I. GİRİŞ :
İstihkak davası, mülkiyetin korunması için açılan ve çok görülen dava türlerinden biridir. Genelde el atmanın önlenmesi davası ile karıştırılmaktadır. Bu yazımızda kaynağını Medeni Kanundan alan bu dava türünü inceleyeceğiz.
II. İSTİHKAK DAVASI NEDİR?
Taşınır ya da taşınmaz maliki tarafından sahibi olduğu eşyanın mülkiyet hakkından kaynaklanan malik olmayan zilyede karşı ileri sürülen ve haksız olarak alıkonulan eşyanın geri verilmesini sağlamaya yönelik açılan davaya istihkak davası denir[1]. Kaynağını Medeni Kanun 683. maddeden (md) alır.
III. İSTİHKAK DAVASININ KONUSU NEDİR?
İstihkak davasının konusu haksız el konulan taşınır ya da taşınmaz eşyaların gerçek malikinin tespit edilmesi ve eşyanın gerçek malikin hakimiyetine bırakılmasıdır. İstihkak davası açılabilmesi için zilliyet olmak yetmez; malik olmak gerekir. Malik olmayan sadece eşyayı hakimiyeti altında bulunduran zilliyet, zilyetlikten doğan saldırının meni davası açabilir. Yine taşınmazlarda mülkiyetin sicil dışı kazanıldığı durumlarda da istihkak davası açılabilir. Ancak öncelikle sicil dışı kazanım nedenlerinin olması ve sicil dışı kazanımı ispatlaması gerekir. Mesela, miras olarak kalan meyve bahçesinin meyvelerinin 3. kişilerce işletilmesi (işlenmesi ve satılması) halinde, murislerce işletenlere karşı istihkak davası açılabilir[2]. Bazen de icra müdürlüğünce yapılan haksız haciz işlemlerinde istihkak davaları açılmaktadır[3]. İcra Müdürlüğünce, borçlunun hakimiyeti altında bulunan eşyanın onun olduğu varsayımı ile alıkonulması üzerine 3. Kişi tarafından mülkiyet iddiasında bulunulduğu durumlarda da istihkak davası açıldığı çokça görülmektedir.
IV. İSTİHKAK DAVASININ ŞARTLARI NELERDİR?
İstihkak davasında, korunan hukuki değer mülkiyet hakkıdır. Mülkiyetin kapsamı dahiline ise ayni ve sınırlı ayni haklar ve kat mülkiyeti girer. O halde istihkak davası açılması için; 1- Malik olmak gerekir, 2- Eşyanın zilyetliği elden çıkmalıdır, 3-Bu müdahale hukuka aykırı olmalıdır. Bu davanın açılabilmesi için müdahale edenin iyiniyetli veya kötüniyetli olmasının bir önemi yoktur. Müdahale etmesinin hak durumuyla uyuşmaması yeterlidir.
V. İSTİHKAK DAVASININ EL ATMANIN ÖNLENMESİ DAVASINDAN FARKI NEDİR?
İstihkak davasında malikin elinden rızası olmaksızın çıkan mallar için açılmaktadır. Malik artık zilliyet değildir ve eşya üzerindeki hakimiyetini kaybetmiştir. Mesela, çalınan eşyada durum böyledir. Ancak el atmanın önlenmesi davasında ise malikin elinden eşya çıkmamış ve eşya malikin kontrolündedir. Ancak eşyaya karşı haksız bir saldırı söz konusudur. Örneğin, malikin tarlasına izinsiz moloz dökülmüş ve tarlanın bir kısmı kullanılamıyor ise müdahalenin meni davası açılabilir. Hem istihkak davası hem de el atmanın önlenmesi davası birbiriyle yarışır.
VI. İSTİHKAK DAVASINDA DAVANIN TARAFLARI KİMLERDİR?
İstihkak davasında davacı kural olarak maliktir. Paylı malikler birbirlerine ya da üçüncü kişiye karşı bu davayı açabilirler. Hatta vasıtalı zilliyet sıfatına sahip kişilerde bu davayı açabilir. Elbirliği halinde malikler ise davayı birlikte ya da atayacakları temsilci vasıtasıyla açabilirler. Acil durum dolaysıyla elbirliği maliklerinden biri tarafından açılan dava, mahkemece hemen ret edilmez, mahkemece diğer ortakların onayı dava aşamasında aranacaktır. Yine sınırlı ayni hak sahipleri (intifa, geçit, oturma, rehin hakkı sahipleri) istihkak davası açabilecektir[4]. Ancak haksız haciz durumunda açılan istihkak davasında, malın borçlunun elinde bulunması durumunda eşyanın sahipliğini iddia eden üçüncü kişi davacı olacaktır. Ancak icra takibi esnasında malın üçüncü kişinin elinde bulunması halinde gerçek malikin üçüncü kişi değil de aslında borçlu olduğunu iddia eden alacaklı kendisinden mal kaçırıldığı iddiasıyla istihkak davası açarak davacı olabilecektir[5].
İstihkak davasında davalı ise malı elinde haksız olarak bulunduran zilyettir. Bu açıdan fiilin hukuka aykırı olması şart ise de kusurluluk aranmayacaktır. İstihkak davası, davalı birden fazla ise ayrı ayrı ya da bu kişilere karşı birlikte açılabilir. İcra takibinde ise, malı elinde bulunduran üçüncü kişide davalı olabilecektir.
VII. İSTİHKAK DAVASINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ VAR MIDIR?
Ayni bir dava türü olan istihkak davasında bir zamanaşımı ya da hak düşürücü süre yoktur. Kural bu olmakla birlikte icra takibine ilişkin istihkak davalarında hak düşürücü süre vardır ve haksız haciz nedeniyle mülkiyet iddiası ancak 7 gün içinde ileri sürülebilecek, istihkak süresine karşı 3 gün içinde itiraz edilecek, istihkak davası açma süresi öğrenmeden itibaren 7 gün olabilecektir[6].
VIII. İSTİHKAK DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR?
İstihkak davasında yetkili mahkeme, eşya taşınır ise davalının ikametgahı mahkemesi, taşınmaz ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. İstihkak davasında görevli mahkeme ise taşınır ve taşınmazlarda asliye hukuk mahkemesidir. Ancak icra takibi kaynaklı istihkak davasında görevli mahkeme icra hukuk mahkemesi olacaktır[7].
IX. İSTİHKAK DAVASINDA İSPAT YÜKÜ KİMDEDİR?
İstihkak davasında ispat yükü davacıdadır. Davacı açılan davada, iki şeyi ispatlaması gerekir. Öncelikle zilyetliğini kaybettiği şeyin kendisine ait bir mal olduğunu yani malik olduğunu ispat edecektir. İkinci olarak ise eşya üzerindeki fiili hakimiyetin bir hukuki dayanağının olmadığını ispatlayacaktır.
Davalı ise; iyiniyet, zamanaşımı, işleme gibi kanuni karinelere dayanarak kendini savunabilir. Yine davacının gerçek malik olmadığını veya bir sınırlı ya da kişisel hak nedeniyle malı elinde bulundurduğu şeklinde kendisini savunabilir.
X. İSTİHKAK DAVASININ HÜKMÜ NEDİR?
İstihkak davası açıldığında mahkemeden ihtiyati tedbir talep edilmelidir. Diğer türlü eşya iyiniyetli üçüncü kişilere devredilebilir ve müvekkil hak kaybına uğrayabilir. Mahkeme istihkak iddiasını haklı bulduğuna karar verdiği andan itibaren rıza dışı elden çıkan malın iadesi sağlanır. Mahkeme kararına rağmen haksız zilyetlik devam ediyorsa, İcra İflas Kanunu 24,26. md gereği cebri icra yoluyla zorla mal iade ettirilir.
XI. SONUÇ:
İstihkak davası, çok yaygın açılan hukuk davalarından biridir. Özelikle miras kalan taşınmazlarda, malın rıza dışında elden çıkması ve icra takibi gibi durumlarda çokça açılan dava türlerinden biridir. Bu yazımızda da çokça karşılaşılan istihkak davasıyla alakalı merak edilen hususlara değindik. Okuyanların faydalanmasını dilerim.
KAYNAKÇA :
1- Prof. Dr. Mehmet Ayan, Eşya Hukuku -Mülkiyet-, Mimoza Yayınları, 6. Baskı, 2013, Konya
2- İstihkak Davası Nedir? İstihkak Davası *2023 - Avukat Pınar Denktaş (denktas.av.tr) (15.08.2023/14.20)
3- İstihkak Davası Nedir? İstihkak İddiasında Yasal Süreçler (aydinhukukburosu.com) (15.08.2023/14.23)
4- İstihkak Davası 2023 | Mıhcı Hukuk Bürosu (mihci.av.tr) (15.08.2023 / 15.32)
--------------
[1] Prof. Dr. Mehmet Ayan, Eşya Hukuku -Mülkiyet-, Mimoza Yayınları, 6. Baskı, 2013, Konya
[2] İstihkak Davası Nedir? İstihkak Davası *2023 - Avukat Pınar Denktaş (denktas.av.tr) (15.08.2023/14.20)
[3] İstihkak Davası Nedir? İstihkak İddiasında Yasal Süreçler (aydinhukukburosu.com) (15.08.2023/14.23)
[4] Prof. Dr. Mehmet Ayan, Eşya Hukuku -Mülkiyet-, Mimoza Yayınları, 6. Baskı, 2013, Konya
[5] İstihkak Davası Nedir? İstihkak İddiasında Yasal Süreçler (aydinhukukburosu.com) (15.08.2023 / 15.27)
[6] İstihkak Davası 2023 | Mıhcı Hukuk Bürosu (mihci.av.tr) (15.08.2023 / 15.32)
[7] İstihkak Davası Nedir? İstihkak Davası *2023 - Avukat Pınar Denktaş (denktas.av.tr) (15.08.2023/15.34)