İŞÇİLİK ALACAKLARI NELERDİR?
İşçilik alacakları, işçinin iş sözleşmesi, iş mevzuatı ve işveren ile arasındaki iş ilişkisi gereği almaya hak kazandığı ücret ve tazminatların bütününe verilen isimdir. İşçinin sözleşme ve kanun gereği hak kazanmış olduğu “ ücret, yol ve yemek ücretleri, fazla çalışma yani fazla mesai ücretleri, prim ve ikramiyeler, hafta tatili, UBGT yani ulusal bayram ve genel tatil günü ücretleri, yıllık izin ücreti ile kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı…” bu kapsamda değerlendirilir. Ayrıca iş yeri uygulaması gereği işçinin hak kazandığı ücretler ve diğer ayrıcalıklar da bu tanıma dahildir.
Kimi zaman işçiler tarafından, işçilik alacaklarının kalem kalem çok da büyük meblağlar ifade etmeyeceği düşünülmekte ve bu nedenle hak arama girişimlerinde bulunulmamaktadır. Hatta bazı işverenlerin de, işçilerin bir kısmında görülen bu pasif hukuki tutuma güvenerek işçi alacaklarını ifa etmekte aksaklıklar gösterdikleri iddia edilebilmektedir. Ancak zaman içerisinde biriken işçilik alacak kalemlerinin toplamları çok büyük meblağlar oluşturabilmektedir. Tabii, bazen de bu durumun işçiler tarafından suiistimal edildiği görülebilmektedir. Her iki taraflı olası suiistimal girişimlerinin bilincinde olan kanun koyucu ve Yargıtay, iş hukukunda ispata ilişkin kuralları diğer hukuk alanlarına nazaran daha esnek bir çerçevede ele almaktadır.
ZAMANAŞIMI NEDİR?
Zamanaşımı, alacak hakkının belli bir süre kullanılmaması yüzünden dava edilebilme niteliğinden yoksun kalabilmesini ifade eder. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere zamanaşımı, alacak hakkını sona erdirmeyip sadece onu “eksik bir borç” haline dönüştürür ve “alacağın dava edilebilme özelliği’ni ortadan kaldırır.
Bu itibarla zamanaşımı savunması ileri sürüldüğünde, eğer savunma gerçekleşirse hakkın dava edilebilme niteliği ortadan kalkacağından, artık mahkemenin işin esasına girip onu da incelemesi mümkün değildir.
Kısmi davada ise zamanaşımı yalnızca dava edilen kısım yönünden kesilir. Henüz açılmayan (saklı tutulan) ve daha sonra ıslahla arttırılan bölüm için zamanaşımı işlemeye devam eder. Ancak kısmi davadaki miktar, kısmi davanın açıldığı dava tarihine göre geriye doğru belirlenen zamanaşımı süresini kapsar. Bakiye alacak talep edildiği tarihe göre geriye doğru zamanaşımı süresi içinde kalıyor ise zamanaşımına uğramadığı kabul edilmelidir. Kısaca kısmi davadaki alacak miktarı belirlendiği tarihten itibaren öncelikle ileriye doğru gerçekleşen alacak için mahsup edilmeli, bakiye alacak ise ondan sonraki süreyi kapsamalıdır.
İŞÇİ ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NE KADARDIR?
İşçi alacaklarında zamanaşımı süresi İş Kanunu’nun 32'nci maddesinde düzenlenmiştir.
Yol, ikramiye, izin ücreti, fazla çalışma ücretleri için işçi alacaklarında zamanaşımı 5 yıldır.
İhbar ve kıdem tazminatı, iş kazasından kaynaklı ortaya çıkan borcun yani, sözleşmeden dolayı ortaya çıkan borcun ödenmemesi durumunda doğan tazminat için de zamanaşımı süresi 5 yıldır.
İŞÇİ ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ BAŞLANGICI NE ZAMANDIR?
İşçiler, ücret alacaklarında "zamanaşımı süresi ne kadardır?" diye de kafa karışıklığı yaşarlar.
İşçi alacaklarında zamanaşımı süresi, ikramiye, fazla mesai, yol gibi ücretlerde ay sonundan itibaren başlar.
Tazminat, ihbar, kötü niyet tazminatı gibi işçi alacaklarında zamanaşımı süresi, iş sözleşmesinin sona erdirildiği tarihten itibaren başlar.
ZAMANAŞIMI SÜRELERİ KİMLERİ KAPSAMAKTADIR?
25 Ekim 2017 yılında yapılan düzenlemeden sonra iş sözleşmesi sonra erdirilen işçi için zamanaşımı süresi 5 yıl olacak.
25 Ekim 2017 yılından önce iş sözleşmesi sona erdirilen işçi için zamanaşımı süresi 10 yıldır.
25 Ekim 2017 tarihinden önce iş sözleşmesi feshedilmiş olanlar için kıdem ve ihbar tazminatı için zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Yıllık izin ücreti için zamanaşımı süresi, 01 Temmuz 2012 ile 25 Ekim 2017 tarihleri arasında sona eren iş sözleşmelerinde yıllık izin ücreti alacaklarında zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Kötü niyet tazminatı, 25 Ekim 2017 tarihinden önce iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda işçi alacaklarında zamanaşımı süresi fesih tarihinden itibaren 10 yıldır.
Bir örnekle detaylandırmak gerekirse, iş sözleşmesi 20 Ekim 2012 olan bir işçinin alacakları için kullanabileceği süre 10 yıldır, 30 Ekim 2012 olan bir işçinin alacakları için kullanacağı süre 5 yıldır.
5 yıl geçtikten sonra işçi alacaklarını alabilir mi?
İş Kanunu’nda zamanaşımı süresi 5 yıl olarak uygulanmaktadır.
Bu hüküm gereği, ücret ve ücret sayılan diğer işçilik hakları, hak edilen tarihten itibaren beş yıl içinde talep edilmez ise talep hakkı kalmamaktadır.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN ÜCRET ALACAKLARINDA ZAMANAŞIMI VAR MIDIR?
İş Kanunu’nun 4(e) maddesi gereği ev hizmetlerinde çalışanlara İş Kanunu hükümleri uygulanmaz.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 153/4'ncü maddesinde “Hizmet ilişkisi süresince, ev hizmetlilerinin onları çalıştıranlardan olan alacakları için” zamanaşımının işlemeyeceği ve duracağı belirtilmiştir.
Bu maddenin iş sözleşmesiyle bağlı her kişiye uygulanması olanağı bulunmamaktadır.
Hizmetçiden kastedilen, kendisine ev işleri için ücret ödenen, iş sahibi ile aynı evde yatıp kalkan, aileden biriymiş gibi ev halkı ile sıkı ilişkileri olan kimsedir.
KÖTÜ NİYET VE İHBAR TAZMİNATINDA ZAMANAŞIMI
İş Kanunu’nun 17'nci maddesinde düzenlenen kötü niyet tazminatı, fesih hakkının kötüye kullanılması halinde söz konusudur ve ihbar tazminatı ile birlikte beş yıllık zamanaşımına tabidir.
ZAMANAŞIMI DEFİ NASIL KULLANILIR?
Zamanaşımı bir defi olup mahkeme tarafından re’sen dikkate alınamaz. Bu nedenle yasal süresi içerisinde davalı tarafından ileri sürülmesi gerekmektedir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 317-319 madde uyarınca; İddia ve savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı cevap dilekçesinin verilmesiyle başladığı için zamanaşımı defi cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir.
Cevap dilekçesi verme süresinin uzatıldığı hallerde zamanaşımı defi ileri sürme süresi bu sürenin sonuna kadar uzar. Cevap dilekçesinde zamanaşımı defi ileri sürülmemiş ya da süresi içerisinde cevap dilekçesi verilmemişse zamanaşımı definde bulunulması davacının açık muvafakati hariç mümkün değildir.
Yargıtay son dönemde verdiği kararlarda süresi içerisinde cevap dilekçesi vermiş olmakla birlikte zamanaşımı definde bulunmayan tarafın cevap dilekçesinin ıslahı yolu ile zamanaşımı definde bulunmasını kabul etmiştir.
Yargıtay HGK., 2010/9-629 E. , 2011/70 K. ‘…Yukarıda belirtildiği üzere, zamanaşımı maddi hukuktan kaynaklanan bir def’i ve savunma aracı olup, davanın başında, süresinde verilecek cevap dilekçesinde (veya sözlü yargılama usulünde ilk oturumda esasa girişilmeden önce) ileri sürülmelidir.
Zamanaşamı def’inin, yukarıda belirtilen aşama geçildikten sonra ileri sürülmesi, savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi anlamına gelir. Bu durum ise, karşı tarafın izni(açık veya zımni) olmaksızın ya da ıslah yoluna gidilmezse geçerli değildir.
Zamanaşımı def’i, unutma veya benzeri nedenlerle, davanın başında ileri sürülmemiş olabilir. Daha sonra bu durumun farkına varılırsa, ıslah yoluyla ileri sürülebilmesi gerekir.
Aynı zamanda silahların eşitliği ilkesinin zorunlu bir sonucu olarak; davalının ıslah yolu ile savunmasını genişletebilmesinin mümkün olduğu sonucuna varılmalı; dolayısıyla zamanaşımı def’inin sonradan ıslah yolu ile ileri sürülebileceği kabul edilmelidir…’
BELİRSİZ ALACAK DAVALARINDA ZAMANAŞIMI DEFİNDE BULUNABİLİR Mİ?
İşçilik alacaklarına ilişkin davaların belirsiz alacak davası olarak açılıp açılmayacağına ilişkin mahkemelerin ve Yargıtay’ın uygulaması farklılık gösterse de belirsiz alacak davası açma şartlarının olduğu işçilik alacaklarına ilişkin dosyalarda zamanaşımı davanın açılmasıyla kesilir ve süreler işlemez, bu nedenle daha sonra değer artırım ya da ıslah dilekçesiyle dava miktarı artırılsa dahi zamanaşımı definde bulunulamaz.
Yargıtay 9. HD., 2015/23150 E., 2018/19869 K. ‘…Belirsiz alacak davasında, dava tarihinde alacağın tamamı için zamanaşımı kesilir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 157. maddesi uyarınca, dava süresince tarafların yargılamaya ilişkin her işleminden veya hâkimin her kararından sonra zamanaşımı yeniden işlemeye başlar. Bu nedenle yargılama sırasında alacağın zamanaşımına uğradığından söz edilemeyeceğinden, davacının talep artırım dilekçesi üzerine ileri sürülen zamanaşımı definin de sonuca bir etkisi olmaz.
Davacı vekili dava dilekçesi ile davasını belirsiz alacak davası olarak açmıştır.27.05.2015 tarihinde müddeabihin artırılması dilekçesi vermiştir. Davalı vekili ıslah dilekçesine karşı zamanaşımı def’inde bulunmuş ise de, bu def’inin hukuki değeri olmadığından zamanaşımı def’i dikkate alınarak fazla mesai ücreti ile ulusal bayram ve genel tatil ücret alacağının zamanaşımı def’ine değer verilerek yazılı şekilde hüküm altına alınması hatalı olup bozmayı gerektirmiştir…’
ZAMANAŞIMI KESİLMESİ NEDİR VE KESİLDİĞİ TAKDİRDE SÜRELER NASIL İŞLER?
Zamanaşımının kesilmesi, borçlunun veya alacaklının veya hakimin belli fiillerinin sonucu olarak, işlemiş bulunan zamanaşımı süresinin yanması ve kesilmeye neden olan olaydan itibaren yeni bir zamanaşımı süresinin işlemeye başlamasıdır.
Zamanaşımı kesilince, kesilmeden itibaren yeni bir süre işlemeye başlar. Zamanaşımının kesilmesinden sonra işleyecek yeni zamanaşımı süresi, eski (kesilen) zamanaşımının aynıdır. Örneğin, beş yıllık bir zamanaşımı süresi kesilmişse, yeniden işlemeye başlayacak zamanaşımı süresi de beş yıldır.
Yargıtay 9. HD., 2016/22188 E., 2019/20240 K. ‘…Somut uyuşmazlıkta, Mahkemece, bilirkişi raporundaki dava tarihinden geriye 5 yıllık ve 10 yıllık zamanaşımı hesaplamalarından 10 yıllık zamanaşımı seçenekli hesaplamaya göre hüküm kurulmuştur. Mahkemenin 10 yıllık zamanaşımı süresinin kabul edilme gerekçesi hükümde yer almamıştır. Ancak aynı Mahkemenin Dairemiz temyiz incelemesinden geçen 2019/4382, 2018/10223, 2016/7474 esas sayılı bozma ilamlarında toplu iş sözleşmesinin geçici 2. maddesi hükmünün zamanaşımını kestiğinin kabul edildiği belirtilmiştir.
Anılan sebeplerle, hüküm altına alınan alacakların tamamının beş yıllık zamanaşımı süresine tabi olduğu, ödeme tarihi itibariyle işlemekte olan zamanaşımının (ait olduğu alacak bakımından) kesildiği, başka bir anlatımla; ödemenin, ödeme tarihinden itibaren geriye doğru beş yıllık dönemde muaccel hale gelmiş alacak için işlemekte olan zamanaşımını kestiği hususları ile yukarıda yazılı maddi ve hukuki olgular dikkate alınarak, davalı tarafın zamanaşımı def’i yeniden değerlendirilmelidir…’
Yargıtay 22. HD., 2016/32972 E., 2016/29092 K. ‘…Somut olayda, dava dilekçesi davalı … Bakanlığı’na 26.09.2013 tarihinde tebliğ edilmiştir. Bakanlık vekili 02.10.2013 tarihinde, iki haftalık kanuni süre içerisinde mahkemeye başvurarak cevap süresinin uzatılması talebinde bulunmuştur. Mahkemece, cevap süresinin iki hafta uzatılmasına ilişkin verilen karar, davalı bakanlık vekiline 23.10.2013 tarihinde tebliğ edilmiş ve 22.10.2013 tarihli cevap dilekçesi ile zamanaşımı def’inde bulunulmuştur. Bu durumda, davalı … Bakanlığının kanuni süresi içerisinde dava dilekçesine karşı zamanaşımı def’inde bulunduğu kabul edilerek yargılamaya devam edilmesi gerekmektedir. İlk İtirazlar Hukuk Muhakemeleri Kanunu 116. maddesinde sayımış olup, zamanaşımı def’i bir ilk itiraz olmadığından, mahkemece, cevap süresinin uzatılması talebinde, süresi içerisinde ilk itiraz niteliğinde zamanaşımı def’inde bulunulmadığı belirtilerek sonuca gidilmiş olması hatalıdır…’
ZAMANAŞIMINI KESEN HALLER
İlgili Kanun / Madde
4857 S. İşK/41
YARGITAY 9. Hukuk Dairesi Esas No. 2015/25486 Karar No. 2018/22695 Tarihi: 10.12.2018
- ZAMANAŞIMI
- ZAMANAŞIMINI KESEN HALLER
- KISMİ DAVANIN ANCAK TALEP EDİLEN KISIMLA SINIRLI ZAMANAŞIMINI KESECEĞİ
- ZAMANAŞIMI İTİRAZININ CEVAP DİLEKÇESİNİN ISLAHI YOLUYLA DA YAPILABİLECEĞİ
- MÜTESELSİL BORÇLULARDAN BİRİSİ İÇİN KESİLEN ZAMANAŞIMININ DİĞER BORÇLULAR AÇISINDAN DA ZAMANAŞIMINI KESECEĞİ
ÖZETİ:
Zamanaşımı, alacak hakkının belli bir süre kullanılmaması yüzünden dava edilebilme niteliğinden yoksun kalmasını ifade eder. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere zamanaşımı, alacak hakkını sona erdirmeyip sadece onu “eksik bir borç” haline dönüştürür ve “alacağın dava edilebilme özelliği”ni ortadan kaldırır. Bu itibarla zamanaşımı savunması ileri sürüldüğünde, eğer savunma gerçekleşirse hakkın dava edilebilme niteliği ortadan kalkacağından, artık mahkemenin işin esasına girip onu incelemesi mümkün değildir.
Zamanaşımı, bir borcu doğuran, değiştiren ortadan kaldıran bir olgu olmayıp, salt doğmuş ve var olan bir hakkın istenmesini ortadan kaldıran bir savunma aracıdır. Bu bakımdan zamanaşımı alacağın varlığını değil, istenebilirliğini ortadan kaldırır. Bunun sonucu olarak da, yargılamayı yapan yargıç tarafından yürüttüğü görevinin bir gereği olarak kendiliğinden göz önünde tutulamaz.
6098 Sayılı TBK 154. Maddesinde (818 sayılı BK. 133) zamanaşımını kesen nedenler gösterilmiştir. Bunlardan borçlunun borcunu ikrar etmesi (alacağı tanıması), zamanaşımını kesen nedenlerden biridir. Borcun tanınması, tek yanlı bir irade bildirimi olup; borçlunun, kendi borcunun devam etmekte olduğunu kabul anlamındadır. Borç ikrarının sonuç doğurabilmesi için, eylem yeteneğine ve malları üzerinde tasarruf yetkisine sahip olan borçlunun veya yetkili kıldığı vekilinin, bu iradeyi alacaklıya yöneltmiş bulunması ve ayrıca zamanaşımı süresinin dolmamış olması gerekir. Gerçekte de borç ikrarı, ancak, işlemekte olan zamanaşımını keser; farklı anlatımla zamanaşımı süresinin tamamlanmasından sonraki borç ikrarının kesme yönünden bir sonuç doğurmayacağından kuşku ve duraksamaya yer olmamalıdır.
Aynı maddenin 2.fıkrası uyarınca, dava açılması veya icra takibi yapılması zamanaşımını kesen nedenlerdendir. Kanunun 156. maddesi ise, zamanaşımının kesilmesi halinde yeni bir sürenin işlemesi gerektiğini açıkça belirtmiştir. Madde açıkça düzenlemediğinden ihtiyati tedbir istemi ile mahkemeye başvurma veya işçilik alacaklarının tespiti ve ödenmesi için Bölge Çalışma İş Müfettişliğine şikâyette bulunma zamanaşımını kesen nedenler olarak kabul edilemez.
Ancak işverenin, şikâyet üzerine Bölge Çalışma Müdürlüğünde alacağı ikrar etmesi, zamanaşımını keser. Uygulamada, fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması, dava açma tekniği bakımından, tümü ihlal ya da inkâr olunan hakkın ancak bir bölümünün dava edilmesi, diğer bölümüne ait dava ve talep hakkının bazı nedenlerle geleceğe bırakılması anlamına gelir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca benimsenmiş ilkeye göre, kısmi davada fazlaya ilişkin hakların saklı tutulmuş olması, saklı tutulan kesim için zamanaşımını kesmez, zamanaşımı, alacağın yalnız kısmi dava konusu yapılan miktar için kesilir.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 155. maddesi hükmü, “Zamanaşımı müteselsil borçlulardan veya bölünemeyen borcun borçlularından birine karşı kesilince, diğerlerine karşı da kesilmiş olur” kuralını içermektedir. Bu maddeye göre, müteselsil borçlulardan birine karşı zamanaşımının kesilmesi diğer müteselsil borçlulara karşı da zamanaşımını keser. (818 sayılı BK. Mad.134)
DAVA: Taraflar arasında görülen dava sonucunda verilen kararın, temyizen incelenmesi taraflar avukatlarınca istenilmekle, temyiz taleplerinin süresinde olduğu anlaşıldı. Dava dosyası için Tetkik Hakimi tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:
A) Davacı İsteminin Özeti:
Davacı vekili; davacının davalıya ait işyerinde 01.03.1993-25.04.2013 tarihleri arasında oto yedek parça satış elemanı olarak çalıştığını, iş akdinin davalı işveren tarafından haksız olarak feshedildiğini, davacının en son ücretinin 2.200,00 TL. olduğunu, ayrıca 180,00 TL. tutarında yemek ve yılda 3 defa olmak üzere toplam 1.650,00 TL. ikramiye ödendiğini, davacının davalıya ait işyerinde haftanın 5 günü 08.30-19:00 ; Cumartesi günleri ise 08:30-18:00 saatleri arasında çalışması gerekirken davacının saat 21:00-22:00 saatlerine kadar çalıştığını, davacı tarafından davalıya Beyoğlu 20.Noterliği’nin 26.04.2013 Tarih ve 7720 Yevmiye No’lu İhtarnamesi gönderilerek, tazminat ve alacaklarının ödenmesinin ihtar edildiğini, ancak davalı işveren tarafından herhangi bir ödeme yapılmadığını, neticede kıdem ve ihbar tazminatları ile fazla mesai ücret alacağının, ulusal bayram ve genel tatil ücret alacağının, asgari geçim indirimi alacağının ve yıllık ücretli izin alacağının davalıdan tahsilini, yargılama giderleri ile vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesini talep ve dava etmiştir.
B) Davalı Cevabının Özeti:
Davalı vekili, davacının iddialarının haksız olduğunu,davacının 2009 yılında babasının arsasına tapu tahsisi nedeniyle paraya ihtiyacı olduğunu beyan ettiğini davalı işverenin de davacıya o döneme kadar hak etmiş olduğu kıdem ve ihbar tazminatlarının elden ödendiğini ve davacının davalı işvereni ibra ettiğini, buna rağmen davacının çalışmaya devam ettiğini, davacının bu dönemden sonra sürekli olarak devamsızlık yaptığını, işyerinin düzenini bozduğunu, en son 25.04.2013 tarihinden itibaren işe gelmediğini, buna ilişkin tutanak tanzim edildiğin,yine 29.05.2013 tarihinde Beyoğlu 51.Noterliği’nin 29.04.2013 Tarih ve 7896 Yevmiye No’lu tutanağıyla davacının işe gelmediğinin tespit edildiğini, iş akdinin de İstanbul 35.Noterliği’nin 02.05.2013 Tarih ve 3943 Yevmiye No’lu İhtarnamesi ile İş Kanunu’nun 25.maddesi uyarınca haklı nedenle feshedildiğini, neticede davanın reddini, yargılama giderleri ile vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesini talep ve dava etmiştir.
C) Yerel Mahkeme Kararının Özeti:
Mahkemece, toplanan kanıtlar ve bilirkişi raporuna dayanılarak, davacının fazla mesai yaptığı ve genel tatil günlerinde çalıştığı gerekçesiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
D) Temyiz:
Kararı taraflar vekilleri temyiz etmiştir.
E) Gerekçe:
1- Dosyadaki yazılara, toplanan delillerle kararın dayandığı kanuni gerektirici sebeplere ve özellikle, dava yığılması halinde de bir tek dava olduğunun ve HMK.nın 176/2. Maddesine göre aynı davada ancak bir kez ıslah yapılabileceğinin anlaşılmasına göre davacının tüm, davalının aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde değildir.
2-Taraflar arasında, işçilik alacaklarının zamanaşımına uğrayıp uğramadığı konusunda uyuşmazlık bulunmaktadır. Zamanaşımı, alacak hakkının belli bir süre kullanılmaması yüzünden dava edilebilme niteliğinden yoksun kalmasını ifade eder. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere zamanaşımı, alacak hakkını sona erdirmeyip sadece onu “eksik bir borç” haline dönüştürür ve ”alacağın dava edilebilme özelliği”ni ortadan kaldırır.
Bu itibarla zamanaşımı savunması ileri sürüldüğünde, eğer savunma gerçekleşirse hakkın dava edilebilme niteliği ortadan kalkacağından, artık mahkemenin işin esasına girip onu incelemesi mümkün değildir. Zamanaşımı, bir borcu doğuran, değiştiren ortadan kaldıran bir olgu olmayıp, salt doğmuş ve var olan bir hakkın istenmesini ortadan kaldıran bir savunma aracıdır. Bu bakımdan zamanaşımı alacağın varlığını değil, istenebilirliğini ortadan kaldırır. Bunun sonucu olarak da, yargılamayı yapan yargıç tarafından yürüttüğü görevinin bir gereği olarak kendiliğinden göz önünde tutulamaz. Borçlunun böyle bir olgunun var olduğunu, yasada öngörülen süre ve usul içinde ileri sürmesi zorunludur. Demek oluyor ki zamanaşımı, borcun doğumu ile ilgili olmayıp, istenmesini önleyen bir savunma olgusudur. Şu durumda zamanaşımı, savunması ileri sürülmedikçe, istemin konusu olan hakkın var olduğu ve kabulüne karar verilmesinde hukuksal ve yasal bir engel bulunmamaktadır.
Hemen belirtmelidir ki, gerek İş Kanununda, gerekse Borçlar Kanununda, kıdem ve ihbar tazminatı alacakları için özel bir zamanaşımı süresi öngörülmemiştir.
Uygulama ve öğretide kıdem tazminatı ve ihbar tazminatına ilişkin davalar, hakkın doğumundan itibaren, eski 818 sayılı Borçlar Kanununun 125 inci maddesi uyarınca on yıllık zamanaşımına tabi tutulmuştur. 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren yeni 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 146 ıncı maddesinde de genel zamanaşımı 10 yıl olarak belirlenmiştir.
Tazminat niteliğinde olmaları nedeni ile sendikal tazminat, kötüniyet tazminatı, işe başlatmama tazminatı, 4857 sayılı İş Kanununun; 5 inci maddesindeki eşit işlem borcuna aykırılık nedeni ile tazminat, 26/2 maddesindeki maddi ve manevi tazminat, 28 inci maddedeki belgenin zamanında verilmemesinden kaynaklanan tazminat, 31/son maddesi uyarınca askerlik sonrası işe almama nedeni ile öngörülen tazminat istekleri on yıllık zamanaşımına tabidir.
Bu noktada, zamanaşımı başlangıcına esas alınan kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı hakkının doğumu ise, işçi açısından hizmet aktinin feshedildiği tarihtir. Zamanaşımı, harekete geçememek, istemde bulunamamak durumunda bulunan kimsenin aleyhine işlemez. Bir hakkın, bu bağlamda ödence isteminin doğmadığı bir tarihte, zamanaşımının başlatılması hakkın istenmesini ve elde edilmesini güçleştirir, hatta olanaksız kılar. İşveren ve işçi arasındaki hukuki ilişki iş sözleşmesine dayanmaktadır. İşçinin sözleşmeye aykırı şekilde işverene zarar vermesi halinde, işverenin zararının tazmini amacı ile açacağı dava da tazminat niteliğinde olduğundan on yıllık zaman aşımına tabidir.
4857 sayılı Kanundan daha önce yürürlükte bulunan 1475 sayılı Yasada ücret alacaklarıyla ilgili olarak özel bir zamanaşımı süresi öngörülmediği halde, 4857 sayılı İş Kanunun 32/8 maddesinde, işçi ücretinin beş yıllık özel bir zamanaşımı süresine tabi olduğu açıkça belirtilmiştir. Ancak bu Kanundan önce tazminat niteliğinde olmayan, ücret niteliği ağır basan işçilik alacakları ise 818 sayılı Borçlar Kanununun 126/1 maddesi uyarınca beş yıllık zamanaşımına tabidir. 01.06.2012 tarihinden sonra yürürlüğe giren 6098 Sayılı TBK.’un 147. Maddesi ise ücret gibi dönemsel nitelikte ödenen alacakların beş yıllık zamanaşımına tabi olacağını belirtmiştir.
Kanundaki zamanaşımı süreleri, 6098 Sayılı TBK 148. Maddesi gereğince tarafların iradeleri ile değiştirilemez. İş sözleşmesi devam ederken kullanılması gereken ve iş sözleşmesinin feshi ile alacak niteliği doğan yıllık izin ücreti alacağının zamanaşımı süresinin fesih tarihinden başlatılması gerekir.
(HGK. 05.07.2000 gün ve 2000/9-1079 E, 2000/1103 K).
Sözleşmeden doğan alacaklarda, zamanaşımı alacağın muaccel olduğu tarihten başlar. (TBK. m. 149(818.BK.128). Türk Borçlar Kanununun 117 inci maddesi uyarınca, borcun muaccel olması, ifa zamanının gelmiş olmasını ifade eder. Borcun ifası henüz istenemiyorsa muaccel bir borçtan da söz edilemez. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 151 inci maddesinde zamanaşımının nasıl hesaplanacağı belirtilmiştir. Bu maddenin birinci fıkrası, zamanaşımının alacağın muaccel olduğu anda başlayacağı kuralını getirmiştir(818 sayılı BK.128). Aynı yönde düzenleme 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 Sayılı Türk Borçlar
Kanunu’nun 151 inci maddesinde yer almaktadır.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 152. maddesi gereğince, asıl alacak zaman aşımına uğradığında faiz ve diğer ek haklar da zamanaşımına, uğrar. Diğer bir deyişle faiz alacağı asıl alacağın tabi olduğu zamanaşımına tabi olur(818 sayılı BK.131).
Türk Borçlar Kanunu’nun 154. maddesi (818 Sayılı BK 133/2) uyarınca, alacaklının dava açmasıyla zamanaşımı kesilir. Ancak zaman aşımının kesilmesi sadece dava konusu alacak için söz konusudur.
6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 153/4 maddesinde “Hizmet ilişkisi süresince, ev hizmetlilerinin onları çalıştıranlardan olan alacakları için” zamanaşımının işlemeyeceği ve duracağı belirtilmiştir. Bu maddenin iş sözleşmesiyle bağlı her kişiye uygulanması olanağı bulunmamaktadır. Hizmetçiden kastedilen, kendisine ev işleri için ücret ödenen, iş sahibiyle aynı evde yatıp kalkan, aileden biriymiş gibi ev halkı ile sıkı ilişkileri olan kimsedir(818 sayılı BK. Mad.132).
6098 Sayılı TBK 154. Maddesinde (818 sayılı BK. 133) zamanaşımını kesen nedenler gösterilmiştir. Bunlardan borçlunun borcunu ikrar etmesi (alacağı tanıması), zamanaşımını kesen nedenlerden biridir. Borcun tanınması, tek yanlı bir irade bildirimi olup; borçlunun, kendi borcunun devam etmekte olduğunu kabul anlamındadır. Borç ikrarının sonuç doğurabilmesi için, eylem yeteneğine ve malları üzerinde tasarruf yetkisine sahip olan borçlunun veya yetkili kıldığı vekilinin, bu iradeyi alacaklıya yöneltmiş bulunması ve ayrıca zamanaşımı süresinin dolmamış olması gerekir. Gerçekte de borç ikrarı, ancak, işlemekte olan zamanaşımını keser; farklı anlatımla zamanaşımı süresinin tamamlanmasından sonraki borç ikrarının kesme yönünden bir sonuç doğurmayacağından kuşku ve duraksamaya yer olmamalıdır.
Aynı maddenin 2.fıkrası uyarınca, dava açılması veya icra takibi yapılması zamanaşımını kesen nedenlerdendir. Kanunun 156. maddesi ise, zamanaşımının kesilmesi halinde yeni bir sürenin işlemesi gerektiğini açıkça belirtmiştir. Madde açıkça düzenlemediğinden ihtiyati tedbir istemi ile mahkemeye başvurma veya işçilik alacaklarının tespiti ve ödenmesi için Bölge Çalışma İş Müfettişliğine şikâyette bulunma zamanaşımını kesen nedenler olarak kabul edilemez. Ancak işverenin, şikâyet üzerine Bölge Çalışma Müdürlüğünde alacağı ikrar etmesi, zamanaşımını keser.
Uygulamada, fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması, dava açma tekniği bakımından, tümü ihlal ya da inkâr olunan hakkın ancak bir bölümünün dava edilmesi, diğer bölümüne ait dava ve talep hakkının bazı nedenlerle geleceğe bırakılması anlamına gelir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca benimsenmiş ilkeye göre, kısmi davada fazlaya ilişkin hakların saklı tutulmuş olması, saklı tutulan kesim için zamanaşımını kesmez, zamanaşımı, alacağın yalnız kısmi dava konusu yapılan miktar için kesilir.
Zamanaşımı, dava devam ederken iki tarafın yargılamaya ilişkin her işleminden ve hâkimin her emir ve hükmünden itibaren yeniden işlemeye başlar ve kesilmeden itibaren yeni bir süre işler.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 155. maddesi hükmü, “Zamanaşımı müteselsil borçlulardan veya bölünemeyen borcun borçlularından birine karşı kesilince, diğerlerine karşı da kesilmiş olur” kuralını içermektedir. Bu maddeye göre, müteselsil borçlulardan birine karşı zamanaşımının kesilmesi diğer müteselsil borçlulara karşı da zamanaşımını keser. (818 sayılı BK. Mad.134)
Türk Borçlar Kanununun 160. maddesinde (818 Sayılı BK 139), zamanaşımından feragat düzenlenmiştir. Anılan maddeye göre, borçlunun zamanaşımı defini ileri sürme hakkından önceden feragati geçersizdir. Önceden feragatten amaç, sözleşme yapılmadan önce veya yapılırken vaki feragattir. Oysa daha sonra vazgeçmenin geçersiz sayılacağına ilişkin yasada herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. O nedenle borç zamanaşımına uğradıktan sonra borçlu zamanaşımı defini ileri sürmekten feragat edebilir. Zira, burada doğmuş bir defi hakkından feragat söz konusudur ve hukuken geçerlidir. Bu feragat; borçlunun, ileride dava açılması halinde zamanaşımı definde bulunmayacağını karşılıklı olarak yapılan feragat anlaşmasıyla veya tek yanlı iradesini açıkça bildirmesiyle veyahut bu anlama gelecek iradeye delalet edecek bir işlem yapmasıyla mümkün olabileceği gibi, açılmış bir davada zamanaşımı definde bulunmamasıyla veya defi geri almasıyla da mümkündür.
5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun 7 nci maddesinde, iş mahkemelerinde sözlü yargılama usulü uygulanır. Ancak 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 447 inci maddesi ile sözlü yargılama usulü kaldırılmış, aynı yasanın 316 ve devamı maddeleri gereğince iş davaları için basit yargılama usulü benimsenmiştir.
Sözlü yargılama usulünün uygulandığı dönemde zamanaşımı def'i ilk oturuma kadar ve en geç ilk oturumda yapılabilir. Ancak 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlükte olduğu dönemde 319 uncu madde hükmü uyarınca savunmanın değiştirilmesi yasağı cevap dilekçesinin verilmesiyle başlayacağından, zamanaşımı defi cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir. 01.10.2011 tarihinden sonraki dönemde ilk oturuma kadar zamanaşımı definin iler sürülmesi ve hatta ilk oturumda sözlü olarak bildirilmesi mümkün değildir.
Dava konusunun ıslah yoluyla arttırılması durumunda, 1086 sayılı HUMK hükümlerinin uygulandığı dönemde, ıslah dilekçesinin tebliğini izleyen ilk oturuma kadar ya da ilk oturumda yapılan zamanaşımı defi de ıslaha konu alacaklar yönünden hüküm ifade eder. Ancak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 01.10.2011 tarihinden sonraki uygulamada, 317/2 ve 319. maddeler uyarınca ıslah dilekçesinin davalı tarafa tebliği üzerine iki haftalık süre içinde ıslaha konu kısımlar için zamanaşımı definde bulunulabileceği kabul edilmelidir.
Cevap dilekçesinde zamanaşımı defi ileri sürülmemiş ya da süresi içince cevap dilekçesi verilmemişse ilerleyen aşamalarda 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 141/2 maddesi uyarınca zamanaşımı defi davacının açık muvafakati ile yapılabilir.
1086 sayılı HUMK yürürlükte iken süre geçtikten sonra yapılan zamanaşımı define davacı taraf süre yönünden hemen ve açıkça karşı çıkmamışsa (suskun kalınmışsa) zamanaşımı defi geçerli sayılmakta iken, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun uygulandığı dönemde süre geçtikten sonra yapılan zamanaşımı definin geçerli sayılabilmesi için davacının açıkça muvafakat etmesi gerekir. Başka bir anlatımla 01.10.2011 tarihinden sonraki uygulamalar bakımından süre geçtikten sonra ileri sürülen zamanaşımı define davacı taraf muvafakat etmez ise zamanaşımı defi dikkate alınmaz. Zamanaşımı definin cevap dilekçesinin ıslahı yoluyla ileri sürülmesi de mümkündür.
(Yargıtay HGK. 04.06.2011 gün 2010/ 9-629 E. 2011/ 70. K.).
Somut uyuşmazlıkta; davalıya dava dilekçesi 30.05.2013 tarihinde tebliğ edilmiş ve davalı vekili süresinde 05.06.2013 tarihinde cevap dilekçesini sunmuş olup, her ne kadar cevap dilekçesinde davaya karşı zamanaşımı def’ini ileri sürmemişse de yargılama esnasında cevap dilekçesinin ıslahı yoluyla davaya karşı zamanaşımı def’ini ileri sürmüştür.
Mahkemece davalının süresinde sunduğu cevap dilekçesinin ıslahı yoluyla davaya karşı ileri sürdüğü zamanaşımı def’i dikkate alınması gerekirken mahkemece sözü edilen savunma dikkate alınmaksızın karar verilmesi hatalıdır.
F)Sonuç:
Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı sebeplerden dolayı BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgilisine iadesine, 10/12/2018 gününde oyçokluğuyla karar verildi.
KARŞI OY
Davacı dilekçesinde, davanın türü belirsiz alacak davası olarak açıklanmış ve ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, fazla çalışma ücreti, bayram ve genel tatil ücreti, yıllık izin ücreti ile asgari geçim indirimi alacaklarının tahsiline karar verilmesi talep ve dava edilmiştir.
Mahkemece deliller toplanmış ve bilirkişi hesap raporu aldırılmıştır.
Davacı vekili, 12.03.2015 tarihli dilekçe ile ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, fazla çalışma ücreti ile asgari geçim indirimi alacaklarının bakımından dava konusu miktarları arttırdığını belirtmiş ve arttırılan miktar bakımından ıslah harcı yatırmıştır. Sözü edilen talep arttırma dilekçesinde yıllık izin ücreti yönünden bir artışa gidilmemiştir.
Davacı vekili 03.04.2015 tarihli talep arttırma dilekçesinde ise yıllık izin yönünden miktar artışı yaptığını bildirmiş ve gerekli harcı yatırmıştır.
Mahkemece, talep arttırma dilekçesinde yıllık izin ücretine dair talepte bulunulmadığı ve bu yönde harç yatırılmadığı gerekçesiyle dava dilekçesindeki taleple sınırlı olarak karar verilmiştir. Kararda, 03.04.2015 tarihinde verilen dilekçe ve aynı tarihte yatırılan harçla ilgili bir değerlendirme yapılmamıştır.
Davaya konu tazminatlar ve alacakların ayrı ayrı açılabilecek davalarda talebi mümkün iken, aynı dava dilekçesinde talep edilmesi HMK'nın 110. maddesi kapsamında “davaların yığılması” olarak adlandırılmaktadır. Bu nedenle her bir alacak kalemi için ayrı ayrı talep artışı işleminin uygulanmasına engel bir durum yoktur. Yıllık izin ücreti bakımından tek bir talep artışı yapılmış olup, buna dair harcı da aynı gün yatırılmıştır. Davaların yığılması ilkesine göre esasen birden fazla dava ve talep söz konusu olup, yıllık izin bakımından birden fazla ıslah veya talep artışından söz edilemez. Mahkemece yıllık izin ücreti yönünden harç yatırılmadığı gerekçesiyle talep artışı dikkate alınmadan verilen karar hatalı olduğu gibi, karar usul ekonomisi ilkesine de aykırıdır. Mahkemece verilen kararın yıllık izin ücreti bakımından bozulması gerektiği düşüncesinde olduğumuzdan, kararı bu yönden yerine bulan Dairemiz sayın çoğunluk görüşüne katılamıyoruz. 10.12.2018