İCRA İFLAS HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRMESİ
Kripto paralar; ‘’Kripto para, çeşitli şifreleme yöntemleriyle oluşturulan ve transferi sağlanan, değişim aracı olması amacıyla tasarlanmış dijital bir varlıktır. Kripto para birimleri bir tür dijital, alternatif ve sanal para birimleridir. Teknolojinin gelişmesi ve dijitalleşme ile birlikte paranın sanallaşması da gerçekleşmiştir. Dijital para fikri ilk kez 1980’lerin sonunda Hollanda’da ortaya çıkmıştır.
Blokzinciri (blockchain) kavramı 30 Ekim 2008’de Satoshi Nakamoto rumuzuyla yayınlanan “Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Sistemi” başlıklı makalede ortaya çıkmıştır.[1]
Kripto para birimi ‘cryptocurrency’, ‘crypto’ ve ‘currency’ kelimelerinden türetilmiştir. kripto para; ekonomik ve ya ticari güvenliğin sağlanması için bir araç olarak kriptografi (şifreleme bilimi) kullanan dijital veya sanal bir para birimidir. Bir çok kripto para birimi dünya genelinde kullanılmmaktadır. Kripto-paralar, merkezi olmayan kripto sistemlerde, belirlenen oranlarda/sayılarda üretildiği düşünülmektedir. Ya da kripto para, halihazırda bireylerin kullanmış oldukları madeni para ve banknot gibi olup farklılık olarak; belirli kriptografi(şifre bilimi) prensipleri ile geliştirilmiş dijital varlıklar olarak da düşünülebilir..3 Kriptografi yani şifrelemenin amacı iki taraf arasında paylaşılan bilgilerin başkalarının eline geçmesini engellemek, parasal işlemleri güvence altına alacak kontrol denetim mekanizmasının oluşumunu sağlamaktır.[2]
KRİPTO PARALARIN BİR TAKIM ÖZELLİKLERİ
Kripto paralar, diğer paralardan bir takım farklı özelliklere ve niteliklere sahiptirler.
1) Globalleşen dünya da Bankacılık sisteminde yer alan paralar merkezi yapıya bürünmüş iken, kripto paralar genellikle merkezi olmayan bir yapı birimine bürünmüş haldedirler.
2) Günümüz geleneksel para sisteminde hükümetler ve devletler , gerekli gördüklerinde kendi ulusal merkez bankaları aracılığıyla ek para basma yetkisine haiz olup ,kripto-para üretemezler ve kişinin izni olmadan kripto-paralara el koyamazlar.
3) Blokzincir sistemi tarafından oluşturulan kripto paraların miktarı ve zamanlaması kripto-sistemin kuruluş aşamasında belirlenir.[3]
4) Kripto paralar özellikle son yıllarda ekonomi piyasalarındaki hacimlerini giderek arttırmış, pek çok kişinin elinde büyük miktarlarda maddî karşılığı olan varlıklara dönüşmüştür.
KRİPTO PARALARIN HUKUKİ STATÜSÜNE KISA BİR BAKIŞ AÇISI
1) Ülkemizde kripto paralar konusunda henüz hukuki alt yapıya sahip bir hukuki bir düzenleme mevcut değildir. Ancak ülkemizde hızla kripto para trafiğinin yükselmesi ve yaygınlaşması sonucu BDDK 25 Kasım 2013 tarihinde yayınladığı 2013/32 sayılı Basın açıklamasında([4]) yer alan “Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun([5]) çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.” Şeklindeki paragrafında, Bitcoin ve genel olarak kripto paraları sanal para olarak nitelendirmeye çalışmıştır. BDDK Açıklamasında , açıkça Bitcoin’in elektronik para olarak değerlendirilemeyeceği hususuna vurgu da yapıldığı gözlemlenmiştir.
Buradan yola çıkarak 5411 sayılı “Bankacılık Kanunu” kapsamında mevduat veya katılım fonu olarak değerlendirip değerlendirilmeyeceğinin belirlenmesi hukuki statüsünü belirlemek açısından son derece önemlidir. Yabancı kripto para birimlerinin yanı sıra Türkiye kendi kripto para birimini kurma yolunda çalışmalar yapmaktadır. 11.Kalkınma Planı’nı, Mali Piyasalar başlığı altında kripto paralara yönelik tedbirlere yer verildiği bilinmektedir.
2) Ülkemizde 27 Haziran 2013 tarih ve 28690 sayılı Resmî Gazetede 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” yürürlüğe girmiş olup Türkiye’de ödeme ve elektronik para hizmetlerine bir mevzuat alt yapısı hazırlanmaya çalışıldığı gözlemlenmiştir. Elektronik para ve ödeme aracı olarak değerlendirilmesi halinde 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ile buna bağlı “ek bir tali yasal düzenlemeler ile değişiklik yapılması gerektiği açıktır.
3) Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı Açısından Kripto paraların hukuki statüsünün nasıl olacağı ise şu şekilde bir çıkarım kanaatimizi belirtebiliriz.
Hazine Müsteşarlığı ise 11 Ocak 2018 tarihli basın açıklamasında; “Ülkemizde yasal bir dayanağı olmayan kripto paralara ilişkin düzenlemelerin geliştirilmesi için bir çalışma grubunun oluşturulmasına karar verilmiştir.1567 sayılı “Türk Parasının Kıymetinin Koruma Hakkında Kanun” ve bu Kanuna dayanılarak düzenlenen “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar” m. 2. Türk parası ile ödeme sağlayan belgeler, Efektif, Döviz, Menkul Kıymet, Kıymetli Maden, Kıymetli Taş, Kıymetli Eşya veya Diğer Sermaye Piyasası Araçları arasında nitelendirilememektedir. Anılan düzenlemeler, temel olarak Türk parası, döviz, menkul kıymetler ve kıymetli eşyanın ithalinde ve ihracında uygulanacak usul ve esaslara ilişkin olup, kripto paralara ilişkin elverişli bir hüküm bulunmadığını da göstermektedir.
4) Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) Açısından Kriptoparalar ;
MASAK, 19.11.1996 tarihinde yürürlüğe giren 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ile kurulmuş bir kuruluştur. Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığının görev ve yetkileri hâlihazırda 10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 231. maddesinde düzenlenmiş bulunmaktadır. Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) Başkanlığı; suç gelirlerinin, kara paranın aklanmasının önlenmesi, terörizmin finansmanının önlenmesi ve ortaya çıkarılmasına yönelik yöntemler konusunda yetkili kurum olup, aynı zamanda bu hususta önlemler geliştirmek, veri toplamak, toplanan verileri analiz etmek ve değerlendirmek, araştırma ve incelemeler yapmak veya yaptırmak ve elde edilen bilgi ve sonuçları ilgili makamlara iletmek gibi bir görev üstllenmektedir. Ülkemizin FATF üyesi olması neticesinde MALİ EYLEM GÖREV GÜCÜ (FINANCIAL ACTION TASK FORCE- FATF), MASAK tarafından öncelikle kripto alım satım platformlarının “yükümlüler” arasına alınması beklenmekte olup, bu doğrultuda 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun, 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun, 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun ile bunlara bağlı olarak çıkartılan ikincil ulusal mevzuatlarımızda değişikliğe gidilmesi gerekebilir.
Her ne olursa olsun, bugün itibariyle kripto paralar piyasadaki varlıkları sürdürmekte, üretilmekte, alınıp satılmaktadırlar.
Dünya da ve ülkemizde bir çok insan çeşitli saik ve nedenlerle bildiğimiz anlamdaki parası veya hizmet ve mal satımı karşılığı kripto para almakta ve bir birikim ve saklama, koruma ve emniyetli güvenlik alanı oluşturmaktadır. Bu durum ortaya, kişilerin mal varlıkları ve servetleri içerisinde daha önce hiç bilmediğimiz bir şeyin geniş bir alan kaplaması sonucunu çıkarmaktadır. İcra iflas hukukunun ise ortaya çıkan bu yeni türe ve alana ne şekilde yaklaşacağı konusunda yavaş yavaş bir takım ipuçları ,mahkeme kararlarına yansımaya başlamıştır.
5) Kripto paralara yönelik yasal düzenleme Gelir Vergisi Mevzuatı, Katma Değer Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu, Elektronik Fon Transferi Mevzuatı ve Kara Para Aklamayla Mücadele Mevzuatı açılarından da değerlendirilip ilişkilendirilebilir.[6]
6) SPK ‘nın bu durumda yetkilendirilmesi burada düşünülebilir kanısındayım.
İCRA İFLAS HUKUKUNDA HACİZ
Haciz, cebri icra organı tarafından yapılan Devlete ilişkin bir hakimiyet tasarrufu olup; icra takibinin konusu olan belli bir para alacağının ödenmesini sağlamak için, bu yolda istemde bulunan alacaklı lehine, söz konusu alacağı karşılayacak miktar ve değerdeki borçluya ait mal ve haklara icra memuru tarafından hukuken el konulmasıdır. Bilindiği üzere Haczedilen mal veya hakların alacaklının mülkiyetine geçirilmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Alacaklı alacağını hacizden sonra değil, haczedilen malların satışından sonra paraların paylaştırılmasıyla elde etmektedir.. Dolayısıyla, borçluya ait malların haczi, mülkiyet üzerinde herhangi bir değişiklik etkisine sahip değildir.. Başka bir ifadeyle, hacizli malların mülkiyeti, borçluda bulunmaya devam etmektedir. Ancak borçlu, alacaklının onayı ve icra memurunun izni alınmaksızın hacizli mallar üzerinde tasarrufta bulunamaz (İİK m. 86/1, TMK m. 1010). [7]
Kesinleşmiş bir takip ve talep üzerine icra müdürünün haciz yapma zorunluluğu bulunduğu tartışmasızdır (İİK m. 78/I). Burada karıştırılan husus, haczi talep edilen malvarlığının haczedilip haczedilemeyeceğinin kimin tarafından tespit edileceğidir.
2004 sayılı İcra ve iflas Kanunu hükümleri ve sistematiği incelendiğinde, kanunun icra müdürlüğüne (memurlarına) hitap eden bir kanun olduğu anlaşılmaktadır. Başka bir ifadeyle, İcra ve İflas Kanunu'nun birinci derecede muhatabı ve doğrudan uygulayıcısı icra dairesi görevlileridir. Haczi, icra memuru uygulayacağına göre, haczedilmezlikle ilgili kurallarda icra memuru tarafından kendiliğinden dikkate alınmalıdır.
İcra ve İflas Kanunu ve Takip Hukuku ilkelerine göre asıl olan alacaklının alacağına kavuşmasını sağlamak olduğundan, kural olarak borçluların tüm mallarının haczi mümkündür. Bir malın haczedilememesi için yasal düzenlemenin bulunması zorunludur. Haczedilmezlik istisnai bir durum olduğundan, bu yöndeki düzenlemelerin de dar yorumlanması gerekir.
Ayrıca, bir üst norm olan Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 90/4. maddesi ile de; usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklerin düzenlendiği milletlerarası antlaşmaların kanun hükmünde olduğu ve uyuşmazlıklarda gözetilmesi gerektiği kuralına yer verilmiştir.
Buna göre, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne Ek 1 Nolu Protokol'ün 1. maddesinde; ... Her gerçek ve tüzel kişi, maliki olduğu şeyleri barışçıl bir biçimde kullanma hakkına sahiptir. Kamu yararı gerektirmedikçe ve Uluslararası Hukukun genel ilkeleri ile hukukun aradığı koşullara uyulmadıkça, bir kimse mülkiyetinden yoksun bırakılamaz ... hükmü yer almaktadır.
Ek protokol'ün mülkiyet hakkı ile ilgili 1. maddesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce onaylanmış ve onaylayan Yasa'da; ...Her hakiki veya hükmü şahıs malların masuniyetine (dokunulmazlığına) riayet edilmesi hakkına maliktir. Herhangi bir kimse ancak amme menfaati icabı olarak ve kanunun derpiş eylediği şartlar ve Devletler hukukunun umumi prensipleri dâhilinde mülkiyetinden mahrum edilebilir ... ilkelerine yer verilmiştir.
KRİPTO PARALARIN İCRA İFLAS HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRMESİ
1) Bir icra takip dosyasında borçlunun sahip olduğu mal varlığı değeri olan kripto para varlıklar hacze konu edilebilir mi ?
2) Alacak kripto para ile ödenebilir mi ?
3) Alacak TL ‘ye çevrilerek, alacaklı bu şekilde tatmin edilebilir mi ?
4) Kripto para varlıkları haczedilirken ne olarak ele alacağız ? (Emtia?, Menkul?, Para ?)
İcra iflas hukuku bakımından kripto para varlılarının haczedilip haczedilemeyeceğini ve haczi durumunda ne şekilde haciz işlemine tabi tutulacağı konusu hukukumuzda son günlerde gittikçe konuşulmaya başlanılmıştır.
Kripto paraların haczine hukuken yasal olarak İcra iflas hukuku anlamında veya yasal mevzuat açısından bir engel olmadığı düşüncesindeyim. "Borçlunun kripto para borsasında parası var mı, yok mu? Bunun tespit edilmesi önemli. İcra İflas Kanununa göre, Türk kripto para borsalarında bunun tespiti mümkün. Ancak yurtdışı kripto para borsalarında paranın tespitine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.
Hukukumuzda İcra İflas Hukuku açısından ana kural, borçlunun malvarlığı kapsamında bir ekonomik değeri olan ya da ekonomik değer taşıyan her türlü malının alacaklının alacağı oranında, alacaklı lehine haczedilebileceği ve alacaklının tatmin edilebileceğidir.
Kripto para, çeşitli metot ve şifreleme teknikleri etrafında oluşturulan ve dijital data ve veri transferi sağlanan, değişim aracı olması amacıyla tasarlanmış dijital bir varlıktır. Kripto para birimleri bir tür dijital, alternatif ve sanal para birimleridir diye düşünmekte bir sakınca yoktur.Kripto para birimleri, elektronik para ve diğer nakdî para birimlerinin aksine merkezi bir otoriteye bağlı değillerdir. Her bir kripto paranın merkezi olmayan kontrolünü dağınık bir defter gibi işleyen, bir veri tabanı oluşturan, blockchain adıverilen zincir aracılığıyla çalıştığı ifade edilebilir.
Kuru; “Kaide olarak, borçlunun mameleki bir kıymeti haiz olan her şeyi borç için hacze konu teşkil edebilir, yani haczedilebilir. Buna mukabil, mameleki bir kıymeti haiz olmayan şeylerin, ezcümle mektuplar, aile fotoğrafları ve diplomaların haczi caiz değildir. Borçlunun mameleki bir kıymeti haiz olan mal, alacak ve hakları, onun alacaklılarına karşı bir nev'i teminat teşkil eder ve bu sebeple alacaklılar tarafından borç için haczettirilebilir. Ancak, bir takım insanî düşünceler ve âmme intizamı mülâhazası ile, borçlunun mameleki bir kıymeti haiz olan bir kısım mal, alacak ve haklarının haczinin caiz olmadığı kabul edilmektedir.”[8]diye ifade ettiğini görmekteyiz.
Borçluya ait olan ve borçlunun şahsi malvarlığı içerisinde yer alarak ekonomik bir değer taşıyorsa ve ekonomik değer taşıyan mal(kripto para) hakkında da herhangi bir yasal düzenleme ile getirilmiş haciz yasağı mevcut değilse hacze bir engel olmadığını rahatlıkla yasal mevzuat gereği söyleyebiliriz. Kripto para birimleri örneklerini şu şekilde verdiğimizde konunun yelpazesinin ne kadar da büyük olduğu görülecektir. Bitcoin , Bitcoin Cash , Ethereum , Litecoin , Ripple , , EOS , Stellar , TRON , IOTA, Cardano vb. gibi ..Söz konusu kripto mal varlıklarının büyüklüğü ve dünya digital internet ağı üzerindeki dolaşımı da dikkate alındığında ,internet üzerinden de dolaşımda olması nedeniyle söz konusu varlıklarının yasaklanması çok zor olduğu da görülecektir. Yasaklama uygulaması yapılsa dahi fiili olarak engellenmesi çok zor hatta imkansız olacaktır.
Bu durumda yapılması gereken söz konusu kripto paraların hukuki bir statüye büründürülüp , toplumun yasal mevzuat gereği kullanımına açılması olacaktır. Aynı zamanda globalleşen dünyanın bir gerçeği olduğunu da kabül etmekten başka çare olmadığını bir an evvel anlamak olacaktır. Hukukun yalnızca İcra İflas Hukuku Açısından değil Türk Ceza Kanunu açısından, SPK açısından, Borçlar Hukuku, Ticaret Hukuku ,Miras Hukuku, Rekabet Hukuku, Bankacılık Hukuku vb. tüm alanlarında hukukun konuyla ilişkili her alanında uygulanabilir düzenlemeler getirmek soruna çözüm üretmenin önemli bir ön ayağı olacağı kanaatindeyim.
‘’Dijital paranın artan kullanımı, ülkelerin ve kurumların da önceliği haline gelmiştir. Avrupa Merkez Bankası’nın Başkanı (ECB) Christine Lagarde, Başkan sıfatı ile yaptığı ilk konuşmasında bankanın özel görev komitesini dijital paralara yönlendirme planları olduğunu belirtmiştir. Lagarde, dijital para piyasasında yaşanan gelişmeler ile birlikte Avrupa Merkez Bankası’nın geleneksel bankacılık sistemleri ve prosedürlerinin önüne geçebilecek yeni teknolojiler kullanılmasında öncü rol oynaması gerektiğini ifade etmiştir. Ülkemizde de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk kalkınma planı olan, 2019-2023 dönemini kapsayan ve 23 Temmuz 2019’da Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 11. Kalkınma Planı’nda “Blokzincir Tabanlı Dijital Merkez Bankası Parası” çıkarılması kararı yer almaktadır.’’[9] şeklinde ifade etmiştir.
Bitcoin konu bütününden belirttiğimiz tüm değerlendirmeler de görüldüğü üzere blockchain sistemi temelli, açık ve gizli anahtar çifti sistemini kullanmaktadır. Türkçe’de blokzinciri anlamına gelen “blockchain” teknolojisine dayanmaktadır. Kripto paralarla ilgili her türlü işlem blokzincir sistemi üzerinden yapılmaktadır. Buradan yola çıkarak küresel açık bir hesap defteri olan blokzincir sadece kripto paraların üretiminde değil birçok farklı alanda saklama, yönetme ve depolama gibi işlemler için kullanılmaktadır
Dünyada ülkelerin kripto para kullanımı değerlendirildiğinde liste başında ABD gelmektedir. ABD kripto para birimini yasal olarak kabul etmekte olup, en fazla kripto para birimi ve kullanıcısına sahiptir. Mayıs 2020 verilerine göre Güney Kore, Rusya, Çin ve İngiltere kripto paraya yatırım yapan ülkelerdir. Ülkemiz bu sıralamada 14. olarak yer almaktadır. [10]
‘’[11]Avrupa Birliği’ne üye 28 ülkeden sadece dördü olan Almanya, Estonya, İsveç ve Birleşik Krallık kripto paraları yasal olarak kabul etmektedir. Kripto para sistemlerini yasa dışı olarak kabul eden ülkeler ise Bangladeş, Bolivya, Ekvator, Kırgızistan, Nepal’dir.’’
KRİPTO PARA NASIL HACZEDİLİR ?
‘’İcra dairesi tarafından yapılan işlemlerin bazısında icra dairesinin hiçbir takdir yetkisi yoktur (İİK m.58-59, m.60-61) Buna karşılık, bazı işlemlerde icra dairesinin bir takdir yetkisi vardır. Örneğin bir malın haciz edilip edilmeyeceğini takdir etmek gibi.(İİK m.82-83)’’[12]
Haczi caiz olmıyan mallar ve haklar:
İ.İ.K.M.82 – Aşağıdaki şeyler haczolunamaz: … İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.
Kısmen haczi caiz olan şeyler: M.83
–Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir. Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez. Bu hallerde icra müdürü takdir yetkisini kullanırken, ilgililerin menfaatini en iyi şekilde bağdaştırmak ve gözetmek zorundadır (İİK m.85 son fıkra)
Bilindiği üzere takip borçlusu hakkında İcra takibinin kesinleştikten sonraki aşama, haciz aşamasıdır. Haciz, para borçlarında borçlunun borca yetecek kadar mal ve haklarına icra dairesi tarafından hukuken el konulmasıdır. Haciz aşamasına geçilebilmesi için icra takibinin kesinleşmiş olması önkoşuldur.. İcra takibi, borçlunun ödeme emrine itiraz etmemesi suretiyle kesinleşebileceği gibi, alacaklının borçlunun itirazını hükümden düşürmesi suretiyle veya borçlunun açmış olduğu borçtan kurtulma davasının alacaklı lehine sonuçlanması suretiyle de kesinleşebilir (m. 78/1).
Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlüğünde yer alan tanıma göre haciz, " Bir alacağın ödenmesi için borçlunun parasına, aylığına veya malına icra dairesi tarafından el konulması"'dır.
Takibin kesinleşmesinden sonra alacaklı, takibin yapıldığı icra dairesine başvurarak, borçlunun mallarının haczedilmesini talep edebilir. Örneğin Taşınır ve taşınmaz malların haczi : İ.İ.K.M.85 – … Haczi koyan memur borçlu ile alacaklının menfaatlerini mümkün olduğu kadar telif etmekle mükelleftir. İcra müdürü, kanun, tüzük ve yönetmeliklerin kendisine verdiği görevleri yapıp yapmamak hususunda bir serbestiye sahip değildir ‘’.[13]
Borçluya çıkarılan Ödeme emrindeki ve ya İcra emrindeki müddet geçtikten ve borçlu itiraz etmiş ise borçlunun itirazı kaldırıldıktan (ref olduktan)sonra alacaklı, borçlunun mal varlıklarına haciz konmasını isteyebilir ya da talep edebilir. Alacaklının haciz talebinde bulunabilmesi için borçlunun mal beyanında bulunmuş olması gerekmez (İİK.78/1). Alacaklının talebi, yazılı veya tutanağa geçirilmek kaydıyla sözlü olarak da icra dairesine yapılabilir.
2020 yılının Temmuz ayında yapılan değişikliğe göre, alacaklı dilerse haciz talebinde bulunmaksızın Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi üzerinden, bu sisteme entegre bilişim sistemleri vasıtasıyla borçlunun mal, hak veya alacağını sorgulayabilir. Sorgulama sonunda Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi, varsa borçlunun mal, hak veya alacağının mahiyeti ve detayı hakkında bilgi verir ve bu durumda sistem üzerinden de haciz talep edilebilir. Bu takdirde icra dairesi, tespit edilen mal, hak veya alacağı elektronik ortamda haczeder. Sorgulama sonunda edinilen bilgiler hukuka aykırı olarak paylaşılamaz. Sorgulama ve haciz işlemlerinin yürütülebilmesi için kamu kurum veya kuruluşları ile Bankacılık Kanunu’nda tanımlanan kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar, UYAP ile kendi sistemleri arasında entegrasyonu sağlar. Sorgulamanın tür, kapsam ve sınırı ile diğer hususlar Adalet Bakanlığınca yürürlüğe konulan yönetmelikle belirlenir (m. 78/1). şeklinde düzenleme yapılmıştır.[14]
Türkiye’de güncel olarak itibariyle kripto para varlıklarına ilişkin yapılmış herhangi bir kanunî düzenleme bulunmadığını yukarıdaki hukuki statüler içerisinden detaylıca incelediğimizden tekrar üzerinde duymacağım.
Bu noktada İcra iflas hukukunun temel müesseselerinden bir tanesi olan haciz yoluyla takip işlemleri kripto paraların haczinde önemli bir işlev görmektedir.
Ancak unutulmamalıdır ki, etkinliği üst düzeyde olan, çağdaş bir cebrî icra iflas hukuku sistemi Anayasa ilkeleriyle uyumlu olmak zorundadır.[15]
İcra Dairesi’ne alacaklının ya da alacaklı vekilin talebiyle, yerli kripto para borsalarına İcra ve İflas Kanunu’nun 89’uncu maddesine dayanarak bir yazı gönderilir. Bu yazıya istinaden yerli kripto borsaları buna ilişkin bir cevap verir; var ya da yok şeklinde cevap gelir. Borçlunun borcu miktarında haciz işlemi uygulanır. Borçlunun bütün kripto parasına haciz uygulanmaz. Örneğin; 122 bin lira borcu varsa bu miktar için haciz uygulanır. Geriye kalan tutara için haciz tatbik edilemez.
Kripto paranın yükselmesi ya da çıkması durumunda haciz işlemi nasıl tatbik edilir?
Şöyle bir örnekleme yaparsak konu biraz daha net anlaşır hale gelecektir ; Takip borçlusunun herhangi bir bankada parası bulunmakta. Bu TL mevduat hesabı da olabilir, yabancı para döviz mevduat hesabı da olabilir. Borçlunun hesabının bulunduğu bankaya bir 89/1 haciz ihbarnamesi gönderildiğinde, banka yabancı mevduat hesabına bakar ve oradaki yabancı mevduat hesabına karşılık gelecek kadar TL bazında haciz uygulanır.
Kripto paralarda da yapılacak işlem aynıdır. Haciz ihbarnamesinin ulaştığı esnada söz konusu kripto paranın TL karşılığında haciz işlemi uygulanması gerekir. Genel hükümlere göre haciz işlemi uygulanmaktadır. Bu tür kripto paralarında emtia veya menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği dolayısıyla haczedilebileceği yönünde mahkeme kararları da verilmeye uygulama da başlanılmıştır.[16]
Yakın tarihte yine İstanbul … İcra Dairesi tarafından kripto paraya haciz konulması ve 89/1 haciz ihbarnamesi gönderilmesi üzerine bir karar daha incelememiz için konunun önemi açısından katkı sağlayacaktır.
İstanbul …İcra Hukuk Mahkemesi Tarafından Verilen İnceleme Konusu Kararda ;
…………………..-E…….. Y……. ve Ticaret A.Ş.de bulunan kripto para hesabına haciz konulduğunu hesabın bloke edildiğini, ancak haczedilen paranın para olarak nitelendirilmesinin mevcut düzenlemelerle mümkün olmadığını, Merkez Bankasının çıkarmış olduğu yönetmeliğe aykırı olduğunu belirterek, haciz ihbarnamesinin mevzuat yokluğu nedeniyle iptaline, satış işleminin hak kayıplarının oluşmaması adına iptaline, mahkeme aksi kanaatte ise tedbiren yakın zamanda devlet tarafından yapılacak düzenlemenin sonuna kadar bekletilmesine, şikayetin kabulüne, mahcuz mallar üzerindeki haczin kaldırılmasına, yargılama giderinin ve vekalet ücretinin davalı tarafa yükletilmesine karar verilmesini davacı vekili talep etmiştir.
MAHKEMENİN KARARININ GEREKÇESİ E KARAR ŞU ŞEKİLDE OLMUŞTUR : İİK'nun 85. maddesi uyarınca, borçlunun kendi yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmazlarından ve alacak ve haklarından borcu karşılayacak kadarı haczolunur. Kural olarak borçlunun her türlü mal ve hakkı haczedilebilir. Hangi malların kısmen veya tamamen haczedilemeyeceği, İcra ve İflas Kanunu'nda tahdidi olarak sayılmış olup, bu sayılanların dışında olup da herhangi bir özel kanunla haczedilemeyeceğine ilişkin bir düzenleme bulunmayan borçluya ait bütün mal ve hakların haczi kabildir.
Her ne kadar davacı, kripto paraların haczedilemeyeceğini iddia ederek şikayetçi olmuş ise de, bu tür paraların emtia veya menkul kıymetler kapsamında değerlendirildiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla iktisadi alanda nasıl tanımlandığından bağımsız olarak İcra ve İflas Hukuku açısından, bir mal veya hakkın haczedilebilmesi için, öncelikle tek başına ekonomik bir değer ifade etmesi gerekmekte olup kripto paralar için bu unsurun var olduğu sabittir. Bu haliyle uygulanan haciz işleminde hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Yine yasada taşınır ve taşınmaz mal satışlarının ne şekilde yapılacağı ayrıntılı olarak düzenlenmiş olup satış aşamasındaki şikayet sebeplerinin ayrıca değerlendirilmesi gerektiği anlaşıldığından şikayetin reddine dair karar verilmiştir.’’ şeklinde karar vermiş olup konumuza ışık tutmuştur.[17]
İSTANBUL…. İCRA HUKUK MAHKEMESİNİN BİR BAŞKA KARARINDA ;
………………..Davacı vekili mahkememize vermiş olduğu dava dilekçesinde özetle; İstanbul …...İcra Müdürlüğü 20…./…… Esas sayılı dosyasında davalı tarafından icra takibi başlatıldığını, ülkemizde yasal alt yapısı olmayan KRİPTO para alım satım işlemi yapan davacı şirkete İ.İ.K 89/1. Maddesi gereğince Haciz ihbarnamesi gönderildiğini, bunun usul ve yasaya aykırı olduğunu, icra emrinin ve icra takibinin iptaline, yargılama giderinin ve vekalet ücretinin davalı tarafa yükletilmesine karar verilmesini talep etmiştir.
MAHKEME GEREKÇELİ KARARINDA İSE ;
Dosya üzerinde yapılan inceleme sonunda; İstanbul …...İcra Müdürlüğü 20…/……. Esas sayılı dosyasında 89/1 İhbarnamesi gönderilen ………… VE TİCARET A.Ş'nin bir ticaret şirketi olduğu dolayısıyla tüzel kişiliğe haiz olduğu, icra takibinde borçlunun alacak veya malları için ELİPTİK YAZILIM VE TİCARET A.Ş'ye 89/1 ihbarnamesi gönderilmesinde usule ve yasaya aykırılık bulunmadığı anlaşıldığından şikayetin reddine karar vermek gerekmiştir .’’ŞEKLİNDE KARAR VERMİŞTİR.[18]
Dikkatlice irdelendiği vakit borçlunun 3.şahıstaki her nevi haczedilebilen alacağının bu kapsamda kripto paranın haczinin mümkün dolduğu konusunda bir tereddüt olmadığı görülmektedir. Borçlunun 3. kişilerdeki mal ve alacaklarının haczinde alacaklı, borçlu ve 3. kişi arasındaki menfaat dengesinin korunmasını sağlamak amacıyla İİK. m.89 hükmü konulmuştur . : Borçlunun üçüncü kişilerdeki mal veya alacaklarının haczi de mümkündür (m. 85/1). Örneğin, Takip konusu dosya borçlusunun bankadaki parasının veya üçüncü kişide olan kira alacağının ya da hak ediş alacağının haczi de mümkündür. Bunların nasıl haczedileceği İcra İflas Kanununda özel olarak düzenlenmiştir. Borçlunun üçüncü kişideki alacağı hamiline yazılı veya poliçe veya diğer cirosu kabil kıymetli evraka dayanıyorsa, bu kıymetli evrak, taşınırlar gibi haczedilir (m. 88/1). Ancak alacak kıymetli evraka bağlı değilse, İ.İ.K.89. maddede düzenlenen özel usule göre haczedilmesi gerekir. Yani ,borçlunun üçüncü kişilerdeki alacağının İİK.89. maddede düzenlenen özel usule göre haczedilebilmesi için, kıymetli evraka bağlanmamış olması gerekir. Ayrıca, üçüncü kişideki mal veya alacağın haczedilebilmesi için alacaklının talebinin bulunması gerekir. Alacaklının talebi halinde bu talebin yerine getirilmesi gerekmekte olup, icra memurunun bu hususta takdir yetkisi yoktur.( Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2014/32825 E. , 2015/4056 K- Yargıtay 12. HD., E. 2016/ 3856, 2016/19090 K.,)
Borçlunun üçüncü kişi nezdindeki alacakları taşınır niteliğinde olduğundan, takibin kesinleşmesinden sonra alacaklı, İİK.nun 78. ve müteakip maddeleri gereğince üçüncü kişiye yazılacak bir haciz yazısı ile haciz konulmasını isteyebileceği gibi, üçüncü kişiye İİK.nun 89. maddesine göre haciz ihbarı gönderilmek suretiyle de haczini talep edebilir. Borçlunun, üçüncü kişi nezdinde ileride doğması muhtemel alacaklarının haczi ise ancak İİK.nun 78. maddesi kapsamında gönderilecek haciz yazısı ile mümkündür.
Her iki hal İİK.nun farklı maddelerinde düzenlenmiş olup sebep ve sonuçları değişiklik arz eder. İİK.nun 78. maddesi gereği, 3. kişiye doğrudan doğruya haciz müzekkeresi gönderilmek suretiyle borçluya ait hak ve alacaklar üzerine haciz konulması halinde, 3. kişi tarafından yapılması gereken borçluya ait hak ve alacak var ise haciz gereği işlem yapmak, yok ise haczedilecek mal ve hak bulunmadığını icra dairesine bildirmektir. İİK.nun 89. maddesinden farklı olarak 3. kişinin doğrudan doğruya İİK.nun 78. maddesine göre istenen haciz nedeniyle anılan işlemlerin dışında herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Başka bir anlatımla, haciz yazısına cevap vermemesi halinde 3. kişi nezdinde kesinleşen haciz konusu bir alacak yoktur.
İİK. Madde 89/1 “Hamiline ait olmayan veya cirosu kabil bir senetle müstenit bulunmayan alacak veya sair bir talep hakkı veya borçlunun üçüncü şahıs elindeki taşınır bir malı haczedilirse icra memuru; borçlu olan hakiki veya hükmi şahsa bundan böyle borcunu ancak icra dairesine ödeyebileceğini ve takip borçlusuna yapılan ödemenin muteber olmadığını veya malı elinde bulunduran üçüncü şahsa bundan böyle taşınır malı ancak icra dairesine teslim edebileceğini, malı takip borçlusuna vermemesini, aksi takdirde malın bedelini icra dairesine ödemek zorunda kalacağını bildirir (Haciz ihbarnamesi).Bu haciz ihbarnamesinde, ayrıca 2,3 ve 4 üncü fıkra hükümleri de üçüncü şahsa bildirilir.”
Borçlunun 3.şahısta olan her türlü haczedilebilen hak ve alacağı söz konusu haczin neye taalluk ettiği de belirtilerek o halde haczedilebilmesi mümkündür. Ayrıca, borçlunun üçüncü kişideki alacağının haczedilebilmesi için, bu alacağın mevcut olması gerekir. Henüz doğmamış fakat ileride doğması beklenen bir alacağın haczedilebilmesi için, hukuki bir ilişkiye dayanması şarttır; aksi takdirde haczedilmesi mümkün değildir. Örneğin, borçlunun üçüncü kişiden olan ve sonraki dönemleri kapsayan kira alacağı, henüz doğmamış olsa bile hukuki bir ilişkiye (kira ilişkisine) dayandığı için haczedilebilir. Bu noktada, ücret veya maaş alacağının da 89. maddeye göre değil, ücret ve maaş haczine ilişkin özel hükümlere göre haczedileceğini belirtmemiz gerekir. [19]
Kripto para ve kripto paraların var olmasına imkan sağlayan günümüz teknolojisinde anlamını bulmuş olan blokzincir teknolojisi gün ve gün gelişmekte olup bu kavramların gelecekte hayatımızın tamamen içerisinde olacağa benzemektedir.Bu sebeple de bunlara bir an evvel hukuki statüsü açısından düzenlemeler ile yasal düzenlemeler yapılıp mevzuata uygun bir işlevsellik kazandırılması gereklidir.
Kripro paralar hacze konu olabilir elbette yalnız reel nakdi değeri değiştiğinden veyahut gerçekte karşılığı olmadığı şeklindeki bir algı oluşması aslında biraz da düşündürücüdür. Haczin yapılması için kripto paranın satışının gerçekleşeceği gündeki değeri esas alınması gerektiğini de hatırda tutmakta fayda vardır.
Kripto paraya ilişkin olarak bir diğer konu ise ;Sanal bakiyenin haczine şifre verilmediği müddetçe kişisel cüzdandakine erişim söz konusu olmamasıdır.
Ancak borçlunun Kripto borsası dediğimiz Kripto platformunda tuttuğu tutar burada yanlızca hacze konu edilmektedir.
Avrupa Adalet Divanı 22 Ekim 2015 tarihli kararında bitcoin ile ilgili yapılacak ödemelerin, diğer para türleri ile yapılan ödeme türlerinden farklı olmadığını belirtmişti. Ülkemizde kripto paranın ödeme aracı olarak kabulünün yasaklanmasını ve yabancı mevzuatları göz önüne alarak bitcoinin ödeme olarak kabul edilip edilmeyeceği için mevzuat düzenlemeleri yapılması ile sorunların çözüleceği ümit edilmektedir.
Kripto Para Konusund 2021 yılında 2 önemli Karar İngiltere ve Amerikan Yüksek Yargı Makamlarından verildiğinden gelişmelerin artık zamanla hukuki statüde kazanacaklarının göstergesi olduğu çıkarabiliriz.
(Ayrıca İngiltere Temyiz Mahkemesi KararındaSEC v. W.J. Howey, 328 U.S. 293, 298-299 (1946)
6 Mayıs 2021 California Kuzey Mahkemesi
Amerikan gelirler idaresi borsalara büyün kişilerin yılda 20 .000 üzerinden çetele gönderme onama john down müzekkeresi kararını da bu kapsamda verdiği göz önünde tutmakta fayda vardır.)
Kripto para piyasasında karşı karşıya kalınabilecek finansal risklerin yanında teknolojik riskler de bulunmaktadır. Kripto paralar içerdikleri karmaşık matematiksel fonksiyonlar nedeniyle taklit edilemedikleri, özel kurallara bağlı kalmadan hızla el değiştirebildikleri ve aynı kripto para aynı anda birden çok yerde kullanılmadığı için kullanıcı güvenini kazanmakta ve gerçek paralara alternatif olabilmektedirler. [20]
‘’Ödeme süresi gelmiş bir borcun varlığı durumunda bunun, kamu hukuku veya özel hukuktan doğmuş olmasına bakılmaksızın, borçlu tarafından ödenmesi beklenir. Bu yükümlülük rıza ile yerine getirilmez ise borçlu borcunu ödemeye zorlanacaktır. Bu sebeple yapılacak zorlama ile borcun cebren yerine getirilmesini sağlayacak bir sistemin varlığı hukuk düzeninin mutlak ihtiyacıdır.’’[21]
İcra iflas hukuku bağlamında haciz borçlunun paraya çevrilebilir ve devredilebilir malvarlığı unsurları üzerinde gerçekleştiği de dikkate alındığı takdirde kripto paralarında alım satım devri söz konusu olduğuna göre ,dolaşımda da olduğu anlaşıldığın ekonomik değeri de söz konusu olduğundan haczi mümkündür. Çünkü haciz yoluyla takip işlemlerinde ana kurallardan bir tanesi hakkı hak sahibine bir an evvel kavuşturmak ve vermektir.
Borçlunun mal ve haklarının haczi kabil olması için bunların birtakım unsuları taşıyor olması gereklidir. Haczedilebilirliğin şartları ekte şu şekilde değerlendirilebilir.
a) Hacze konu edilen mal veya hak ekonomik bir değere sahip olmalı, haciz sonrası yapılacak satış ile paraya çevrilebilir nitelikte olmalı..
b) Hacze konu mal ve hak, takip borçlusu dışında bir başka üçüncü kişiye değil, hukuken borçluya ait olmalıdır.
c) Mal ve hak haczi kanunla yasaklanmış olanlardan olmamalı, hukuken hacze engel bir durum bulunmamalıdır.[22]
Bir mal veya hakkın haczedilemeyeceğine ilişkin kural ancak kanun ile koyulabilir. Tarafların bir mal veya hakka ilişkin aralarında anlaşarak, o mal veya hakkın haczedilmeyeceğine ilişkin karar almaları, hacze engel olamaz.
İİK.82.Madde-83.Madde veyahut özel kanunlarında kripto paraların haczine engel olan bir kanun maddesi söz konusu olmadığından dolayı kripto paraların haczi mümkündür. Paylaştığımız İcra Hukuk Mahkemeleri kararları, Kripto paraların hukuki statüsüne ilişkin düzenlemelere baktığımızda Türkiye de Kripto Paraların menkul kıymet kapsamında değerlendirildiğini görmekteyiz ,bazı ülkeler de Emtia olarak da görüldüğünü ,bazı ülkeler açısından ise para olarak görüldüğünü görmekteyiz.
Borçlu hakkında kesinleşen takiplerde, alacaklının talebi halinde tıpkı borçlunun kendi zilyetliğinde bulunan mallar gibi, üçüncü şahıslarda bulunan mallarının da haczi sağlanabilir. Bu şekilde yapılacak hacze, borçluya ait taşınmaz ve taşınır malların yanında paraya çevrilmesi mümkün olan her türden hak ve üçüncü kişilerdeki alacakları dahildir. [23]
‘’89. madde hükmünün bu şekliyle uygulama alanını dikkate alırsak, borçluya ait aracı kurum nezdindeki kripto para varlığının ister menkul kıymet ister emtia olarak nitelensin, paraya çevrilebilir nitelikte olduğu şüphesizdir. Kripto paranın hukukî niteliğine dair diğer seçenek de zaten bir çeşit para birimi olduğudur.’’[24]
Burada sonuç olarak eğer kripto para ,bir para birimi olarak hukuk düzeni ve devletler tarafından kabul gördüğü takdirde, doğrudan İİK.78.Madde kapsamında haciz müzekkeresi ile kripto paranın haczi mümkün olabilecektir.
Ezcümle kripto para alım ve satıma aracılık eden 3.şahıs şirketler, gerçeğe uygun şekilde beyanda bulunmak ve eğer bünyelerinde mevcut ise takip borçlusunun kendi sistemi nezdinde tutulan parasının (kripto para borsalarında dolaşım halinde olan kripto platformunda tutulan ve herkes tarafından görünebilen) borca karşılık gelecek miktarını icra müdürlüğüne teslim etmek borçları altına girecektir. Aksi durumda İİK’nın 89. maddesinin 4. fıkrası hükmü doğrultusunda sorumluluğu doğacaktır.[25]
“Üçüncü şahıs, haciz ihbarnamesine müddeti içinde itiraz ederse, alacaklı, üçüncü şahsın verdiği cevabın aksini icra mahkemesinde ispat ederek üçüncü şahsın 338 inci maddenin 1 inci fıkrası hükmüne göre cezalandırılmasını ve ayrıca tazminata mahküm edilmesini istiyebilir. İcra mahkemesi, tazminat hakkındaki davayı genel hükümlere göre halleder.
Kripto Platformunda aracılık hizmeti sağlayan şirket kendi bünyesinde borçluya ait kripto para hesabı bulunan ve bu durumu haciz ihbarnamesine vereceği cevap ile icra müdürlüğüne bildirmeyen şirket sorumluluk altına girecektir.
Borçlunun ilgili kripto para işlemlerine alım-satım işlemlerine aracılık eden şirket ,aracı kurum nezdinde bulunan kripto parasının haczedilebilmesi için, buna ilişkinolarak alacaklı tarafından icra dairesine uyap sistemi üzerinden ya da icra dairesine gelerek bir talepte bulunulması ve borçlunun hangi sanal platformmlarda hangi şirket nezdinde kripto para hesabını icra dairesine de talebinde bildirmesi şarttır.
Aynı zamanda acaba burada borçlu mal beyanı sırasında kripto parası olduğunu bildirmek zorundamıdır ,zannımca bu durumda da borçlunun eğer mal varlığına ilişkin bir mal beyannamesi vermesi durumu söz konusu olması halinde kripto varlıklarını ve hangi hesapta tuttuğunu borca yeter miktarını bildirmesi gereklidir.
İİK’nın 89. maddesi kapsamında aracı kurum ilgili şirket kripto para haczine ilişkin olarak kendi bünyesinde hesabı ve bu hesap içerisinde bakiyesi bulunan müşterisine karşı o hesaptaki tutar oranında borçlu konumundadır. Takip borçlusu aracı kurumdan kripto borsasında aracılık eden şirkete karşı bir nevi alacaklıdır. Bu sebeple bankalardaki mevduatlara uygulanan 89. madde hükmünün kripto para alım satımına aracılık eden kurumlara karşı uygulanmasının önünde yasal biir mevzuat engeli bulunmamaktadır.[26]
Borçlunun üçüncü kişilerden nakit olarak alacak hakkı sahibi olduğu hallerde, hacze taşınır haczi hükümleri kıyasen uygulanır. Haciz, İİK 102. maddesine uygun olarak yapılır, muhafaza tedbirleri İİK 88 maddisine göre gerçekleştirilir. Çünkü, borçlunun üçüncü kişide bulunan (nakit) alacağı taşınır hükmündedir ve bu alacak, taşınır haczine ilişkin hükümlere göre de haczedilebilir.[27]
Tabiî kripto para varlıkları para birimi olarak nitelenmesi durumunda, bu niteleme onun Türk Parası değil bir çeşit döviz olarak işlem görmesi sonucunu doğuracaktır. Türk Parasının Değerini Koruma Hakkındaki 32 Sayılı Kararda döviz, “Efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev'i hesap, belge ve vasıtaları,” şeklinde tanımlanmış, takip borçlularına ait tüm kredi kuruluşarı veya bankalarda bulunan döviz hesaplarına, vadeli ya da vadesiz olup olmadıklarına bakılmaksızın haciz uygulanabilmektedir . Bu şekilde uygulanacak olan haciz, normal hacizden (İİK m. 88 vd.) farksız olacaktır.[28]
Borçluların bankalarda bulunan her türlü menkul mallarının 89 haciz ihbarnamesi kapsamında hacze konu uygulamada görülmektedir.
İcra takip alacaklısı, takip borçlusunun bankaya rehin olarak verdiği hisse senetlerinin, tahvillerinin bankada tahsil olunmak üzere bulunan bonolarının haczini talep edebilir. Kripto para varlıklarını emtia ya da menkul kıymet olarak ele alırsak bu durumda, kripto paraların icra hukuku bakımından hacizlerine ilişkin hisse senetleri veya bonolardan hiçbir farkı bulunmayacağını çok rahat ifade edebiliriz. [29]
Ancak kripto paranın diğer menkul mallar gibi fiziki bir niteliği olmadığından icra müdürlüğüne teslimi icra dairesi tarafından istenirse teknik bir çok sorunlar oluşacaktır. Buna ilişkin de bir düzenleme yapılması gerekli olacaktır.
İcra Dairelerinin kullanımına sunulacak elektronik cüzdanlar aracılığı ile haczedilen kripto paralar icra müdürlüğünün hesabına yatırılabilir ve sonrasında Türk Lirası’na çevrilerek alacaklının tatmini sağlanabilir.
Aslında kripto para hacizlerinde en sıkıntılı alanlardan bir tanesi kripto alım satım hesaplarına aracılık eden şirketin veya aracı kurum hesaplarında değil, borçlunun kendi kişisel elektronik cüzdanında tutması halinde bu kripto paranın haczi mümkün olmaması sorunu çünkü yalnızca dolaşımda kripto para borsasında dolaşımda olan parası haczedilebiliyor yoksa kişisel elektronik cüzdan anahtarı kendisinde olduğundan haczi mümkün olmayacaktır. Elektronik cüzdanların, yasal zeminde yapılacak düzenlemeler ile kayıt altına alınması halinde borçlu da bu hususu beyan etmesi hallerinde ise haczinin mümkün olduğu sonucuna ulaşılacaktır.
a) Borçluya ait ait kripto para kripto para alım satımı yapılan bir aracı şirket veya kurumdaki hesapta tutuluyorsa, İİK 89. maddeye göre haciz ihbarnamesinin kuruma ulaşmasına müteakip aracı kurumun o günkü kur üzerinden kripto paranın Türk Lirası karşılığını icra müdürlüğüne göndermesi gereklidir.
b) Yasal düzenleme yapılması halinde ise ; Kripto paranın bir nevi “para” olarak nitelendiği şartta icra müdürlüğünün elektronik cüzdanına aktarılan para, aracı kurum tarafından satılarak Türk Lirasına dönüştürülecek ve alacaklıya verilmek üzere Türk Lirası cinsinden parayla icra dairesi tarafından alacaklıya ödenecektir.
c) ‘’Kripto para ile ilgili yasal düzenlemeler yapılması halinde menkul kıymet veya emtia olarak kabül edilirse ise , haciz ile para icra müdürlüğünün elektronik cüzdanına aktarılacak, ardından taşınır ve taşınmaz malların paraya çevrilmesinde uygulanan açık artırma usulüne başvurulacaktır.’’[30]
Uygulama da geldiğimiz son nokta da İcra Dairesi tarafından 89.madde kapsamında haciz ihbarnamesi gönderilmekte ,ilgili aracı şirket ya da kurum sanal kripto para borsasında paraya çevirme işlemi yapmakta akabinde söz konusu kripto bedelini paraya çevirip icra dairesi hesabına göndermektedir. Kripto para piyasasında karşı karşıya kalınabilecek finansal risklerin yanında teknolojik riskler de bulunduğu da göz önünde tutularak ihtiyatlı hareket edilmesinde fayda olduğunu düşünmekteyiz.
Atilla GÜNDOĞAN
Hukukçu - İcra Müdürü - Yazar
KAYNAKÇA
1) European Central Bank. (2012). Virtual Currency Schemes. Germany, http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pd
2) Murat Kesebir, Bülent Günceler, Kripto Para Birimlerinin Parlak Geleceği, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 17, Ocak 2019
3) Mehmet Emin Ceylan, Bitcoin Ekonomisi: Kripto Para Bitcoin’in Finans Sektörü İçindeki Yeri, 2019
4) Hakan Atabaş. Blok Zinciri Teknolojisi ve Kripto Paraların Hayatımızdaki Yeri. Ceres Yayınları, 2018.
5) Ülkelerin Kripto Para Düzenlemeleri https://fintechistanbul.org/2017/08/15/ulkelerin-kripto-para-duzenlemeleri
6) İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019
7) Arslan-AÜHFD 2016, s.3218.
8) Çarkacıoğlu, Abdurrahman,(2016), Kripto Para-BITCOIN, SPK Araştırma Dairesi, İstanbul.
9) Yıldırım, Kamil: İcra Hukuku Ders Notları, İstanbul 2002, s. 84
10) RAGIP KARAKAŞ –İCRA İFLAS HUKUKU 52-53-59.SAYFA
11) BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU KRİPTO PARA ARAŞTIRMA RAPORU 5-7--19-23.SYF.
12) Dönmez, Recai: Vergi İcra Hukukunda Haciz Yolu İle Takip, Ankara 2005, s. 17; PekcanıtezAtalay/Özekes, s. 2; Kuru, Baki: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2017, s. 18-19.
13) https://www.paragaranti.com/detay-kutuphane-bretton-woods-sistemi (Erişim Tarihi: 43.04.2020) 2 “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” başlıklı makalenin orijinaline https://bitcoin.org/bitcoin.pdf adresinden Türkçe çevirisine https://bit.ly/bitcoindokumani adresinden ulaşılabilir.
14) Murat Kesebir, Bülent Günceler, Kripto Para Birimlerinin Parlak Geleceği, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 17, Ocak 2019
15) 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun
16) https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0512_01.pdf (Erişim Tarihi: 01.08.2019)
17) Kuru, Haczi Caiz Olmayan Şeyler, s. 277,278. İcra İflas Hukuku,Baki Kuru Kitabı Özeti 6/8/20 NB Page 6 - İcra İflas Hukuku,Baki Kuru Kitabı Özeti 6/8/20 NB Page 7
18) Kripto Paranın Türk Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi “Bitcoin Örneği”, Yrd. Doç. Dr. Fatih KAPLANHAN, Vergi Mevzuatı ve Maliye Teorisi, 2018
19) İSTANBUL 24.İCRA HUKUK MAHKEMESİ 2021/666 Esas-2021/757 K.
İSTANBUL 24.İCRA HUKUK MAHKEMESİ 2021/611 Esas-2021/687 K.
İSTANBUL 24.İCRA HUKUK MAHKEMESİ 2021/586 Esas-2021/675.K.
20) Alagonya, Yavuz: Anayasa’nın Medeni Usul Hukuku’na Etkisi (MHB 1981/2, s. 1-4), s. 4; Çiftçi, Pınar: İcra Hukukunda Menfaat Dengesi, Ankara 2010, s. 51-52 ; Çiftçi Pınar: Menfaat Dengesi Çerçevesinde Genel İcra Hukuku ile Kamu İcra Hukukunun Karşılaştırılması (DEÜHFD, Prof. Dr. Burhan Ceyhan’a Armağan, 2010/Özel Sayı, İzmir 2012, s. 313-379), s. 322-323.
21) Mehmet Emin Ceylan, Bitcoin Ekonomisi: Kripto Para Bitcoin’in Finans Sektörü İçindeki Yeri, 2019 http://earsiv.batman.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12402/222
22) Gültekin Yaşar, Yetkin Bulut, Bitcoin Ekonomisi: Bitcoin Eko-Sisteminden Doğan Yeni Sektörler ve Analizi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 3, 2014.
--------------------------------
[1] 1 https://www.paragaranti.com/detay-kutuphane-bretton-woods-sistemi (Erişim Tarihi: 43.04.2020) 2 “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” başlıklı makalenin orijinaline https://bitcoin.org/bitcoin.pdf adresinden Türkçe çevirisine https://bit.ly/bitcoindokumani adresinden ulaşılabilir.
[2]Murat Kesebir, Bülent Günceler, Kripto Para Birimlerinin Parlak Geleceği, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 17, Ocak 2019
[3] Çarkacıoğlu, Abdurrahman,(2016), Kripto Para-BITCOIN, SPK Araştırma Dairesi, İstanbul.
[4] https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0512_01.pdf (Erişim Tarihi: 01.08.2019)
[5] 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun
[6] Kripto Paranın Türk Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi “Bitcoin Örneği”, Yrd. Doç. Dr. Fatih KAPLANHAN, Vergi Mevzuatı ve Maliye Teorisi, 2018
[7] R.KARAKUŞ SYF.53.-İCRA İFLAS HUKUKU HACİZ
[8] Kuru, Haczi Caiz Olmayan Şeyler, s. 277,278.
[9] BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU KRİPTO PARA ARAŞTIRMA RAPORU Syf.5
[10] BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU KRİPTO PARA ARAŞTIRMA RAPORU Syf.7
[11] Mehmet Emin Ceylan, Bitcoin Ekonomisi: Kripto Para Bitcoin’in Finans Sektörü İçindeki Yeri, 2019 http://earsiv.batman.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12402/222
[12] İcra İflas Hukuku,Baki Kuru Kitabı Özeti 6/8/20 NB Page 6
[13] İcra İflas Hukuku,Baki Kuru Kitabı Özeti 6/8/20 NB Page 7
[14] R.KARAKUŞ SYF.53.-İCRA İFLAS HUKUKU HACİZ
[15] Alagonya, Yavuz: Anayasa’nın Medeni Usul Hukuku’na Etkisi (MHB 1981/2, s. 1-4), s. 4; Çiftçi, Pınar: İcra Hukukunda Menfaat Dengesi, Ankara 2010, s. 51-52; Çiftçi Pınar: Menfaat Dengesi Çerçevesinde Genel İcra Hukuku ile Kamu İcra Hukukunun Karşılaştırılması (DEÜHFD, Prof. Dr. Burhan Ceyhan’a Armağan, 2010/Özel Sayı, İzmir 2012, s. 313-379), s. 322-323.
[16] İst.24.İcra Hukuk Mahkemesi-2021/586 Esas-2021/675.K.
[17] İSTANBUL 24.İCRA HUKUK MAHKEMESİ 2021/666 Esas-2021/757 K.
[18] İSTANBUL 24.İCRA HUKUK MAHKEMESİ 2021/611 Esas-2021/687 K.
[19] RAGIP KARAKAŞ –İCRA İFLAS HUKUKU 59.SAYFA
[20] BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU KRİPTO PARA ARAŞTIRMA RAPORU 23.SYF.
[21] Dönmez, Recai: Vergi İcra Hukukunda Haciz Yolu İle Takip, Ankara 2005, s. 17; PekcanıtezAtalay/Özekes, s. 2; Kuru, Baki: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2017, s. 18-19.
[22] 7 Yıldırım, Kamil: İcra Hukuku Ders Notları, İstanbul 2002, s. 84
[23] 170 Arslan-AÜHFD 2016, s. 3217.
[24] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.71
[25] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.71
[26] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.72
[27] 171 Arslan-AÜHFD 2016, s.3218.
[28] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.73
[29] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.73-74-75
[30] İlker Mete Özsoy-Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019 –Syf.75