EVLİLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR MI? ASKERE GİDECEK OLAN İŞÇİ KIDEME HAK KAZANIR MI? EMEKLİLİK DURUMUNDA İŞÇİ HANGİ ŞARTLARDA KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR? İŞÇİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE MİRASÇILARI İŞVERENDEN KIDEM TAZMİNATI TALEP EDEBİLİR Mİ?
Kıdem tazminatı; İş Kanununda düzenlenmiş özel bir tazminat türüdür. Kıdem tazminatı; işçinin yıllarca vermiş olduğu emek ve hizmetlerin karşılığı, işçinin yıpranma payına karşılık verilen bir ücret olarak tanımlanabilir. Ancak İş Kanunu’nda kıdem tazminatı; işçinin işveren tarafından haksız ve keyfi olarak işten çıkarmaları ve/veya işçinin, işverenin haksız davranış ve eylemlerinden dolayı işten çıkması karşısında işçiyi ve işçinin haklarını koruma amacıyla getirilmiş bir kurumdur. Peki işçinin kıdem tazminatına hak kazanmasının şartları nelerdir?
1-Kıdemi tazminatının şartları:
İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için kanunda belli şartlar öngörülmüştür:
- 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre iş sözleşmesi ile bir işverenin işyerinde çalışan işçilerden olmak,
- İşverenin işyerinde veya işyerlerinde en az 1 yıl süre ile çalışmış olmak (Belirtmek gerekir ki; işverenin başka işyerlerinde işçinin geçirdiği süreler toplanarak süre hesaplanacaktır.)
- İş akdinin belirli nedenlerle sona ermesi
2-İş akdinin hangi nedenlerle sona ermesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanır?
- İşveren tarafından iş sözleşmesinin 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/II dışındaki sebeplerle feshedilmesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Yani belirtmek gerekir ki; işveren tarafından 1 yıldan fazla çalışan işçinin iş sözleşmesinin; işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller dışındaki sebeplerle feshedilmesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
4857 Sayılı İş Kanunu Madde 25/II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.
b) İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması.
c) İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.
d) İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.
e) İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.
f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.
g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.
h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.
ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.
YUKARIDA SAYILAN BENTLER SEBEBİYLE İŞ SÖZLEŞMESİ İŞVEREN TARAFINDAN FESHEDİLİRSE İŞÇİ KIDEM TAZMİMATINA HAK KAZANAMAYACAKTIR.
KANUNDA SAYILAN BU HALLER DIŞINDAKİ BİR SEBEPLE İŞVEREN İŞ SÖZLEŞMESİNİ FESHETMİŞSE; İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANACAKTIR.
- İŞÇİ TARAFINDAN İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI NEDENLE FESİH HALLERİNDEN HERHANGİ BİRİNİN BULUNMASI DURUMUNDA; İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANACAKTIR. YANİ; İŞÇİNİN İSTİFA ETMİŞ OLMASI VE/VEYA İŞ SÖZLEŞMESİNİ HAKSIZ NEDENLE FESHETMİŞ OLMASI HALLERİ DIŞINDAKİ TÜM İŞÇİ TARAFINDAN SÖZLEŞMENİN FESHİ HALLERİNDE İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR.
3-İşçi evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır mı?
Belirtmek gerekir ki; evlilik nedeniyle iş sözleşmesinin işçi tarafından feshedilmesi hallerinde kıdem tazminatına hak kazanma durumu sadece kadın işçiler için geçerlidir. Erkek işçiler bu haktan yararlanamazlar. İş Kanunu; sadece kadın işçilere evlilik nedeniyle kıdem tazminatı hakkı tanımıştır. Kadın işçi bu hakkını; evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde kullanmalıdır. Evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde; evlilik sebebiyle işten ayrılan işçi KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR.
4-İşçi askerlik nedeniyle iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır mı? Bedelli askerlik durumunda herhangi bir farklılık söz konusu mudur?
İş kanununa göre; işçi askerlik hizmetini yapmak için işten ayrılabilir. Askerlik sebebiyle işten ayrılan işçi diğer şartları sağlaması durumunda KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR. Ancak belirtmek gerekir ki; işçi işten askerlik hizmeti sebebiyle ayrıldıktan sonra makul süre içerisinde askere gitmelidir. Aksi takdirde Yargıtay içtihatlarına göre kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır.
Son zamanlarda iyice yaygınlaşan bedelli askerlik hizmeti durumunda işçinin kıdem tazminatına hak kazanıp kazanamayacağı belli bir süre doktrinde görüş ayrılıklarına sebep olsa da; emsal Bölge Adliye Mahkemesi kararlarıyla bu husus da açıklığa kavuşmuştur. Şöyle ki; bu durumda işçinin iki seçimlik hakkı bulunmaktadır:
- İşçi, iş sözleşmesini askerlik sebebiyle feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanabilir.
Ya da
- İşçi, iş sözleşmesini feshetmeden bedelli askerlik süresinde ücretsiz izin hakkını kullanarak bu sürenin sonunda işyerine geri dönebilir.
5-Emeklilik durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanır mı?
İşçi emeklilik sebebiyle iş akdini feshederse KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR. Belirtmek gerekir ki; işçinin emeklilik için bağlı bulunduğu kuruma başvuru yapması ve emekliliğe hak kazandığına ilişkin kurumdan verilecek cevabı işverene bildirmesi ve akabinde sözleşmeyi feshetmesi gerekmektedir.
Önemine binaen belirtmek gerekir ki; işçi emeklilik için gereken şartlardan olan “yaş” şartını sağlayamamış ancak emeklilik için yaş haricinde gereken diğer şartları sağlıyorsa; bu durumda da emeklilik sebebiyle sözleşmeyi feshetmesi halinde de kıdem tazminatına hak kazanır.
6-İşçinin ölümü halinde mirasçıları işverenden işçinin kıdem tazminatını talep edebilirler mi?
İşçinin ölümü halinde mirasçıları almış oldukları veraset ilamı ile birlikte işverene başvurabilir ve mirasçılıkları oranında kendi paylarına düşen kıdem tazminatını işverenden talep edebilirler. İşverenin kıdem tazminatını ödememesi durumunda her bir mirasçı kendi paylarına düşen miktarı talep etmek için İş Mahkemesi’de işçinin ölümünden başlamak üzere 10 yıl içinde dava açma hakkına sahiptirler.
SON OLARAK BELİRTMEK GEREKİR Kİ; İŞÇİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE MİRASÇILARIN KIDEM TAZMİNATI DAVASI AÇMA HAKLARINDA ZAMANAŞIMI 10 YIL OLSA DA DİĞER DURUMLARDA KIDEM TAZMİNATI ZAMANAŞIMI SÜRESİ İŞ AKDİNİN FESHİ TARİHİNDEN İTİBAREN 5 YILDIR.