Bu yazımızda, uygulamada resmi senetle vakıf kuruluşunda dikkat edilmesi gereken bazı hususlara yer verilmiştir. Ayrıca ölüme bağlı tasarrufla da yapılabilecek vakıf kuruluşu ayrı bir inceleme konusudur.
Duayen hukukçu Ali Himmet Berki’nin 1940 baskı tarihli Vakıflar isimli eserinin daha kapağında belirttiği üzere, “Vakıf müessesesi, insanların düşünebildikleri hukuki müesseselerin en hayırlısıdır.” Memleketin, iktisadi, sosyal, kültürel ve daha birçok yönden kalkınmasına ve gelişmesine büyük katkısı olduğunda şüphe olmayan vakıflar hakkında çeşitli kaynaklarda detaylı bilgiler mevcuttur. Bu yazımızda, çok fazla detaya girmeden, uygulamada dikkat edilmesi gereken bazı önemli hususları maddeler halinde sıralamaya çalışacağız.
1) Resmi senetle vakıf kuruluşunda, vakıf resmi senedi noterde düzenlenir. Vakıf senedi örneği için, Vakıflar Genel Müdürlüğünün sitesindeki şablon metinden istifade edilebilir. Örnek metinde yer alan “Vakfın Gayesini Gerçekleştirmek için Yapabileceği İş ve İşlemler” ve bunun gibi bazı standart maddelere aynen sadık kalmak önem arz etmektedir, aksi halde ileride birçok sıkıntılarla karşı karşıya kalınabilecektir. Bu şablon metinden istifadeyle beraber, özel olarak istenilen başka düzenlemelere yer vermek mümkündür. Vakıf resmi senedi hazırlarken, uzman bir hukukçudan destek alınması önem arz etmektedir. Aksi halde, mahkemece onaylanan resmi senette sonradan değişiklik yapılması, ilave prosedürlere girilmesine sebep olacaktır ve belki de tadil edilen resmi senet kabul edilemeyebilir.
2) Resmi senetle vakıf kuruluşu, vakfeden tarafından yapılabileceği gibi, bir temsilci aracılığı ile de yapılabilir. Bir temsilci aracılığıyla resmi senet ile vakıf kurulabilmesi için temsilci adına özel yetkili vekaletname çıkarılmalıdır. Noterde, vakıf kurma amaçlı özel yetkili vekaletname çıkarıldığı notere bildirilmeli ve buna uygun özel yetkiler vekaletnamede yer almalıdır.
3) Harçlar Kanunu'nun 44/2. maddesiyle, bütün imzaların tasdikinin kanunen şart koşulduğu durumlarda (örneğin şirket sözleşmelerinde olduğu gibi), her bir imzanın temsil nazara alınmadan ayrı ayrı sayılması gerekir ise de, vakıf kuruluşu ile ilgili olarak Medeni Kanun'la böyle bir zorunluluk getirilmediğinden; dolayısıyla da bazı kurucuların verdikleri vekaletle tek bir şahıs tarafından temsil edilip, tek bir imzanın harcını ödeyebilmeleri mümkündür. Vakfa sermaye olması için konulan mallar için değer gösterilmiş ise, bu meblağ da harç ve damga vergisine matrah yapılır; bunların değeri belirtilmemiş ise, nakdi sermaye değerine göre tahakkuk yapılır.
4) Noterde resmi senet düzenlenince, aşağıda da belirtildiği gibi, nakit sermaye kuruculardan birinin hesabına yatırılıp, vakıf adına bloke edildikten sonra, vakfın bulunduğu yerleşim yerindeki Asliye Hukuk Mahkemesine tescil için başvuru yapılır.
5) Vakfın amacı; hukuka uygun, belirli, anlaşılabilir olmalı ve süreklilik arz etmelidir. Vakfın amacını ve bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilecek faaliyetler, Vakıf senedinin en temel unsurlarından birisidir. Bir diğer temel unsuru ise, vakfa özgülenecek malvarlığıdır.
6) Vakfa, nakit, taşınır veya taşınmaz her türlü malvarlığı özgülenebilir. Vakfa özgülenecek malvarlığı ise, vakfın amacını gerçekleştirmeye yeterli olmalı, vakfın amaç veya devamını imkansız veya yararsız hale getirmemelidir. Yani, her ne kadar vakıf kuruluşunda asgari malvarlığı 2021 senesi için 80.000 TL ise de, 80.000 TL vakfın amacını gerçekleştirmeye yeterli değilse, vakıf kuruluşu için mahkemeye yapılan başvuru reddedilebilecektir.
7) Vakfa özgülenecek malvarlığı arasında nakit dışında taşınır veya taşınmaz varsa, bu malvarlığının değerinin tespiti delil tespiti yoluyla belirlenir. Vakıf kuruluşu için açılacak dava öncesi bilirkişi marifetiyle delil tespiti için taşınır veya taşınmazın bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesine başvurulabileceği gibi, dava açıldıktan sonra da davayı gören asliye hukuk mahkemesinden talepte bulunulabilir. (Bkz. HMK m. 400 ve devamı maddeler)
8) Vakfa özgülenecek malvarlığı arasında nakit varsa, özgülenen mal varlığı nakit ise paranın vakıf adına Türkiye’de kurulu bir bankaya, kuruculardan birinin hesabına yatırılıp, vakıf adına bloke edilerek dekontu dava dilekçesine eklenmelidir.
9) Vakıf kuruluşu için yapılan başvuru üzerine, davayı gören mahkeme, Vakıflar Genel Müdürlüğünün görüşünü almaktadır. Görüş olumlu olursa, vakfın tescili için karar verilir. Vakıf senedinde vakfın amacı ile bu amaca özgülenen mal ve haklar yeterince belirlenmiş ise, diğer noksanlıklar vakfın tüzel kişilik kazanması için yapılan başvurunun reddini gerektirmez. Bu tür noksanlıklar, tescil kararı verilmeden önce mahkemece tamamlattırılabilecektir. Böyle bir durumda, vakıf resmi senedi noterden tadil edilerek tekrar sunulur.
10) Vakfın bir yönetim organı olması zorunludur. Vakfın işleyişinin kolaylaşması açısından, amacının kapsamına ve faaliyetlerine uygun olarak mütevelli heyeti, yönetim organı ve bir denetim birimi olması uygun olur. Bu sayılan organlar dışında onur kurulu, araştırma kurulu, çalışma kurulu gibi vakfın yönetimi ile ilgili olmayan kurulların vakıf organları arasında gösterilmemesi gerekir. Vakfın organlarının kaç kişiden oluşacağı, toplantı ve karar yeter sayılarının senet metninde gösterilmesi, organların görev ve yetki sınırlarının yeterince belirtilmesi halinde, vakfın işleyişinde sıkıntıya düşülmesinin önüne geçilmiş olur.
11) Vakıflar Kanununun 5 ve 6. maddelerinde belirtildiği üzere, Yabancılar Türkiye’de hukuki ve fiili mütekabiliyet esasına göre yeni vakıf kurabilirler. Vakıf kurucu/kurucularının Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak yeni vakıfların yönetim organlarında görev alanların çoğunluğunun Türkiye’de yerleşik bulunması gerekir.
12) Vakfın faaliyetlerini yürüttüğü merkezin bulunduğu yerdir. Vakıf senedinde gösterilecek adresin açık olarak ayrıntılı şekilde yazılması zorunludur. 5737 sayılı Vakıflar Kanununun 5. maddesine istinaden yeni vakıflar, vakıf senedinde hüküm bulunmak kaydıyla amaçlarını gerçekleştirmek üzere şube veya temsilcilik açabilirler.
13) Vakıf kuruluş ve tescil işlemlerini gerçekleştirecek kişi veya kişiler, Vakıf resmi senedinde geçici maddede “Vakfın tescili için gerekli tüm işlemleri yapmak üzere ...... ....... yetkili kılınmıştır” şeklinde belirtilmelidir.
14) Vakıf resmen kurulduktan sonra geçici yönetim veya ilk yönetim tarafından ilk toplantı yapılmalı ve Vakıf yöneticileri, (Vakfın yönetim organı Yönetim Kurulu ise "Yönetim Kurulu" üye bilgileri, yönetim organı Mütevelli Heyet ise "Mütevelli Heyet" üye bilgileri girilecektir.) göreve geldiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde Vakıflar Yönetmeliği Ek:24 form ekler ile birlikte Vakıf Bilgi Yönetim Sistemi (VBYS 2.0) üzerinden gönderilecektir.
15) Vakıf Yöneticileri 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu gereği, (Devlet memuru olanlar, çalıştıkları kamu kurumlarına mal bildiriminde bulunduklarından ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğüne mal bildiriminde bulunmayacaklardır.) göreve başlama tarihini izleyen bir ay içinde, görevin sona ermesi halinde ayrılma tarihini izleyen bir ay içinde vakfın bağlı bulunduğu Vakıflar Bölge Müdürlüğüne kapalı zarf içerisinde mal bildiriminde bulunmak zorundadırlar.
16) Vakıflar Yönetmeliğinin 50 ve 51. maddelerinde belirtilen muhasebe defterleri (Vakıf hangi hesaba (Bilanço/işletme) göre defter tutacaksa) ile vakıf senedinde belirtilen Mütevelli Heyeti ve Yönetim Kurulu Karar Defterleri noterden tasdik ettirilecektir. Ayrıca; Bağlı olduğu Vakıflar Bölge Müdürlüğünden Ayni ve Nakdi Bağış Makbuzu ile Makbuz Kayıt Defteri alınacaktır.
17) Vakfa tahsis edilen mal varlığı taşınmaz ise vakıf adına tescili, nakit ise blokenin kaldırılarak vakfın hesabına aktarılması sağlanacaktır. Vakfın yerleşim yerindeki Vergi Dairesinden Vakfa vergi kimlik numarası (VKN) alınacaktır.