Tıp tarihçisi Victor Robinson “Tarih öncesi çağlarda ormanda yükselen ağrı çığlığına verilen ilk yanıt, göründüğü kadar sıradan ve anlık bir insan eylemini değil, aynı zamanda hekimlik mesleğinin de başlangıcını dile getirmektedir” demiştir. O günden beri çığlığı gönderene “hasta”, bu çağrıya yanıt veren ve şefkat elini uzatana “hekim”, denmektedir.[1] Tarihsel tanımdan da anlaşılacağı üzere hasta ve hekim birbirlerine ilintili olarak ortaya çıkmıştır ve hem kendilerine hem de birbirlerine karşı hakları ve yükümlülükleri vardır. Geçen haftalardaki yazımda hasta haklarına ve hastaların hak arama yollarına değinmiştim. Bu yazımda da hekim ve diğer sağlık mensuplarının haklarına ve hak arama yollarına değinmeye çalışacağım.
Hekim hakları hasta haklarının gündeme gelmesiyle birlikte yani 19.yy başlarından itibaren ortaya çıkmış Hekim Andı metinlerinde ve günün hukuk sisteminde yer almıştır. Hekim hakları ve diğer sağlık mensuplarının hakları hastaya karşıt bir durum olarak algılanmamalıdır. Aksine hastalarla dayanışma içinde ve mesleki değerleri koruyan nitelikli hizmet üretimi için devlet aygıtından sağlanmasını ve korunmasını istedikleri hak kategorileri olarak değerlendirmek gerekmektedir. Hekim hakları her ne kadar farklı farklı kanunlarda, nizamnamelerde ya da genelgelerde düzenlenmeye çalışılsa da elimizde toplu olarak hasta haklarının aksine hekim hakları şeklinde bir kanun bulunmamaktadır. Hekim haklarını maddeler halinde farklı kaynaklardan sunmak istediğimizde ise karşımıza kısa 11 madde çıkmaktadır.
Bunlar;
- Baskı Altında Olmadan Mesleğini Uygulama Hakkı,
- Mesleğini Uygularken Etik İlkelere Bağlı Olma Hakkı,
- Çağdaş Tıbbın İmkanlarını Uygulama Hakkı,
- Değerlerine Ters Düşen Durumlardan Kaçınma Hakkı,
- Sağlığını Koruma Hakkı,
- Yeterli Bir Gelir Düzeyi Talep Etme Hakkı,
- Hastayı Reddetme Hakkı,( Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine dayalı olarak ”Çalışan Güvenliğinin Sağlanması” konulu genelgenin 6. Maddesi ve Tıbbi Deontoloji Tüzüğün 18. Maddesi)
- Yönetsel Süreçlere Katılma Hakkı,
- Danışma Hakkı,
- Güvenli Ortamda Çalışma Hakkı,
- Tanıklıktan Çekilme Hakkı
Sağlık Çalışanlarının Hak Arama Yolları
Sizlerin de bildiği üzere son yıllarda gittikçe artan hekime şiddet haberlerine bir yenisi de Gaziantep’te eklendi. Hekimin istediği ilacı yazmaması üzerine hasta hekimi darp etti. Bu ve buna benzer birçok yaralama, tehdit ve hakaret olayının hasta ya da hasta yakınları tarafından hekime ya da diğer sağlık mensuplarına karşı işlendiğine şahit oluyoruz.
Bu durumlar da sağlık mensuplarının esas itibariyle iki türlü hak arama yolu mevcuttur.
Bunlar;
1-Ceza Hukuku Araçları
Ceza hukuku açısından hekime ya da diğer sağlık mensuplarına yönelik genellikle suç oluşturan eylemler yaralama, tehdit ve hakaret suçlarıdır. Yaralama suçu Türk Ceza Kanunun 86. Maddesinde düzenlenmiş olup “kasten başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Bu maddeye ek olarak kasten yaralama suçunun kamu görevlisine karşı işlenmesi halinde ceza yarı oranında arttırılır.
Özel sağlık kuruluşlarında çalışan sağlık mensuplarının da 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanun’unun ek 12. Maddesine göre “Özel sağlık kurum ve kuruluşlarında görev yapan personel, bu göreviyle bağlantılı olarak kendilerine karşı işlenen suçlar bakımından 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun uygulanmasında kamu görevlisi sayılır.” denilmiştir. Bu sebeple gerek devlet gerek özel hastanelerde çalışan sağlık mesleği mensuplarına karşı görevlerinden bahisle bir yaralama olayı meydana geldiği takdir de suçun failli 18 aydan 4,5 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilecektir. Ayrıca bu suç şikayette tabi olmadığı için fail, mağdur taraf ile uzlaşma yoluna da gidemeyecektir.
İkinci bir olasılık da sağlık mensuplarının tehdit edilmiş olma durumudur. Bu suçta TCK madde 106 da düzenlenmiştir; “ Bir başkasını, kendisinin veya yakınının hayatına, vücut veya cinsel dokunulmazlığına yönelik bir saldırı gerçekleştireceğinden bahisle tehdit eden kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Ve son olarak sağlık çalışanına hakaret edilmişse bu da TCK Madde 125 e göre; “Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden ... veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.” Hakaret suçunun kamu görevlisine işlenmesi halinde de cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. [2]
2- Tazminat Hukuku Araçları
Kendisine hakaret edilen, saldırıya uğrayan veya tehdit edilen hekim ya da diğer sağlık mensupları bu eylemler sonucu uğradığı maddi ve manevi zararlar için failden tazminat talep edebilir. Ceza davaları kendiliğinden yürür. Dolayısıyla ayrıca takip etmeye gerek yoktur. Sadece ifade verme zorunluluğu vardır. Mağdura bir masrafı yoktur. Buna karşılık, tazminat davalarını aktif şekilde yürütmek gerekir aksi halde dava düşer. Davayı açmak ve yürütmek belli maddi külfet gerektirir. Ancak dava kazanılınca bu miktarlar karşı taraftan tahsil edilir.
Sağlık Çalışanlarına Hukuki Yardım
Sağlık Bakanlığı sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında ve bu görevlerden dolayı sağlık çalışanlarına karşı TCK da suç sayılan fiillerin gerçekleşmesi durumunda personelin talebi halinde ceza davasında hukuki yardım yapar. Bakanlık bünyesinde çalışan avukatlar dava sürecini gönüllü ve ücretsiz olarak yürütür.
Beyaz Kod
Sağlık Bakanlığı sağlık çalışanlarının güvenli ortamlarda çalışmasını temin etmek amacıyla, Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik doğrultusunda Çalışan Güvenliği Genelgesi çıkarmıştır. Bu genelgeye göre, Beyaz Kod uygulaması getirilmiştir. Beyaz Kod tehlikeli durumları işaret etmekte olup, tehlikeli bir durum halinde müdahale ekiplerinin olay yerine en kısa zamanda ulaşmasını sağlayacaktır.
.
KAYNAKÇA
1. Hafize ÖT. Hekim-Hasta İlişkisinde Haklar ve Sorumluluklar
2. Hakan H. Tıp Hukuku, Ankara: Seçkin Matbaacılık.