İş ilişkisini sonlandırmak isteyen işverenler, çalışanları ile ileride doğacak hak ve alacaklar konusunda mutabık kalmak ve daha sonra bir uyuşmazlık yaşamamak için ihtiyari arabuluculuk yoluna gitmekteler. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu’nun 25/1 maddesi gereği değerlendirilmeyen tazminatlar, işçilerin tazminatlarında beklemedikleri kesintilere, işverenlerinse işçilerinin eline daha az ücret geçmesi sebebiyle amaçladıkları hedefe ulaşamamalarına sebep olmakta.
Gelir idaresi başkanlığının verdiği bir özelgede belirttiğimiz üzere, ihtiyari arabuluculuk ile belirlenen ek tazminatların işe başlatmama tazminatı olarak değerlendirilemeyeceği, ancak GVK. md. 25/7 kapsamında değerlendirilmesi yönünde açıklamada bulunmuştu. (Gelir İdaresi Başkanlığı Büyük Mükellefler Vergi Dairesinin 07.06.2021 tarihli ve 64597866-120[25/1]-9209 sayılı Özelgesi)
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu
Tazminat ve yardımlarda:
Madde 25 – Aşağıda yazılı tazminat ve yardımlar Gelir Vergisinden müstesnadır:
“1. (Değişik:18/1/2019-7162/2 md.) Ölüm, engellilik ve hastalık sebebiyle verilen tazminat ve yardımlar ile 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca ödenen işsizlik ödeneği ve 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa göre ödenen işe başlatmama tazminatı;”
“7. (Değişik: 21/3/2018-7103/5 md.) a) 25/8/1971 tarihli ve 1475 sayılı İş Kanunu ve 20/4/1967 tarihli ve 854 sayılı Deniz İş Kanununa göre ödenmesi gereken kıdem tazminatlarının tamamı ile 13/6/1952 tarihli ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna göre ödenen kıdem tazminatlarının hizmet erbabının 24 aylığını aşmayan miktarları (Hizmet ifa etmeksizin ödenen ücretler tazminat sayılmaz.);
b) Hizmet erbabının tabi olduğu mevzuata göre bu bendin (a) alt bendinde belirtilen istisna tutarının hesabında dikkate alınmak şartıyla, hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra; karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi çeşitli adlar altında yapılan ödemeler ve yardımlar (Bu bendin uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.)”
Açıklamamız, özelge ve kanun göz önüne alındığında, zorunlu arabuluculuk kapsamında ödenen işe başlatmama tazminatı GVK. Md. 25/1 kapsamında istisna tutularak gelir vergisine tabi olmazken, ihtiyari arabuluculuk kapsamında verilen tazminatlar ilgili kanunun 25/7 maddesi hükmü gereği ancak; çalışana anlaşma yoluyla kıdem tazminatı ödemesi dışında ikale, iş kaybı, iş sonu, iş güvencesi tazminatı gibi çeşitli adlar altında ilave bir tazminat ödendiği taktirde, bu ödemeler ile kıdem tazminatı toplamının, en yüksek Devlet memuruna ödenen azami emekli ikramiyesi tutarını aşmayan kısmı istisnaya konu ediliyor.
Dolayısıyla hem işverenlerin hem de işçilerin yararına olacak şekilde arabuluculuk anlaşmalarının ihtiyari değil, zorunlu arabuluculuk kapsamında gerçekleştirilmeleri, haksız olduğunu düşündüğümüz bu tahakkukların önüne geçebilecek tek yöntem olarak görünmektedir.