İş Hukukunda Arabuluculuk hukuki statüsüne, 12.10.2017 tarihinde kabul edilen 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun yürürlüğe girmesi ile ulaşmıştır.
7036 sayılı kanunun 3. maddesine göre 01.01.2018 tarihinden sonra;
“ Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.”
Maddeye göre işçi veya işveren alacağı ve tazminatları ile işe iade davası açmak için öncelikle arabulucuya başvurmak zorunludur.
İşçi veya işveren alacağı ve tazminatları için kanunda 5 yıllık zamanaşımı süresi mevcuttur. Bu alacak veya tazminatlar, muaccel hale gelmesinden itibaren 5 yıllık süre içinde arabulucuya başvurup talep edilebilir. İşe iade davası açmak için arabulucuya başvurma süresi ise farklı olarak 1 aydır. Bu konuya aşağıda ayrıntılı olarak değinilecektir.
Hangi Alacaklar Yönünden Arabuluculuk Dava Şartıdır?
Yine 7036 sayılı kanunun 3. maddesinin 3. fıkrasına göre:
“İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.”
Yani iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat talepleri ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davalarında arabuluculuk bir dava şartı olarak öngörülmemiştir, arabuluculuğa başvurmadan doğrudan dava açılabilir.
Yetkili Arabuluculuk Bürosu Neresidir?
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 3. Maddesinin 5 fıkrasında arabuluculuğa başvuru düzenlenmiştir. Anılan fıkraya göre:
“Başvuru karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen yazı işleri müdürlüğüne yapılır.” şeklinde düzenlenmiştir.
Yani başvurucu karşı tarafın yerleşim yerindeki arabuluculuk bürosuna, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki arabuluculuk bürosuna ya da işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna başvurabilir.
Anlaşamama Halinde Dava İçin Gerekli Belgeler
7036 sayılı kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasına göre;
“Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır. Bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde mahkemece davacıya, son tutanağın bir haftalık kesin süre içinde mahkemeye sunulması gerektiği, aksi takdirde davanın usulden reddedileceği ihtarını içeren davetiye gönderilir. İhtarın gereği yerine getirilmez ise dava dilekçesi karşı tarafa tebliğe çıkarılmaksızın davanın usulden reddine karar verilir. Arabulucuya başvurulmadan dava açıldığının anlaşılması hâlinde herhangi bir işlem yapılmaksızın davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddine karar verilir.”
Yani zorunlu arabuluculuğa giren hallerde dava açılması için arabulucuda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın dava dilekçesinde yer alması gerekir. Son tutanak dava dilekçesine eklenmemiş ise, hakim 1 haftalık kesin süre vererek bu eksikliğin giderilmesini ister. Dava dilekçesine son tutanağın kesin süre içinde de eklenmemesi halinde dava, dava şartı yokluğu nedeniyle usulden reddedilir.
İşe İade Davalarında Arabuluculuk
4857 sayılı kanunun 20. maddesinde işe iade davasındaki arabuluculuk ve dava süreci şöyle açıklanmıştır:
“İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde işe iade talebiyle, İş Mahkemeleri Kanunu hükümleri uyarınca arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamaması hâlinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren, iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açılabilir. Taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlık aynı sürede iş mahkemesi yerine özel hakeme de götürülebilir. Arabulucuya başvurmaksızın doğrudan dava açılması sebebiyle davanın usulden reddi hâlinde ret kararı taraflara resen tebliğ edilir. Kesinleşen ret kararının da resen tebliğinden itibaren iki hafta içinde arabulucuya başvurulabilir.”
İş sözleşmesi feshedilen işçi fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurmak zorundadır. Burada önemli olan fesih bildiriminin tebliğ tarihidir. Fesih ileri bir tarih olsa bile tebliğ tarihinden itibaren 1 aylık arabulucuya başvurma süresi başlar. Eğer arabulucuda anlaşma sağlanmaz ise, son tutanağın düzenlenmesinden itibaren 2 hafta içinde dava açmak zorunludur. Bu süre zamanaşımı süresi olmayıp hak düşürücü süredir. Yani hakim tarafından resen gözetilir. Arabulucuya başvurmadan dava açılması halinde dava, dava şartı yokluğu nedeniyle usulden reddedilir. Bu ret kararının tebliğinden itibaren 2 hafta içinde arabulucuya başvurulabilir.
İşe iade nedeniyle arabuluculuk faaliyeti sonucu tarafların anlaşmaları halinde:
4857 sayılı kanunun 21. maddesindeki (Ek fıkra: 12/10/2017-7036/12 md.) fıkraya göre:
Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların, işçinin işe başlatılması konusunda anlaşmaları hâlinde;
a) İşe başlatma tarihini,
b) Üçüncü fıkrada düzenlenen ücret ve diğer hakların parasal miktarını,
c) İşçinin işe başlatılmaması durumunda ikinci fıkrada düzenlenen tazminatın parasal miktarını,
belirlemeleri zorunludur.
Aksi takdirde anlaşma sağlanamamış sayılır ve son tutanak buna göre düzenlenir.
İşçinin kararlaştırılan tarihte işe başlamaması hâlinde fesih geçerli hâle gelir ve işveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur.
Tarafların İlk Toplantıya Katılmama Durumu
7036 sayılı kanunun 3. maddesinin 12.fıkrasına göre:
“Taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi durumunda toplantıya katılmayan taraf, son tutanakta belirtilir ve bu taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutulur. Ayrıca bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilmez. Her iki tarafın da ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona eren arabuluculuk faaliyeti üzerine açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılır.”
Arabuluculuk görüşmelerinde, ilk oturum çok önemlidir. Geçerli bir mazeret göstermeksizin ilk toplantıya katılmayan taraf, davada haklı çıksa bile yargılama giderlerinin tamamından sorumlu olur ve lehine vekalet ücretine hak kazanamaz.
Arabulucunun Görev Süresi
7036 sayılı kanunun 3. maddesinin 10.fıkrasına göre:
Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir.
Arabulucuda Anlaşma Halinde Son Tutanağının Hukuki Durumu
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunun 18. maddesinin 2.fıkrasına göre:
“Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulmuşsa, anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, arabulucunun görev yaptığı yer sulh hukuk mahkemesinden talep edilebilir. Davanın görülmesi sırasında arabuluculuğa başvurulması durumunda ise anlaşmanın icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesi, davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Bu şerhi içeren anlaşma, ilam niteliğinde belge sayılır.
Taraflar arabuluculuk sürecinde anlaşmaya vardıklarında anlaşma tutanağına icra edilebilirlik şerhi alındığı zaman, bu belge ilam niteliğinde belge kabul edilir.
Arabulucuda Anlaşılan Hususlarda Dava Açılamaz
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunun 18. maddesinin 5.fıkrasına göre:
“Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması hâlinde, üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamaz.
Arabuluculuk görüşmelerinde anlaşma sağlanması halinde, anlaşılan hususlar bakımından anlaşma tutanağı kesin hüküm teşkil eder ve bu hususlar dava konusu yapılamaz. “
Görüldüğü üzere; arabuluculuk süreci ve sonrası İş Davaları açısından büyük önem taşımaktadır. Arabulucuya başvurma, arabuluculuk sürecinin sonuçlanması, son tutanak tarihinden itibaren yasal sürede dava açılması gibi hususlar usul hukuku açısından elzem olup sürece müdahale edebilecek uzman hukukçulardan yardım almanız bu süreçte hak kaybı yaşamanızı önleyecektir.
Stj. Av. Ahmet GÜLLÜK & Av. Selçuk ENER