir. Örnek verecek olursak 18 yaşından büyük hükümlünün 2022 yılında işlemiş olduğu hırsızlık (TCK 142) suçundan 6 yıl hapis cezası mevcut olsun 5275 sk.nun 107/2 maddesi gereğince hırsızlık suçunun koşullu salıverilme oranı ½ dir. Yani bu örnekte hükümlü cezaevine girdikten 3 yıl sonra koşullu salıverilmeden yararlanacaktır. Cezaevine giriş tarihimiz ise 1.1.2024 olsun. Bu durumda koşullu salıverilme (ŞT) tarihi 1.1.2027 olacaktır.
2- Koşullu salıverilme süre ve oranı tespit edildikten sonra hükümlünün ne kadar süre kapalı cezaevinde kalıp açığa ayrılacağı tespit edilir. Bunun için Açık ceza infaz kurumlarına ayrılma yönetmeliğine bakıyoruz. (bazı suçlar ceza miktarına göre doğrudan açık cezaevinde infaz edilebilir, bunlar kapalıda kalmazlar. Yönetmelik madde 5) Şayet doğrudan açıkta infaz durumu yoksa yönetmeliğin 6.maddesine bakıyoruz. 6. maddede suç tipine ve ceza miktarına göre farklı süre ve oranlar belirlenmiştir. 1. fıkra genel kuralı 2. Fıkra özel durumları düzenlemiştir yani suçumuz 2.fıkrada sayılan suçlardan ise hem 1. Fıkraya hem de 2.fıkraya bakıyoruz. Bizim örneğimizdeki TCK 142, 2.fıkrada sayılan suçlardandır.Ceza mitarımız 10 yıldan az olduğu için 6/1a ya göre 1 ay kapalıda geçirilecek ayrıca 6/2a ya göre koşullu salıverilme tarihine 5 yıldan az süre kalması gerkecektir. Bizim hükümlümüz 1 ay kapalıda kaldığında koşullu salıverilmeye 5 yıldan az süre kalıyormu? Evet kalıyor çünkü bizim koşullu salıverilme süremiz 3 yıldı. Şayet cezamız 12 yıl olsa idi koşullu salıverilme süremiz 6 yıl olacağından ve yönetmelikteki 5yılın altına düşme şartı gerçekleşmediğinden hükümlü koşullu salıverilme süresi 5 yılın altına düşünceye kadar kapalıda kalacaktı. Bizim örneğimizde hükümlü her iki şartı karşıladığından 1 ay kapalıda kalarak 1.2.2024 te açığa ayrılabiliyor.
Hükümlünün birden çok cezası varsa açığa ayrılma nasıl yapılacaktır? Sorunun cevabı açığa ayrılma yönetmeliğinin 6/3 maddesindedir. "Birden fazla cezanın toplanarak infazı hâlinde, açık kuruma ayrılmada esas alınacak suç, koşullu salıverilme tarihine en az sürenin arandığı suçtur."
Peki bu fıkra metni ne demek istiyor? Yönetmeliğin 6.maddesinin 2.fıkrasının a,b,c ve ç bentlerinde bu bentlerde sayılan suçlar için öngörülmüş 5,3,2 ve 1 yıllık süreler mevcuttur. Diyelimki hükümlü a bendine giren hırsızlık TCK 142 suçu ile b bendine giren cinsel istismar TCK 102 suçlarından cezalar almış olsun, açığa ayrılmada hırsızlık için koşullu salıverilme tarihine 5 yıldan az süre, cinsel istismar için ise 3 yıldan az süre kalma şartı aranmaktadır burada koşullu salıverilme tarihine en az süre aranan cinsel istismar suçu açığa ayrılmada esas alınacaktır. Bunun mantığı aşağıda denetimli serbestlik bölümünde izah ettiğimiz mantıkla benzerdir.
Şöyleki; Şayet açığa ayrılmada hırsızlık suçu esas alınsaydı bu kez cinsel istismar suçundan dolayı kapalı kurumda geçirilmesi gereken sürelerin bir kısmı da açık kurumda geçecekti. Yönetmeliğin 6/3 maddesi bunun önüne geçmeyi amaçlamaktadır.
3- Denetimli serbestlik koşullu salıverilmeden önceki aşamadır ve 5275 sk.nun 105/A maddesinde düzenlenmiştir. Denetimli serbestlik süresi kural olarak koşullu salıverilme tarihine 1 yıldan az süre kala başlar ancak 5275 sk.na eklenen ek maddeler ile denetimli süreleri suç tipine suç tarihine ve cezaevinde bulunma tarihine göre değişebilmektedir. 30.03.2020 tarihinden sonra işlenen suçlar için 1 yıldır. Bizim örneğimizde hükümlü koşullu salıverilme tarihine 1 yıl kala yani 1.1.2026 tarihinden itibaren ayrılabilmektedir.
Burada yanlış bilinen bir hususa değinmekte fayda vardır;Hükümlünün birden çok cezası varsa her bir ceza için ayrı ayrı denetimli serbestlik uygulanmayacak toplam ceza için tek denetimli serbestlik uygulanacaktır. Örneğin hükümlünün suç tarihleri farklı olan iki cezası olsa ve bir suç için 1 yıl diğer suç için 3 yıl denetimli serbestlik süresi öngörülmüş olsa toplam 4 yıl denetimli olmaz.Lehe olduğu için 3 yıl denetimli de olmaz. Burada hükümlü iki cezası için de sadece 1 yıl denetimliden yararlanır. Bunun dayanağı Yargıtay içtihadıdır (1. Ceza Dairesi 2017/681 E. , 2017/1488 K.) ve mantığı şudur; Şayet denetimli süresi 3 yıl olan suçu esas alırsak bu kez hükümlü denetimli süresi 1 yıl olan suçtan dolayı kapalıda ve açıkta geçirmesi gereken sürelerin tamamını ya da bir kısmını denetimlide geçirecek ve cezasızlık sonucu ortaya çıkacaktır.
Esat Faruk BENLİ
Hukukçu