Özet
Kooperatifler, ortaklarının ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla oluşturulan ortaklıklardır. Türkiye'de kooperatiflerin işleyişi, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile düzenlenmiştir. Ülkemizde bir çok konuda kurulan kooperatifler mevcut olup kuruluş amaç ve faaliyetlerine göre Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı veya Ticaret Bakanlığınca hazırlanan tip ana sözleşmelere göre kurulmaktadır.
Kooperatiflerde, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu olmak üzere 3 organ mevcuttur. Bu organların en yetkili karar organı elbette ki, genel kuruldur. Kooperatifler kanun, ana sözleşme ve genel kurul kararlarına göre yönetilir. Genel kurulun kanun ve ana sözleşmede belirtilen usul ve esaslara göre toplantıya çağrılması, oy kullanılması, kararlar alınması şarttır.
Kooperatifler Kanununun 45. Maddesinde yer alan “Genel kurul olağan ve gerektiğinde olağanüstü olarak toplanır. Olağan toplantının her hesap devresi sonundan itibaren 6 ay içinde ve en az yılda bir defa yapılması zorunludur.” Hükmü gereğince kooperatifler yılda en az bir kere genel kurul yapmak zorundadır. Genel kurulun nasıl toplanacağı, gündemin nasıl belirleneceği, gündeme madde eklenmesi gibi konular bu yazımızın konusu olmadığından burada değinilmeyecektir.
Kanunun 48. Maddesinde “her ortağın yalnız bir oy hakkı olduğu” açık ve net bir şekilde belirtilmiştir. Kanunun bu hükmü emredici nitelikte olup bunun aksinin ana sözleşmede düzenlenmesi mümkün değildir. Kanun koyucu birden fazla hisseye sahip ortağın kooperatifi dilediği gibi yönetmesinin önüne geçmek amacıyla koyduğu bu kanun hükmünün yerinde olduğunu düşünüyoruz. Aksi halde, ülkemizde yargıya intikal eden olaylar göz önüne alındığında fazla hissesi olan ortakların kendilerini kooperatifin sahibi gibi görmeleri ve diğer ortakların haklarına halel getirmeleri içten bile değildir.
Neticede; kooperatif genel kurullarında hangi ortağın kaç hissesi olduğuna bakılmaksızın ortağın sadece bir oy hakkı vardır.
PEKİ;
BU OY NASIL KULLANILACAKTIR?
ORTAĞIN GENEL KURULDA ŞAHSEN HAZIR OLMASI ŞART MIDIR?
Normal koşullarda kooperatifin işleyişini, yapacağı iş ve işlemleri öğrenmek, yönetim kurulu üyelerinin çalışmalarını denetlemek ve alınacak kararlara katkı sağlamak için genel kurula şahsen katılım gereklidir. Ancak, uygulamada bir çok ortağın genel kurula şahsen katılmadığı, kendilerini temsil edecek başka bir ortağa yetki verdikleri görülmektedir.
Yeri gelmişken uygulamada yaşanan sıkıntılara değinmekte fayda görüyoruz. Maalesef ki; ülkemizde kooperatiflerin genel kurullarına yeterli derecede ilgi gösterilmemektedir. Ülkemizdeki kooperatiflerin çok büyük oranı ortaklarının ¼’ünün katılımı ile toplantılarını yapmakta bir çok kooperatif ilk toplantı günü toplantı yeter sayısını sağlayamadığından genelde bir hafta sonra yapılan ikinci toplantı ile genel kurullarını yapabilmektedirler. Toplantıya katılım sağlamayan ortakların kooperatifin iş ve işlemlerinden haberi olmayacağı, alınan kararlarda etkisi olmayacağı ve bu şekilde davranmakla yönetim kurulu üyelerinin yıllarca aynı koltukta kalmalarını sağlayacakları unutulmamalıdır.
Uygulamadan bildiğimiz kadarıyla, kooperatif ortakları genel kurullara yeterli ilgi ve alakayı göstermediğinden, kooperatif yönetim ve denetim kurulunun hep aynı kişilerden teşekkül ettiği yıllarca bu şekilde yönetilen kooperatiflerde yönetim kurulu üyelerinin kooperatifi kendi şahsi malları olarak görmeye başladığı ve bir çok kooperatif ortağının haklarına halel getirmeye başladıkları görülmektedir.
Vekaleten Oy Kullanma (Temsil belgesi ile oy kullanma)
Kooperatifler Kanunu'na göre, genel kurul toplantılarında ortakların bizzat bulunması esastır. Ancak ana sözleşmede bu konuda açıklama bulunması halinde ortaklar, genel kurul toplantısında temsil edilebilecektir.Ülkemizdeki kooperatif ana sözleşmeleri tek tip ana sözleşme olarak bakanlıklar tarafından hazırlandığından sözleşmelerde bu konuda açıklama bulunmaktadır.
Kanun, vekaleten oy kullanmayı 49. Maddede “TEMSİL” başlığı ile düzenlediğinden bu yazımızda vekalet belgesinden ziyade, Temsil Belgesinden bahsetmek daha uygun olacaktır.
Genel kurulda bir ortağı temsil etmeyi kanun koyucu sıkı şekil şartlarına bağlamıştır.
Şöyle ki;
Kooperatifler Kanunu'nun 49. Maddesi; “Anasözleşmede açıklama bulunduğu takdirde bir ortak yazı ile izin vermek suretiyle Genel Kurul toplantısında oyunu ancak başka bir ortağa kullandırabilir. Bir ortak Genel Kurulda birden fazla ortağı temsil edemez.
Üye sayısı 1.000 in üstünde olan kooperatiflerde anasözleşme ile her ortağın en çok 9 olmak üzere birden fazla başka ortağı temsil edebileceği öngörülebilir. Eş ve birinci derecede akrabalar için temsilde ortaklık şartı aranmaz.” Hükmünü içermektedir.
Bu hüküm gereğince,
a)Temsil belgesinin yazılı olması gerekmektedir. Kanunda “yazı ile izin vermek suretiyle” denildiğinden bu yazının ıslak imzalı olması gerekmektedir. Fotokopi, whatsapp veya sms şeklinde yazılan temsil belgelerinin kullanılması mümkün değildir.
b)Ortağı sadece diğer bir ortak temsil edebilecektir. Kooperatif ortağı olmayan birinin ortağı temsilen genel kurula katılması ancak ortağın 1. Derece akrabası veya eşi olması halinde mümkündür.
1. Derece akraba derken şu hususa da dikkat çekmek isteriz. Türk Medeni Kanunumuza göre birinci derece akrabalar “anne, baba ve çocuktur”. Türk Medeni Kanununun 18. Maddesine göre de “Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur.” Bu nedenle kooperatif genel kurulunda ortak adına akraba olarak, çocuk, eş, anne, baba, kaynana, kayınbaba ortak olmasa da genel kurulda temsilci olabilir. Burada sayılanların dışında kimsenin temsilen oy kullanması mümkün değildir. Örneğin, noterden vekaletname verilen avukat dahi ortak adına genel kurula temsilci olarak katılamayacaktır.
c)Genel kurula şahsen gelen ortak, sadece bir ortağı temsil edebilecektir. (Ancak, ortak sayısının 1000’den fazla olması halinde her ortak en çok 9 ortağı temsil edebilecektir.)
Kooperatiflerin genel kurulları ile Kat Mülkiyeti Kanununa göre yapılan Kat Malikleri Genel Kurulu arasında burada önemli bir fark göze çarpıyor.
Kat Mülkiyeti Kanununun 31. Maddesinde “Bir kişi, oy sayısının yüzde beşinden fazlasını kullanmak üzere vekil tayin edilemez.” Hükmü mevcut olduğundan kat malikleri genel kurulunda bir kişi oy sayısının yüzde beşine kadar vekalet kullanabilir iken kooperatif genel kurullarında bu mümkün değildir. Bu husus uygulamada çok karıştırılmaktadır. Buna dikkat çekmek isteriz.
Yine Kat Mülkiyeti Kanununda temsil belgesinin yazılı olması şartı aranmamakla birlikte temsilcinin kat maliki olması veya kat malikinin eşi veya 1. Dereceden akrabası olması gerekmemektedir. Bu hususlar kooperatifler kanunu ile kat mülkiyeti kanunu arasındaki farklardır.
Temsil belgesinin şekli, içeriği;
“Kooperatif Ve Üst Kuruluşlarının Genel Kurul Toplantılarının Usul Ve Esasları İle Bu Toplantılarda Bulundurulacak Bakanlık Temsilcisinin Nitelik Ve Görevleri Hakkında Yönetmelik” de temsil belgesinin nasıl olması gerektiği detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Buna göre temsil belgesinde; temsil yetkisi veren ortağın adı, soyadı ve imzası, temsilcinin adı ve soyadı, temsilci ortaklık sıfatına haiz değilse; ortağın birinci derece kan ve kayın hısmı (ortağın eşi, annesi, babası, çocuğu gibi) olduğuna dair bilgi, temsil belgesinin ait olduğu genel kurul bilgileri ve temsil yetkisinin kapsamı yer alır.
Bu bilgilere göre örnek temsil belgesi aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Temsil Belgesi
………………………kooperatifinin…………tarihinde yapılacak genel kurulunda beni temsil etmeye, adıma oy kullanmaya akrabam/ortak……………………..…………………………….. temsilci tayin ettim.
Ortak No :
Adı Soyadı :
Vekaleten Oy Kullanmanın Önemi ve Riskleri
Vekaleten oy kullanma, kooperatif ortaklarının genel kurul toplantılarına katılamama durumunda demokratik katılım haklarını korumalarını sağlar. Ancak, bu sistemin suistimale açık olması da mümkündür. Ortaklar, temsilci tayin ettikleri kişilerin güvenilirliğinden emin olmalı ve vekaletnameyi dikkatlice düzenlemelidirler.
Kooperatif ana sözleşmelerinde; yer alan “Katılma haklarını temsilci olarak kullanan kişi, temsil edilenin talimatına uyar. Talimata aykırılık, oyu geçersiz kılmaz ise de temsil edilenin temsilciye karşı hakları saklıdır.” hükmü temsil işinin ciddiye alınması gerektiğini açıkça göstermektedir.
Sonuç
Kooperatifler Kanunu'na göre genel kurulda temsilen oy kullanma, ortakların karar süreçlerine etkin katılımını sağlayan önemli bir mekanizmadır. Bu mekanizmanın doğru ve adil bir şekilde uygulanması, kooperatiflerin demokratik işleyişine katkıda bulunur. Ortaklar, temsil belgesi düzenlerken kanuni düzenlemelere ve etik kurallara dikkat etmeli, temsilcilerini titizlikle seçmelidirler.
Özellikle, temsilcinin genel kurulda ortağın iradesini yansıtıp yansıtmadığını, ortağın iradesine uygun şekilde oy kullanıp kullanmadığını denetlemeleri gerekmektedir.
Av. Samim ÇİFTÇİ