Kanun koyucu, kayıt dışı istihdamın söz konusu olduğu hâllerde sigortalılara dava açma imkânı tanımıştır. Bu dava, hizmet tespit davası olarak anılmaktadır. Hizmet tespit davasında re’sen araştırma ilkesi geçerlidir.
Hizmet tespit davasında davacı işçidir. 7036 sayılı kanun madde 4 fıkra 2 uyarınca; sigortalılık sürelerinin tespiti talebi ile işveren aleyhine açılan davalarda, dava Sosyal Güvenlik Kurumuna re’sen ihbar edilir. Sosyal Güvenlik Kurumu, ihbar üzerine davaya davalı işveren yanında ferî müdahil olarak katılır.
Yargıtay Genel Kurulu E. 2003/21-571 K. 2003/575 T. 15.10.2003 kararında; hizmet tespit ve alacak davası açılması durumunda iki dava için de hizmet süresi gerekliyse hizmet tespit davasının bekletici mesele olacağını belirtmiştir. Hizmet tespit davası ilamı, işçi alacağı için kesin delil teşkil ederken; işçi alacakları davası ilamı, hizmet tespit davasında güçlü delil niteliği taşır.
5510 sayılı kanun madde 86 fıkra 9’da; aylık prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesi işveren tarafından verilmeyen veya çalıştıkları kurumca tespit edilemeyen sigortalılara, hizmetin tamamlandığı yılın sonundan başlayarak beş senelik hak düşürücü içerisinde iş mahkemesine başvurup alacaklarını ispat etmeleri halinde, mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayılarından yararlanacakları belirtilmiştir. Bu hüküm bildirim yapılmaması hâlinde gündeme gelir.
Yargıtay 21. Hukuk Dairesi E. 2019/4271 K. 2020/3055 T. 02.07.2020 kararında, sigortalı çalışmalarının kuruma kısmen bildirildiği hallerde, eksik bildirimlere yönelik olarak açılan davada beş senelik hak düşürücü sürenin işlemeyeceğini vurgulamıştır. Ek olarak, Hukuk Genel Kurulu E. 2017/2115 K. 2021/70 T. 11.2.2021 kararında, çalışma olgusunun her türlü delille ispat edilebileceğini yinelemiştir.
Hukuk Genel Kurulu’na göre prime esas kazancın gerçek ücret üzerinden bildirmemesi hâli her türlü delille ispat edilebilir. Prime esas kazancın tespitinde de re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Prim alacaklarında zamanaşımı on yıldır. Zamanaşımı süresinin ne zaman başlayacağı 5510 sayılı kanun madde 93 fıkra 2’de detaylı olarak düzenlenmiştir. Ancak, zamanaşımının başlangıç zamanına ilişkin temel kural, prim ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başında başlamasıdır.