Örtülü Operasyon Kavramı
İstihbaratın devletin dış politikası ve milli güvenlikle ilgili önemli bir tarafı, örtülü operasyonlardır. Birçok analiste göre örtülü operasyonlar, dış politikanın bulanık bir sanatıdır. Örtülü operasyon, bir devletin iç meselelerine müdahale etmesini ama bu müdahalenin gizli bir biçimde açığa çıkabilmesi halinde ise varlığının her daim inkâr edilmesini kapsayan istihbarat faaliyetleridir. İstihbarat kurumu içerisinde bilinmez bir konuma sahip olan örtülü operasyon kavramı, ABD mevzuatında hükümetin yurtdışında siyasi, ekonomik veya askeri durumunu derinden etkilemeyi amaçlayan ve iç siyaseti etkilemeyen, ABD'nin rolünün açıkça veya resmen tanımayacağı veya kabul edilmeyeceği aktiviteler bütünüdür.
Bu faaliyetler genelde CIA ile ilişkilendirilse de diğer hükümet bölümleri ve varlıklar da bu operasyonları sürdürebilmektedir[1]. Örtülü operasyonların sonuçları genellikle açık ve gözle görülürdür ancak bu sonuçların kaynağı ve nereden geldiği belirsiz tutulması gereken hususlardır. Örtülü operasyonlar, dış politika hedeflerine ulaşmak için liderlere yapılan suikastlar, hükümetlerin devrilmeleri veya iç karışıklıkların çıkarılması gibi müdahalelerle ilişkilendirilmektedir. Siyasi müdahaleler, vekâlet savaşları ve liderlere rüşvet verme gibi örtülü operasyon türleri yaygın olarak kullanılır[2]. İstihbarat alanında haber ve bilgi toplama konusunda birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler genel olarak insan kaynaklı toplama ve teknik kaynaklı bilgi toplama olarak iki ana başlık altında incelenebilir.
Uygulamada diğer istihbarat yöntemleriyle elde edilemeyen bilgi ve haberlere örtülü operasyonlar aracılığıyla ulaşılabilmektedir. Örtülü operasyonlarla ulaşılmak istenen sadece gerekli bilgilere erişmek değil, aynı zamanda siyasi, ekonomik ve askeri çıkarlarla paralel olarak yurtdışında bu faaliyetlerin sürdürülmesini sağlamaktır[3]. Örtülü operasyonlar, devlet açısından provokatif ve riskli oldukları ve örtülü operasyonların neticeleri bakımından çeşitli şekillerde çatışmalara sebep olma olasılıklarını barındırdıklarından ötürü titiz ve ciddi planlamalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Örnek Olarak ABD’nin Operasyonları
ABD'nin Afganistan'a müdahale etmesi, konvansiyonel anlamda dış politika kapsamında diplomasi, askeri ve iktisadi araçların yetersiz kaldığı durumda devletlerin örtülü operasyonlara ihtiyaç duyduğunu gösteren bir örnektir. Sovyetlerin 1979'daki Afganistan işgalinin ardından, ABD önce ciddi ekonomik ambargolar uygulamış, daha sonra diplomasi ve askeri harekâtları uygulamış ancak beklediği sonuca varamamıştır. Bu konvansiyonel araçların etkisiz ve yeterli olmadığının farkına varılmasının ardından, ABD Başkanı tarafından CIA'ye örtülü operasyonlar yapma yetkisi verilmiştir[4].
Soğuk Savaş döneminde ABD, farklı devletlerde hükümetleri devirmek için çoğu başarıya ulaşamamış çok sayıda örtülü girişimlerde bulunmuştur. 1947 ile 1989 yılları arasında 64 örtülü operasyon ve 6 açık operasyon tespit edilmiş, örtülü operasyonların % 40'ından azı yeni bir rejimi iktidara getirmeyi başarmıştır. Bu istatistiklere konu olan başarısız girişimlerden en ünlüsü, ABD’nin Küba’da Domuzlar Körfezi Çıkarması ile yalnızca Fidel Castro'yu iktidardan uzaklaştırmak hedefinde başarısız olmayıp aynı zamanda bu durumun Küba'yı Sovyetler Birliği'ne daha da yaklaştırması ve Küba Füze Krizi'ni tetikleyen bir gelişme olarak tarihe geçmiştir.
Öte yandan, ABD’nin zamanında başarılı görünen operasyonları bile genellikle uzun vadeli olumsuz sonuçlar doğurmuştur. ABD’nin 1953'te İran'da Başbakan Mohammad Mossadegh’i devrilmesine katkıda bulunmasının sonucu olarak Amerikan karşıtı yaklaşımları tetiklemesi ve bu durumun 1979’daki devrime sebep olması örnek olarak sayılmaktadır[5].
Sabotaj ve Subversiyon Kavramları
Tarihte ve günümüzde genellikle barış zamanlarında örtülü operasyonların dış politikayı belirlemede aracı olduğu, savaş zamanında ise savunma veya saldırma stratejilerinin bir parçası olduğu görülmektedir. Ancak “devletin strateji ve planlarına hiçbir zaman ara verilemez.” Karşılıklı olarak açık şekilde savaş ilan edilmediği fakat birbirine iki düşman devletin çatıştığı “gri bölgeler” bulunmaktadır. Bu nedenle devletlerin çeşitli birimleri subversiyon veya sabotaj olarak kabul edilen durumlar gerçekleştirilmektedir[6].
Sabotaj terimi örtülü bir operasyon kapsamında devletin çıkarına uygun düşecek şekilde bilinçli ve kasıtlı olarak bir işi, bir tesisi, bir durumu bozmayı, yıkmayı veya tahrip etmeyi içeren eylemleri ifade eder.
En bilinen örneklerden birisi, II. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen "Norsk Hydro Sabotajı" olarak bilinen olaydır. II. Dünya Savaşı sırasında Almanya, Norveç'teki hidroelektrik santralleri aracılığıyla "ağır su" denilen bir kimyasal madde üretmekteydi. Ağır su nükleer reaktörlerde ve atom bombası yapımında kullanılma imkânı olan bir maddedir. Norveçli ekipler, Almanların atom bombası geliştirmesi için ihtiyaç duyduğu bu üretimi yok etmek amacıyla başarılı bir operasyon ile santraldeki ağır su rezervlerini etkisiz hale getirmiştir. Ardından stoklar yok edilmiş olmasına rağmen, tesis binasının hala sağlam olmasından ötürü çözüm olarak ABD Hava Kuvvetleri, bir dizi hava saldırısı planlamıştır.
Gündüz saatlerinde Vemork Tesisi'ne 700'den fazla bomba atılmış, ardından ABD Hava Kuvvetleri tarafından başka tesislere de saldırılar düzenlenmiştir. Almanya’nın bu saldırıya karşı üretim amacıyla geriye kalan ağır su stoklarını ve diğer malları Almanya'ya taşıma girişimi transfer feribotuna bomba yerleştirilen bombanın patlamasıyla engellenmiş ve sabotaj başarılı biçimde tamamlanmıştır[7].
Subversiyon Kavramı
Subversiyon, bir devletin sahip anayasasıyla belirlenmiş yönetim biçimini değiştirmeye, devletin bütünlüğünü parçalamaya, devletin mevcut otoritesini ortadan kaldırmaya yönelik iç ve dış birimler tarafından yönlendirilen faaliyetlerdir[8].
Birçok devlet, subversiyon faaliyetlerine karşı diğer istihbarat ve emniyet birimleri tarafından sıkı önlemler alınmaktadır.
Sonuç olarak, ulusal güvenlik açığının kapatılabilmesi için dış saldırılarının önlenebilmesi bakımından devletin istihbarat toplama tekniklerine başvurduktan sonra maddi kaynaklı olarak örtülü operasyon yapma yetkisi vardır. Her ne kadar günümüz coğrafyasında yasal rejimler, açık bir şekilde örtülü operasyon kaynaklarını ifade etmemişlerse de bunun varlığı yadsınamaz bir gerçektir. Nitekim son zamanlarda devletlerin yurt dışında belli istihbarati faaliyetlerini gerçekleştirebilmeleri adına bu operasyonları yaptığı aşikârdır. Ödenek ise örtülü operasyondan ödenmektedir.
Sabotaj eylemlerine baktığımızda insan kaynaklı elde edilen bilginin yetersiz kaldığı durumda birtakım askeri ve silahlı güçlere başvurarak ilgili düşman unsurunu barındıran devletin yer altı veya yerüstü kaynaklarına saldırıda bulunma veya ülkede bulunan belli kazanım elde eden üretim cihazlarını yok etmeyi planlayan eylemlerin olduğu da aşikârdır. Yukarıda örneği detaylı verilmiş olup son olarak subversiyon kavramına baktığımızda ise devlet mekanizmasının korunması açısından en ciddi tehlike olduğunu görmekteyiz. Nitekim anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs eden her illegal yapı iç ve dış istihbarat kontrolünden geçerek sıkı bir önlem çerçevesinde korunma altına alınmaktadır. Demek ki, devlet içi yönetim ve rejimin durdurulabilmesi adına veya değiştirilebilmesi bakımından sübvansiyonel saldırıların da gerçekleştirilmesi mümkün olabilmektedir.
(Bu köşe yazısı, Avukat Maşallah MARAL tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
KAYNAKÇA
ANGLIM Simon, “Covert Operations and Strategy”, Infinity Journal, Volume 2, Issue 1, Winter 2011, s.21-25.
ATAÇ Kaan Kutlu, “İstihbarat, Casusluk, Karşı Casusluk, Örtülü Operasyonlar ve Güvenlik”, Güvenlik Yazıları Serisi, No.45, Kasım 2019.
BBC Türkçe, “Nazilerin nükleer silah planlarını bozan Joachim Ronneberg hayatını kaybetti”, erişim:7 Eylül 2023, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45944635.
DE BRUIN Erica “Covert Operatıons Faıl More Often Than Not, So Why Do Leaders Order Them”, Eylül 2021, (erişim: 7 Eylül 2023, https://mwi.westpoint.edu/covert-operations-fail-more-often-than-not-so-why-do-leaders-order-them/)
DEVINE Michael E., “Covert Action and Clandestine Activities of the Intelligence Community: Selected Definitions” 10/29, 2022.
GÜNER Yusuf Görkem, “İnsani Ve Teknik İstihbarat Kapsamında Modern İstihbarata Karşı Koyma” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
KARAAĞAÇ Yunus , “Gizli Servislerde Örtülü Operasyon Faaliyetleri”, ARHUSS, 4(1), ss. 79-97,2021.
PRADOS John, “U.S. ANALYSIS OF THE SOVIET WAR IN AFGHANISTAN: DECLASSIFIED”, National Security Archive, 2001.
SEREN Merve, YILDIZ Namık Kemal, “Bir Dış Politika Aracı Olarak Örtülü Operasyonlar: ABD’nin, Afganistan İşgaline Müdahalesi (1979-1989)”, İstihbarat Çalışmaları ve Araştırmaları Dergisi, 2(2), ss.178-220.
ŞENER, Halil. “Covert Action: Perils and Advantages”. International Journal of Politics and Security (IJPS), Vol. 4, No. 2, 2022, pp. 1-12.
WEAREMIGHTY “Operation Gunnerside: The most successful sabotage of WWII”, erişim: 7 Eylül 2023, https://www.wearethemighty.com/history/operation-gunnerside-most-successful-sabotage-of-wwii/
-------------
[1] DeVine Michael E., “Covert Action and Clandestine Activities of the Intelligence Community: Selected Definitions” 10/29, 2022, s.5
[2] ATAÇ Kaan Kutlu, “İstihbarat, Casusluk, Karşı Casusluk, Örtülü Operasyonlar ve Güvenlik”, Güvenlik Yazıları Serisi, No.45, Kasım 2019, s.7
[3] KARAAĞAÇ Yunus, “Gizli Servislerde Örtülü Operasyon Faaliyetleri”, ARHUSS, 4(1), s.79-80, 2021.
[4] PRADOS John, “U.S. ANALYSIS OF THE SOVIET WAR IN AFGHANISTAN: DECLASSIFIED”, National Security Archive, 2001; SEREN Merve, YILDIZ Namık Kemal, “Bir Dış Politika Aracı Olarak Örtülü Operasyonlar: ABD’nin Afganistan İşgaline Müdahalesi (1979-1989)”, İstihbarat Çalışmaları ve Araştırmaları Dergisi, 2(2), s.205-207.
[5] DE BRUIN Erica “Covert Operations Fail More Often Than Not, So Why Do Leaders Order Them”, Eylül 2021, (erişim: 7 Eylül 2023, https://mwi.westpoint.edu/covert-operations-fail-more-often-than-not-so-why-do-leaders-order-them/): ŞENER Halil. “Covert Action: Perils and Advantages”. International Journal of Politics and Security (IJPS), Vol. 4, No. 2, 2022, s.5
[6] ANGLIM Simon, “Covert Operations and Strategy”, Infinity Journal, Volume 2, Issue 1, Winter 2011, s.21-25.
[7] “Operation Gunnerside: The most successful sabotage of WWII”, erişim: 7 Eylül 2023, https://www.wearethemighty.com/history/operation-gunnerside-most-successful-sabotage-of-wwii/: BBC Türkçe, “Nazilerin nükleer silah planlarını bozan Joachim Ronneberg hayatını kaybetti”, erişim:7 Eylül 2023, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45944635
[8] GÜNER Yusuf Görkem, “İnsani Ve Teknik İstihbarat Kapsamında Modern İstihbarata Karşı Koyma” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017, s.21.