Türkiye, 15 Temmuz hain darbe girişimi ile birlikte siyasi, sosyolojik, ekonomik ve en önemlisi hukuki bir çıkmaza girmiştir.
21 Temmuz 2016 tarihinde Anayasanın 120.maddesine dayanılarak olağanüstü hal ilanından sonra ilk olarak 23 Temmuz 2016 tarihinde ve son olarak da 25 Ağustos 2017 tarihinde Anayasanın 121.maddesine uyarınca olağanüstü halde geçerli olmak üzere toplam 30 KHK çıkarılmıştır.
Olağan dönemde çıkarılacak KHK’lar Anayasanın 91.maddesinde düzenlenmiş olup, olağanüstü dönemlerde çıkarılacak KHK’lar ise hem Anayasanın 91.maddesinde hem de 121.maddesinde düzenlenmiştir. Keza Olağan dönem KHK’sının çıkarılma usulü TBMM İç Tüzüğünün 90.maddesinde düzenlendiği gibi olağanüstü halde çıkarılacak KHK’nın görüşülme usulü de TBMM İç Tüzüğünün 128.maddesinde düzenlenmiştir. OHAL ilanı Anayasa'dan alınan meşru bir yetki olduğu gibi OHAL ilanı sonrası uyulması gereken usul ve esaslar yine Anayasamızda ve TBMM İç Tüzüğünde mevcut; çok açık ve nettir.
Dünya gündemini şu an meşgul eden ülkemizde ki olağanüstü halin yanı sıra Fransa'da da devam eden bir OHAL süreci söz konusudur.
Türkiye'de ve Fransa'da OHAL Kurumu
Fransa'nın OHAL kurumu kanunla düzenlenmiş olup yürütmeye olağanüstü halde dahi sınırlı yetkiler tanımaktadır; Bakanlar Kurulu'nun sınırlayabileceği haklar çok dar olup yapılan sınırlamalar bu dönemde de denetime tabidir. Bizim hukuk sistemimizde ise OHAL Anayasa'da düzenlenmiş olmakla beraber yürütmenin düzenleme yapma yetkisi daha geniştir. Örneğin bizde sınır sadece çekirdek haklar iken Fransa'da mülkiyet hakkına dahi OHAL kapsamında sınırlandırılamaz.
Fransa'da OHAL KHK'sı diye bir kurum olmamakla beraber meclisin yetkisi arttırılmaktadır. Biz de ise yürütme, OHAL'den dolayı meclisten yetki almadan Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilir çünkü bu süreçte Bakanlar Kurulu'nun Anayasal bir yetkisi vardır. Çıkarılan KHK'lar Resmi Gazete'de yayınlanması ile birlikte yürürlüğe girmektedir fakat TBMM İçtüzüğünde belirtilen sürelerde de Meclisin onayına sunulmalıdır. Meclisin onayına sunulmayan veya sunulup da reddedilen KHK'lar geçersiz hale gelecektir.
Şu an içinde bulunduğumuz olağanüstü hal sürecinde söz konusu sınırlamalara ve Anayasal hükümlere ne kadar uyuluyor?
Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan KHK'nın yürürlüğe girmesi için herhangi bir onay şartı bulunmamaktadır. KHK Resmi Gazete'de yayınlandığı zaman yürürlüğe girecektir. Fakat KHK'nın yürürlüğün devam edebilmesi için meclis onayı aranmaktadır. Bu şekilde idari bir işlem olan KHK, meclisin onayı ile yasama işlemine dönüşecek, kanunlaşacaktır. Ve süresine uygun bir şekilde yürürlükte kalmaya devam edecektir.
TBMM İçtüzüğünün 128. maddesine göre bu süreç şöyle işlemektedir; OHAL KHK'sı ivedilikle en geç 30 gün içinde mecliste görüşülmelidir. Hatta 20 gün içinde Komisyon tarafından görüşülmeyen KHK meclisin önüne doğrudan gidecektir. Eğer süresi içinde görüşülmeyen bir KHK söz konusu olursa veya görüşülüp reddedilirse geçersiz olacaktır ve yürürlükten kaldırılacaktır.
Öncelikle OHAL'in en temel süreçlerinden biri olan KHK'ların meclise sunulması ve meclis tarafından onaylanarak yasalaştırılması hususuna uyulmadığı görülmektedir. Bu süreç hem KHK'nın yürürlüğünü devame ettirmekte hem de KHK'nın denetimini oluşturmaktadır. Denetlenmeyen KHK'nın yürürlüğüne devam edilmesi Anayasa'ya aykırılık teşkil edecektir.
Ayrıca kalıcı düzen yapma yetkileri bulunmayan OHAL KHK'ları içerisinde bulunduğumuz olağanüstü halde kanunlarda değişiklik yapmakta olup bu kadar önemli bir halde olmakla beraber meclis onayına sunulmamasıyla beraber hala yürürlükte durmaya devam etmekte.
OHAL KHK'sına karşı yargı denetimi nasıl işliyor?
Öncelikle OHAL KHK'sına karşı olağanüstü hal süresi boyunca Anayasa Mahkemesi'ne başvurmak mümkün değildir. Diğer yargı kollarına elbette başvurabilir fakat yine bu süreçte de yargı ''Yürütmeyi Durdurma'' kararı verememektedir. Olağanüstü hal boyunca yürütmenin yaptığı işlemlerin denetimi de sınırlıdır diyebiliriz.
OHAL KHK'sının süre ve uygulaması sadece OHAL süresi ve OHAL konusu ile sınırlıdır. OHAL sonlandığı zaman KHK da yürürlükten kalkacaktır. Bundan dolayı bu kapsam dışında uygulama bulacak hükümler içeremez ve mevcut yasalarda değişiklik yapılamaz. Bu şekilde çıkarılan KHK'lar olağanüstü halin kendisini düzenleyen Anayasa'ya aykırılık teşkil edecektir ve hukuk sisteminde çelişki doğuracaktır.
Türkiye, Cumhuriyet tarihinde çıkarmadığı kadar OHAL KHK’sı çıkardı. Uzun süredir devam eden ve ne zaman sonlanacağını öngöremediğimiz OHAL dönemi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Milli Güvenlik Kurulu'nun aldığı karar uyarınca 3 ay daha uzatıldı. OHAL ilanının bir an önce kaldırılması gerekmektedir. OHAL dönemi boyunca çıkarılan birçok KHK halen meclis gündeminde olup yasalaşmamıştır -ki birçoğu meclis gündemine dahi taşınmamıştır-. Anayasanın 7.maddesi hükmü gereği Yasama yetkisi, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi'nindir. Bu yetki devredilemez. Bu nedenle Türkiye’nin ivedi bir şekilde KHK ile yönetilen bir devlet olmaktan çıkarılması gerekmektedir.
Av. Ali ÇİTİL
21 Temmuz 2016 tarihinde Anayasanın 120.maddesine dayanılarak olağanüstü hal ilanından sonra ilk olarak 23 Temmuz 2016 tarihinde ve son olarak da 25 Ağustos 2017 tarihinde Anayasanın 121.maddesine uyarınca olağanüstü halde geçerli olmak üzere toplam 30 KHK çıkarılmıştır.
Olağan dönemde çıkarılacak KHK’lar Anayasanın 91.maddesinde düzenlenmiş olup, olağanüstü dönemlerde çıkarılacak KHK’lar ise hem Anayasanın 91.maddesinde hem de 121.maddesinde düzenlenmiştir. Keza Olağan dönem KHK’sının çıkarılma usulü TBMM İç Tüzüğünün 90.maddesinde düzenlendiği gibi olağanüstü halde çıkarılacak KHK’nın görüşülme usulü de TBMM İç Tüzüğünün 128.maddesinde düzenlenmiştir. OHAL ilanı Anayasa'dan alınan meşru bir yetki olduğu gibi OHAL ilanı sonrası uyulması gereken usul ve esaslar yine Anayasamızda ve TBMM İç Tüzüğünde mevcut; çok açık ve nettir.
Dünya gündemini şu an meşgul eden ülkemizde ki olağanüstü halin yanı sıra Fransa'da da devam eden bir OHAL süreci söz konusudur.
Türkiye'de ve Fransa'da OHAL Kurumu
Fransa'nın OHAL kurumu kanunla düzenlenmiş olup yürütmeye olağanüstü halde dahi sınırlı yetkiler tanımaktadır; Bakanlar Kurulu'nun sınırlayabileceği haklar çok dar olup yapılan sınırlamalar bu dönemde de denetime tabidir. Bizim hukuk sistemimizde ise OHAL Anayasa'da düzenlenmiş olmakla beraber yürütmenin düzenleme yapma yetkisi daha geniştir. Örneğin bizde sınır sadece çekirdek haklar iken Fransa'da mülkiyet hakkına dahi OHAL kapsamında sınırlandırılamaz.
Fransa'da OHAL KHK'sı diye bir kurum olmamakla beraber meclisin yetkisi arttırılmaktadır. Biz de ise yürütme, OHAL'den dolayı meclisten yetki almadan Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilir çünkü bu süreçte Bakanlar Kurulu'nun Anayasal bir yetkisi vardır. Çıkarılan KHK'lar Resmi Gazete'de yayınlanması ile birlikte yürürlüğe girmektedir fakat TBMM İçtüzüğünde belirtilen sürelerde de Meclisin onayına sunulmalıdır. Meclisin onayına sunulmayan veya sunulup da reddedilen KHK'lar geçersiz hale gelecektir.
Şu an içinde bulunduğumuz olağanüstü hal sürecinde söz konusu sınırlamalara ve Anayasal hükümlere ne kadar uyuluyor?
Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan KHK'nın yürürlüğe girmesi için herhangi bir onay şartı bulunmamaktadır. KHK Resmi Gazete'de yayınlandığı zaman yürürlüğe girecektir. Fakat KHK'nın yürürlüğün devam edebilmesi için meclis onayı aranmaktadır. Bu şekilde idari bir işlem olan KHK, meclisin onayı ile yasama işlemine dönüşecek, kanunlaşacaktır. Ve süresine uygun bir şekilde yürürlükte kalmaya devam edecektir.
TBMM İçtüzüğünün 128. maddesine göre bu süreç şöyle işlemektedir; OHAL KHK'sı ivedilikle en geç 30 gün içinde mecliste görüşülmelidir. Hatta 20 gün içinde Komisyon tarafından görüşülmeyen KHK meclisin önüne doğrudan gidecektir. Eğer süresi içinde görüşülmeyen bir KHK söz konusu olursa veya görüşülüp reddedilirse geçersiz olacaktır ve yürürlükten kaldırılacaktır.
Öncelikle OHAL'in en temel süreçlerinden biri olan KHK'ların meclise sunulması ve meclis tarafından onaylanarak yasalaştırılması hususuna uyulmadığı görülmektedir. Bu süreç hem KHK'nın yürürlüğünü devame ettirmekte hem de KHK'nın denetimini oluşturmaktadır. Denetlenmeyen KHK'nın yürürlüğüne devam edilmesi Anayasa'ya aykırılık teşkil edecektir.
Ayrıca kalıcı düzen yapma yetkileri bulunmayan OHAL KHK'ları içerisinde bulunduğumuz olağanüstü halde kanunlarda değişiklik yapmakta olup bu kadar önemli bir halde olmakla beraber meclis onayına sunulmamasıyla beraber hala yürürlükte durmaya devam etmekte.
OHAL KHK'sına karşı yargı denetimi nasıl işliyor?
Öncelikle OHAL KHK'sına karşı olağanüstü hal süresi boyunca Anayasa Mahkemesi'ne başvurmak mümkün değildir. Diğer yargı kollarına elbette başvurabilir fakat yine bu süreçte de yargı ''Yürütmeyi Durdurma'' kararı verememektedir. Olağanüstü hal boyunca yürütmenin yaptığı işlemlerin denetimi de sınırlıdır diyebiliriz.
OHAL KHK'sının süre ve uygulaması sadece OHAL süresi ve OHAL konusu ile sınırlıdır. OHAL sonlandığı zaman KHK da yürürlükten kalkacaktır. Bundan dolayı bu kapsam dışında uygulama bulacak hükümler içeremez ve mevcut yasalarda değişiklik yapılamaz. Bu şekilde çıkarılan KHK'lar olağanüstü halin kendisini düzenleyen Anayasa'ya aykırılık teşkil edecektir ve hukuk sisteminde çelişki doğuracaktır.
Türkiye, Cumhuriyet tarihinde çıkarmadığı kadar OHAL KHK’sı çıkardı. Uzun süredir devam eden ve ne zaman sonlanacağını öngöremediğimiz OHAL dönemi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Milli Güvenlik Kurulu'nun aldığı karar uyarınca 3 ay daha uzatıldı. OHAL ilanının bir an önce kaldırılması gerekmektedir. OHAL dönemi boyunca çıkarılan birçok KHK halen meclis gündeminde olup yasalaşmamıştır -ki birçoğu meclis gündemine dahi taşınmamıştır-. Anayasanın 7.maddesi hükmü gereği Yasama yetkisi, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi'nindir. Bu yetki devredilemez. Bu nedenle Türkiye’nin ivedi bir şekilde KHK ile yönetilen bir devlet olmaktan çıkarılması gerekmektedir.
Av. Ali ÇİTİL