Kooperatif üyeliğinden çıkarılma kararına ilişkin esaslar 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 16’ıncı ve 27’inci maddelerinde yer almaktadır. Bu karar kooperatif ana sözleşmesinde yer alan çıkarmayı gerektiren sebepler ve ortağın parasal yükümlülüklerini yerine getirmemesine dayanılarak yönetim kurulunun teklifi ile genel kurulca verilir. Ana sözleşme ile çıkarılanın genel kurula başvurma hakkı saklı kalmak üzere, bu hususta yönetim kuruluna da yetki verilebilir. Her ikisinin de verdiği karar çıkarılan üyeye noter aracılığıyla tebliğ edilmesi şekil şartına tabidir.
Üyelikten çıkarılma, birlik yönetim kurulu geçici ihraç kararı şeklinde olur. Bu karar, yapılacak ilk genel kurulda kesin karara bağlanır. Çıkarılma kararı gerekçeli olarak tutanağa geçirilebileceği gibi, ortaklar defterine de yazılır. Kararın onaylı örneği, çıkarılan ortağa tebliğ edilmek üzere on gün içinde notere tevdi edilir. Çıkarılma kararına tebliğ tarihinden itibaren 3 ay içerisinde, birliğin bulunduğu adli mercilerde itiraz davası açabilirler. 3 ay içerisinde mahkemeye başvurmak üzere itiraz edilmeyen çıkarılma kararı kesinleşir. Haklarında çıkarılma kararı kesinleşmeyen üyelerin hak ve yükümlülükleri çıkarılma kararları kesinleşinceye kadar devam eder, yerlerine karar kesinleşmeden yeni ortak alınamaz.
Yönetim kurulunun vermiş olduğu bir çıkarılma kararı mevcutsa çıkarılan üye itiraz davası açmak yerine üç aylık süre içinde genel kurula itiraz edebilir. Bu itiraz genel kurula sunulmak üzere noter aracılığıyla yönetim kuruluna gönderilir. Dava açmak yerine genel kurula itiraz etme yolu seçildiği takdirde yönetim kurulunun çıkarma kararı aleyhine itiraz davası açılamaz. Burada seçimlik bir hak söz konusudur.
Yönetim kurulunun kararına karşı genel kurula itiraz edilmesi halinde genel kurul itirazı kabul etmez ve çıkarmayı onaylarsa çıkarılan üyenin genel kurul kararına karşı 3 ay süre içinde genel kurul kararının iptali davası açma hakkı mevcuttur.
Ortak, kooperatif ana sözleşmesinde yer alan nedenlerle ve kooperatife olan parasal yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde çıkarılabilir. Ana sözleşmede gösterilmeyen nedenlerle üyeler üyelikten çıkarılamaz. Ana sözleşmede çıkarılmaya ilişkin gösterilen en yaygın neden ise ortak tarafından parasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesidir. Kooperatif yönetiminin muhalif olarak görülen bazı üyeleri genel olarak aidatlarını düzenli ödemelerine karşın birkaç aidatı geciktirmesi durumunda yönetimce üyelikten çıkarılmaya çalışması en temel problemlerden birini oluşturur. Özellikle yapılan bazı işlerde usulsüzlüklerin olduğundan şüphelenen üyenin yönetime yaptığı bilgi edinme başvuruları ve itiraz dilekçelirine karşılık olarak kooperatif yönetiminin üyelikten çıkarma yoluna gittikleri görülmektedir. Bu gibi haksız sebeplerle üyelikten çıkarılan üyenin ya genel kurula itiraz ya da itiraz davası şeklinde hakkını araması gerekmektedir. Kararın tebliğinden itibaren 3 ay içinde bu yollardan birine başvurmak gerekmektedir. 3 aylık süre hak düşürücüdür.
Kooperatiften çıkarılan ortak kararın kendisine tebliğinden itibaren 3 ay içinde mahalli Asliye Ticaret Mahkemesine itiraz davası açması gerekir. Bulunduğu yerde ticaret mahkemesi bulunmuyorsa Asliye Hukuk Mahkemeleri, Ticaret Mahkemesi sıfatiyle davaya bakar. Kooperatifin bulunduğu yer mahkemesinde dava açılır. Bulunduğu yerin tespiti ise ticaret sicil gazetesinde gösterilen kooperatifin merkezi olarak gösterilen yerdir. Dava basit yargılama usulüne tabi olduğu için her türlü delille ispatlanabilir.
Ortaklıktan çıkarılan üyenin 3 aylık süre içinde itiraz veya dava yoluna gitmemesi halinde çıkarılma kararı kesinleşir. Koopearatif üyeliğinden çıkarılma kararının kesinleşmesi ile birlikte çıkarılan üyenin veya mirasçılarının kooperatif varlığı üzerinde hangi haklarının bulunduğu koopeatif ana sözleşmesinde gösterilir. Söz konusu haklar, yedek akçeler hariç olmak üzere, ortağın ayrıldığı yıl bilançosuna göre hesaplanır. Uygulamada özellikle uzun yıllardır faaliyet gösteren kooperatifler bilançoları özellikle şişirip çıkarılan üyeye iade ve ödemeleri düşürme yoluna gittikleri görülmektedir. Kanunda kooperatiflerin mevcudiyetini tehlikeye düşürecek nitelikteki iade ve ödemeler, anasözleşmede daha kısa süre tespit edilmiş bulunsa bile genel kurul tarafından üç yılı aşmamak üzere geciktirebileceği belirtilmektedir. Çıkan veya çıkarılan üyenin veya mirasçıların hakları isteyebilecekleri günden itibaren 5 yıl sonunda zamanaşımına uğrar.
Kooperatif yönetimi haksız şekilde üyelikten çıkarma kararı almışsa bunun bir takım cezai yaptırımları mevcuttur. Bu konuda Kooperatifler Kanunun ek 2 maddesinde açıkça ortak hakkında ana sözleşmede gösterilen nedenler dışında bir nedenle ortaklıktan çıkarılma kararı alan yönetim kurulu üyeleri fiilen öne ve mahiyetine göre bir aydan altı aya kadar hapis ve para cezası ile cezanlandırılırlar.
Av. Halil İbrahim ÇİÇEK
Arş. Gör. Ali TUNCER