Kurumdan evlat edinmelerde olduğu gibi kişiler arası evlat edinmelerde de genel evlat edinme koşulları aranmaktadır. TMK 305’inci maddesi gereğince “Bir küçüğün evlât edinilmesi, evlât edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşulu ile evlât edinmenin her hâlde küçüğün yararına bulunması ve evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir.” Şartının gerçekleşip gerçekleşmediği mahkemelerce gözetilmektedir.
Aile mahkemeleri özellikle uzman raporu alınarak ebeveyn-çocuk ilişkisinin evlat edinmek isteyen anne-baba açısından sağlanıp sağlanmadığına bakmaktadır. Mahkemeler evlat edinmeye izin davasını karara bağlarken “her türlü bakım ve gözetiminin davacılar tarafından yerine getirildiği, dinlenilen tanık beyanları ve sosyal inceleme raporuna göre davacılar tarafından çocuğa iyi bakıldığı, ebeveyn ve çocuk ilişkisinin oluştuğu, bu şekilde TMK 305, 308 ve 309 maddelerindeki şartların gerçekleştiği anlaşıldığından TMK 315 maddesi gereğince davacıların davasının kabulüne karar verilerek” kriterleri ışığında evlat edinme işlemini nihayete erdirmektedir.
Kişiler arası evlat edinme davalarının en önemli noktası rızanın varlığıdır. TMK m.309 maddesi “Evlât edinme, küçüğün ana ve babasının rızasını gerektirir. Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilir. Verilen rıza, evlât edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlât edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerlidir.” Gereğince rıza olmazsa olmaz şarttır. Fakat küçüğün biyolojik anne babasının kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorlarsa veya küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorlarsa mahkeme açılan evlat edinmeye izin davasında rıza aramama kararı verebilir. Bu durumda mahkeme çocuğun üstün yararı ve ebeveyn-çocuk ilişkisinin olumlu manada kurulduğuna kanaat getiriyorsa evlat edinmeye izin verecektir.
Ana-baba rızası TMK Madde 310 “Rıza, küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden önce verilemez. Rıza, tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabilir. Geri almadan sonra yeniden verilen rıza kesindir.” Hükmü gereğince evlat edinme davasında rızanın olup olmadığı hakim tarafından sorulacaktır. Rızanın varlığına dair kararın altı hafta içerisinde geri alınabileceği imkanı biyolojik ebeveyne hatırlatılacaktır. Mahkemece, evlât edinmeye, esaslı sayılan her türlü durum ve koşulların kapsamlı biçimde araştırılmasından, evlât edinen ile edinilenin dinlenmelerinden ve gerektiğinde uzmanların görüşünün alınmasından sonra karar verilecektir.
ANKARA BAROSU
AV. HALİL İBRAHİM ÇİÇEK
AV. ALİ TUNCER