Kişinin yükümlü olduğu belirli bir icraî davranışı yerine getirmemesi sonucunda bir ölüm meydana gelirse, bu neticeden sorumlu tutulabilmesi için, ihmalin icraî davranışla eşdeğer bir nitelik taşıması gerekir. İhmali ve icraî davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için kişinin;
- Belirli bir icraî davranışta bulunma yükümlülüğünün kanuni düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanması,
- Önceden gerçekleştirdiği bir davranışla başkalarının hayatını tehlikeye atmış olması,
şarttır.
İhmali bir davranışla ölüme sebebiyet veren kişi hakkında, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine 20 ila 25 yıl, müebbet hapis cezası yerine ise 15 ila 20 yıl arasında hapis cezasına hükmolunabilir. Diğer durumlarda ise ceza 10 ila 15 yıl arasında değişebilir. Ayrıca, cezada indirim yapılması da mümkündür.
Ölüm neticesinden dolayı ihmali davranışla sorumlu tutulabilmek için, yalnızca ahlaki bir yükümlülüğün varlığı yeterli değildir; bu yükümlülüğün hukuki temellere dayanması gerekir. Neticeyi önleme yükümlülüğü, çoğu durumda koruma ve gözetim yükümlülüğüne dayanır ve bu yükümlülüğün kaynağı öncelikli olarak kanundur.
Kasten öldürme suçu gibi, tanımında hem belirli bir davranış hem de bir netice unsurunu barındıran suçlar, ihmali davranışla da işlenebilir. Örneğin, bir sağlık kuruluşunda görevli hekimin, durumu acil olan bir hastaya müdahale etmemesi sonucu hastanın ölmesi halinde, ihmali davranışla işlenmiş bir öldürme suçu oluşur.
İhmali davranışla öldürme suçu, hem kasten hem de taksirle işlenebilir. Eğer yükümlülük altındaki kişi, bu yükümlülüğünü yerine getirmemesi hâlinde bir kişinin ölebileceğini öngörmüşse, burada olası kastla öldürme suçu söz konusudur. Buna karşın, kişi yükümlülüğüne aykırı davrandığının bilincinde olsa dahi, bu davranışın ölümle sonuçlanabileceğini öngörmemişse, ancak bu öngörmezlik objektif özen yükümlülüğüne aykırı ise, taksirle öldürme suçu oluşur.
TCK’nın 83. maddesinin ikinci fıkrasında, kasten öldürme suçunun ihmali davranışla işlenmesi hâlinde, suçun icraî davranışla işlenmesine göre daha hafif bir cezanın öngörülmesi yönünde mahkemeye takdir yetkisi tanınmıştır.
Hukuk normları; yasaklayıcı ve emredici normlar olmak üzere ikiye ayrılır. Yalnızca icraî bir davranışla ihlal edilebilecek olan ve belirli bir hareketin yapılmasının istenmediği yasaklayıcı normlar, bu davranışın gerçekleştirilmesi ile ihlal edilmiş olur. Örneğin; TCK'nın 81. maddesinde düzenlenen “öldürme yasağı”, bir kimsenin kasten öldürülmesiyle ihlal edilir.
Emredici normlar ise, belirli bir hareketin yapılmasını zorunlu kılar. Bu kurala uyulmaması, yani emredilen davranışın gerçekleştirilmemesi, haksızlık oluşturur ve bu durumda suç, ihmali hareketle işlenmiş sayılır. Örneğin, TCK’nın 98. maddesinde düzenlenen “yardım yükümlülüğünü yerine getirmeme” suçu, emredici kurala aykırılık sonucunda oluşur.
5237 sayılı TCK’da benimsenen suç teorisine göre, suç “kanunda tanımlanmış bir haksızlık” olarak kabul edilmektedir. Kanun koyucu, yaşam hakkını korumaya yönelik olarak ihdas ettiği tüm suç tiplerinde, neticenin (yani ölümün) ifade ettiği haksızlığı esas alır. Ancak bu neticeye götüren fiillerin farklı işleniş biçimlerine göre farklı suç tipleri düzenlenmiştir. Örneğin, TCK’da ölüm neticesi; kasten (m. 81, 82) ya da taksirle (m. 85), ayrıca icraî ya da ihmali davranışla işlenip işlenmediğine göre farklı değerlendirmelere tabi tutulur.
Hayata son verme fiilinin, kasten ve icraî bir hareketle gerçekleştirilmesi hâlinde, TCK'nın 81 ve 82. maddelerinde düzenlenen kasten öldürme suçu oluşur. Bu durumda fail, başkasının yaşamına son vermek amacıyla aktif bir davranış sergilemiştir. Ancak, öldürme yasağını ihlal eden davranış ihmali nitelikteyse; yani fail, başkasının hayatını korumakla hukuken yükümlü olmasına rağmen bu yükümlülüğünü yerine getirmemişse, yine öldürme suçu oluşur.
Ancak bu durumda failin, yalnızca fiilen değil, hukuken de başkasının yaşamını korumakla yükümlü olması gerekir. Bu yükümlülük; yasa, sözleşme ya da failin daha önceki tehlikeli davranışından doğmuş olabilir. Başkasının hayatını koruma sorumluluğunu taşıyan bu kişiler, bu yükümlülüğü ihlal ettiklerinde ihmali davranışla işlenen öldürme suçundan sorumlu tutulurlar.
Av. Hasan ZENGİNAL