Kaçak veya ruhsatsız işyeri ve işletmeler konaklama sektörü için önemli bir problem teşkil etmektedir. Ruhsatsız işyerleri için günümüzde ağır yaptırımlar getirilerek bu durumun önüne geçilmesi ve bu tür işletmelerin olası gelirlerinin vergilendirilmesi için adımlar atılmıştır. Bu hususta belirtmek gerekir ki, işyeri açmadan evvel gerekli kurumlardan izin alınması ve ruhsatlı bir şekilde faaliyete başlanması ve yapılan ticari faaliyetinde usulüne uygun olması gerekmektedir. Ruhsatsız olarak açılan işyerleri için belirli yaptırımlar öngörülmüş ve denetim ya da şikâyet üzerine mühürlenme sonucuna gidilebilmesi mümkün hale gelmiştir.
Bu kapsamda, konut kiralama modellerinden biri olan kısa süreli kiralama modeline Büyükşehirlerde oldukça yaygın olarak rastlanmaktadır. Kısa süreli kiralık konut, saatlik, günlük, haftalık ya da aylık olarak karşımıza çıkabilmektedir. Günlük kiralık dairelerin de bu noktada gelirinin önlenemez boyutta olması ve otel, motel, pansiyon gibi kontrollü yerlerde kalamayanlarla ve illegal faaliyetlere sebebiyet vermesi nedeniyle vergilendirmesi ve birtakım yasal düzenlemeleri gerektirmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu konuda önemli bir düzenleme şöyledir, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. maddesinde; “Her türlü ticari ve sınaî faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır”. Dolayısıyla günlük kiralık dairelerden elde edilen gelirin de vergilendirmesi gerekmektedir.
Mevzuat: Kaçak işletmelere konaklama sektöründe de fazlasıyla rastlanmaktadır. Konaklama sektörüne ilişkin esas ve denetim mevzuatı olmak üzere iki grup mevzuat bulunmaktadır. Esas mevzuat, 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik, 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu’nun 24. maddesi, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 153. maddesi, 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu’nun 2. Maddesi’nden oluşmaktadır. Denetim mevzuatı ise; Kültür ve Turizm Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Emniyet Müdürlükleri, Belediye, İl Özel idaresi olarak sınıflandırılabilir.
Kayıtların Tutulması ve Günü Birlik Kiralık Daireler: Gerekli kayıtların tutulması ve kayıtsız geliş ve ayrılışların önüne geçilebilmesi için konaklama işletmeleri için bildirimi için 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu ile işletmelere bildirim yükümlülüğü getirilmiştir. İlgili madde metni şöyledir,
1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu’nun 2. Maddesi, “Otel, motel, han, pansiyon, bekar odaları, kamp, kamping, tatil köyü ve benzeri her türlü, özel veya resmi konaklama yerleri ile özel sağlık müesseseleri, dinlenme ve huzur evleri, dini ve hayır kurumlarının sosyal tesislerinin sorumlu işleticileri, bu yerlerde ücretli veya ücretsiz, gündüz veya gece, yatacak yer gösterdikleri yerli veya yabancı herkesin kimlik ve geliş- ayrılış kayıtlarını, örneğine ve usulüne uygun şekilde günü gününe tutmak, genel kolluk kuvvetlerinin her an incelemelerine hazır bulundurmak, Türkiye İstatistik Kurumuna, talebi halinde vermek zorundadırlar”. Ayrıca, 31/10/2016 tarihli ve 678 sayılı KHK’nin 2. maddesiyle, bu maddenin birinci fıkrasına “günübirlik kiralanan evler,” ibaresi eklenmiş ve daha sonra ise bu hüküm 1/2/2018 tarihli ve 7071 sayılı Kanunun 2. Maddesi ile aynen kabul edilerek kanunlaşmıştır.
26 Mart 2020 tarihinde 31080 (mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7226 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” gereğince 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu’nda değişikliğe gidilmiştir.
“a) Otel, motel, han, pansiyon, bekar odaları, günübirlik kiralanan evler, kamp, kamping, tatil köyü ve benzeri her türlü, özel veya resmi konaklama yerleri ile özel sağlık müesseseleri, dinlenme ve huzur evleri, dini ve hayır kurumlarının sosyal tesisleri haricindeki her çeşit ticaret ve sanat amacı güden iş yerlerinde çalışanlar ve buralarda her türlü barındırmalar için iş yerlerinin sorumlu işleticisi, tarafından örneğine uygun kimlik belgesi doldurularak üç gün içinde genel kolluk örgütüne verilmesi zorunludur” şeklinde düzenlenmiştir.
Yapılan değişiklik ile işbu bildirimlerin üç gün içerisinde genel kolluk kuvvetlerine elektronik ortamda da yapılabilmesi mümkündür.
Bildirim ve Ruhsat Zorunluluğu: Konaklama işletmelerinden olan oteller için ruhsat işyeri açma ve çalışma ruhsatlarına ilişkin yönetmeliğe uygun olmalı ve 5. maddede sayılan genel şartları taşımalı ayrıca oteller özel yapı şeklini gerektiren yapılar arasında sayıldığı için yapı kullanma izin belgesinin alınması gerekmektedir. Konaklama işletmeleri için 1774 sayılı Kimlik bildirme kanunu kaçak işletmeler için önem arz etmektedir. 31.10.2016 tarihinde 678 sayılı OHAL KHK ile 1774 Sayılı Kimlik Bildirme Kanunu’nda yapılan değişiklik sonucu, 2. madde uyarınca konaklama işletmeleri için herkesin kimlik ve geliş-ayrılış kayıtlarını, usulüne uygun şekilde günü gününe tutmak ve genel kolluk örgütlerinin her an incelemelerine hazır bulundurmak ayrıca Devlet İstatistik Enstitüsü’ne talep edilmesi halinde vermek zorundadırlar şeklinde düzenlenmiştir. Bu madde metnine otel, motel ve günü birlik kiralık daireler de dahildir. Kimlik bildirme kanununun uygulanmasıyla ilgili yönetmelik 6. madde uyarınca, konaklama işletmelerinde devamlı olmak suretiyle ve her halde sorumlu bir işleticinin bulunması gerekmektedir. Sorumlu işleticinin kimliğinin de işletici kimlik bildirme belgesine yazılarak en yakın yetkili kolluk örgütüne verilmesi gerekmektedir. Bu şekilde kayıt dışılığında önüne geçilmek istenmiştir.
Turizm Tesisleri için Mevzuat Hükümleri ve Belge Alınması Yükümlülüğü: Turizm merkezleri ve konaklama işletmeleri için önemli mevzuatlardan biri, 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmeliktir. Bu kanun turizm yatırım ve işletmelerinin teşvik edilmesi, düzenlenmesi ve denetlenmesine ilişkin hükümler de içermektedir.
2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu madde 5 uyarınca, turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler için turizm yatırımı belgesi ya da turizm işletmesi belgesi alınması zorunlu hale getirilmiştir.
Belge alınması: Madde 5, “ a) Turizm sektöründe; bu Kanun ve diğer mevzuatta yer alan teşvik tedbirleri ile istisna, muafiyet ve haklardan yararlanabilmek için Bakanlıktan, turizm yatırımı belgesi veya turizm işletmesi belgesi alınması zorunludur.”
Turizm belgesine talepler ise, 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanununa dayalı olarak çıkarılan Turizm tesislerinin belgelendirmesine ve niteliklerine ilişkin yönetmelik uyarınca, söz konusu yönetmelik ve tebliğde istenilen belgeler ile beraber Kültür ve Turizm Bakanlığına yapılmaktadır.
MADDE 3 – “Turizm belgesi taleplerinde başvurular, Yönetmelikte ve bu Tebliğde istenilen belgeler ile Kültür ve Turizm Bakanlığına yapılır.”
İlgili yönetmelik uyarınca, usulüne uygun turizm işletmeleri için işyeri açma ve çalışma ruhsatına ihtiyaç olmakla beraber 6. madde 1. fıkrada belirtildiği üzere işyeri açma ve çalışma ruhsatı “beyana göre düzenlenmiştir, geçicidir, sürelidir, kısmidir” şeklinde şartlı olmamalıdır. Ayrıca işyeri açma ve çalışma ruhsatlarının işletmenin yahut tesisin türünün konaklama olması durumunda asli faaliyet konusuna, diğer türlerde türünün asgari faaliyet konularından birine uygun veya benzer şekilde düzenlenmiş olması yeterlidir. 6/f.1 uyarınca; yatırım belgesi veya kısmi turizm işletmesi belgesi başvurularında, yatırımın kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri veya turizm merkezlerinde kalıp kalmadığı ile ilgili planda yer alan parsel kullanım kararı beyan edilmektedir.
İlgili kurumlara bildirim hususunda 2634 sayılı kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelikte düzenleme bulunmaktadır. Madde 7, “Bakanlıkça düzenlenen turizm belgesi örnekleri işyeri açma ve çalışma ruhsatını düzenlemekle yükümlü ilgili idaresine, ilgili Valiliğe, tahsisli ise tahsis yapan kuruma ve Araştırma ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığına, ayrıca turizm yatırımı veya kısmi turizm işletmesi belgesi örnekleri Hazine Müsteşarlığına gönderilir” şeklindedir.
Turizm belgesi talebi için başvurunun konaklama tesisleri türüne uygun işyeri açma ve çalıştırma ruhsatı ile yapılması gerekmektedir. Nitekim ilgili husus, Turizm Tesislerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2019/1) madde 5/f.4’de düzenlenmiştir. Bu kapsamda belirtmek gerekir ki, Turizm Yatırım Belgesi taleplerinde taşınmazın bulunduğu alanın Kültür ve Turizm Koruma Ve Gelişim Bölgelerinde yer alıp almadığına dikkat edilmeli, yer alıyor ise sorgulama Bakanlık Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü bünyesindeki Yatırım Geliştirme ve Planlama Daire Başkanlığından yapılabilmektedir. Eğer yatırımın yer aldığı taşınmaz söz konusu bölgelerde bulunmaz ise, başvuru yapılabilir fakat, parsel kullanım amacına aykırı olduğu takdirde Turizm Yatırım Belgesi düzenlenememektedir.
Denetleme Ve Cezalar 2634 sayılı Kanun uyarınca: Belgeli yatırım ve işletmeleri denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Ayrıca 2634 sayılı kanun ve bu kanunun uygulanmasına dair yönetmelik uyarınca gösterilen koşullara riayet etmeyen belgeli yatırım ve belge sahiplerine uyarma, para cezası ve belge iptali cezası uygulanabilmektedir. Nitekim bu husus 2634 sayılı kanunun 31-34.maddeleri arasında sayılmıştır. Para cezaları Madde 33 şu şekildedir: “(Değişik:23/5/2019-7175/8 md.) Belge sahibine, aşağıda belirtilen durumlarda ve miktarlarda idari para cezası uygulanır: a) 32 nci maddenin birinci fıkrasının (a) veya (b) bentlerine göre verilen uyarma cezası ve eksikliğin giderilmesi için verilen süreye rağmen, bu süre içinde kusur, aksaklık veya eksikliklerin giderilmediğinin tespiti veya verilen uyarma cezasının tebliği tarihinden itibaren bir yıl içinde aynı bentlere göre yeni uyarma cezasını gerektiren kusur, aksaklık veya eksikliklerin tespiti halinde sekiz bin beş yüz Türk lirası idari para cezası,
c) Bakanlıkça istenilen bilgi ve belgelerin verilen süre içerisinde gönderilmemesi veya eksik gönderilmesi veya yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi hallerinde sekiz bin beş yüz Türk lirası idari para cezası
Turizm işletmesi belgesi olmaksızın faaliyette bulunan deniz turizmi araçları işletmecileri ile izinsiz olarak turizm amaçlı sportif faaliyette bulunan turizm işletmecilerine Bakanlıkça on bin Türk lirası idari para cezası verilir,” şeklindedir. Belirtmek gerekir ki, verilen cezalar belge iptaline kadar gidebilmektedir.
Örnek vermek gerekirse, işletmeye açılan turizm yatırım belgeli tesise ilişkin işletme iznine esas belgenin Bakanlıkça verilen süre içerisinde gönderilmemesi veya bu tesislerde yapılan denetimde tespit edilen eksikliklerin Bakanlıkça verilen sürede giderilmemesi nedeniyle kısmi turizm işletmesi veya turizm işletmesi belgesi düzenlenememesi veya turizm işletmesi belgesi düzenlenmesine ilişkin başvuruda bulunulmaması halinde turizm yatırım belgesi iptal edilmiş sayılmaktadır şeklindedir (2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu, Madde34).
Kimlik Bildirme Kanununa Aykırılık Ve Mevzuata Aykırılık: Kimlik bildirme kanununa göre özel yahut resmi her türlü konaklama tesisleri tüm kayıtlarını bilgisayarda düzenli olarak, günü gününe tutmak ve mevcut bilgi, belge ve kayıtları Genel Kolluk Kuvvetlerine anlık olarak bildirmekle yükümlü kılınmıştır. Nitekim ek madde 1’de de ilgili husus belirtilmiş ve bu yükümlülüğe uymamanın cezası belirtilmiştir. “Genel kolluk kuvvetlerinin terminallerine bağlanmayanlara onbin Türk Lirası, anlık veri göndermeyen veya gerçeğe aykırı kayıt tutanlara beşbin Türk Lirası idari para cezası, mülki idare amirlerince verilir. Bu fiillerin tekrarı halinde işletme ruhsatları iptal edilir. (Ek fıkra: 31/10/2016-KHK-678/4 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7071/4 md).”
Sonuç olarak, usulüne uygun şekilde konaklama tesisleri veya turizm tesisleri işletilebilmesi ya da işletmelerin kaçak statüsünde olmaması için işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmalı ve 2634 sayılı turizm teşvik kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkartılan yönetmelik hükümlerine uygun hareket edilmelidir. Kayıt dışılık ve vergi kaybının engellenmesine yönelik günümüzde önemli adımlar atılarak mevzuatta düzenlemelere yer verilmiştir. İşyeri açma ve çalışma ruhsatı alınmadığında işyerleri uyarı, mühürlenme ve para cezası gibi cezalara maruz kalabilmektedirler. Ayrıca 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu ve değişiklikler ile günü gününe düzenli olarak geliş ve ayrılışların bildirilmesi ve bu yükümlülüğe uyulmadığı takdirde cezaların öngörülmesi ile kayıt dışılık azaltılmaya çalışılmıştır. Ruhsatsız işyeri çalıştırıldığı takdirde cezalar ticaretten men, tecziye cezası şeklinde olabileceği gibi kaçak ve ruhsatsız işlem yapıldığı için de İdari Yaptırım Karar Tutanağı düzenlenebilmektedir. 2021 yılı için ruhsatsız işyeri çalıştırma yasağı için tutar, 9600TL+KDV şeklindedir. Umuma açık istirahat ve eğlence yerleri ruhsatı için mevzuatta sayılan belgelere uygun hareket edilerek ruhsat alınabilecek, günübirlik kiralık daireler bakımından ise 1774 sayılı kanunla yapılmış değişiklik sonucu kimlik bildirme kanunu kapsamına alınmış ve pansiyon statüsüne geçirilerek oluşabilecek vergi kaybının önüne geçilecek ve kanuna uygun olmayan kullanımlar engellenmiş olacaktır. Ruhsat almaksızın pansiyon hizmeti vermeyi devam ettiren günlük kiralık evler ise geçici süreler ile mülki idare amirinin kararıyla geçici süreli mühürlenebilecek, Kabahatler Kanunu’nun emre aykırı davranış suçundan idari para cezası (2020 yılı için 395 TL) kesilebilecektir. Özellikle belirtmek gerekir ki, tapuda iş yeri olarak görünen yerlerde, umuma açık istirahat ve eğlence yeri açılması durumunda yönetim planında aksine bir hüküm yok ise, kat maliklerinin oy çokluğu ile aldığı kararın bulunması, işyeri açma ve çalıştırma ruhsatı için gerekli unsurlar arasındadır. Ayrıca pansiyon hizmeti veren tüm işletmelerde Geçici İkamet Yerleri Kimlik Bildirme Sistemi’ne dahil edilecektir. Düzenlemeler sayesinde hem kaçak yahut ruhsatsız işletme ve konaklama tesislerinin önüne geçilebilecek hem de imar mevzuatına, Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa, Turizm Teşvik Kanunu ve Yönetmeliği’ne, İşyeri açma ve çalıştırma mevzuatına uygun konaklama tesislerinin (otel, motel, günübirlik kiralık daireler, pansiyon v.b. gibi) sayısının arttırılması sağlanarak kaçak yapılaşma ve kaçak işletmelerin önüne geçilmesi de sağlanmış olacaktır. Usulüne uygun kurulan ve işletilen konaklama işletmelerinin de hak kayıplarının önüne geçilmesi sağlanacaktır.
Av. Begüm Gürel LL.M. & Stj. Av. Gül EYÖVGE