HÜKÜMLÜ VE TUTUKLULARIN GÖRÜŞMELERİNE DAİR TEMEL İLKELER

Hükümlü ve tutuklu ziyaretleri ülkemizde zaman zaman tartışma konusu olmaktadır. Bu durum ziyaretlere ilişkin temel ilkeleri uygulama açısından önemli hale getirmektedir.

Hükümlü ve tutuklu ziyaretleri açısından uygulanacak kuralların daha belirgin hale getirilmesi ve tartışmaların önüne geçilmesi adına, Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutukluların ziyaret edilmelerine dair usul ve esasları düzenlemek amacıyla Hükümlü Ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik[1] yürürlüğe sokulmuştur. (m. 1)

Ceza infaz kurumunda bulunan hükümlü ve tutukluların ziyaretleri bu yönetmelik hükümlerine göre gerçekleştirilmelidir.

Burada kastedilen ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklulardır. (m. 2)

Ceza infaz kurumları ile kastedilen kurumlar ise şunlardır: (m. 4)

1. Kapalı ceza infaz kurumları,

2. Yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumları,

3. Kadın kapalı ceza infaz kurumları,

4. Çocuk kapalı ceza infaz kurumları,

5. Gençlik kapalı ceza infaz kurumları,

6. Açık ceza infaz kurumları,

7. Gözlem ve sınıflandırma merkezleri

8. Çocuk eğitimevleri.

Yönetmelik hükümleri yukarıda belirtilen ceza infaz kurumları açısından uygulanma yeteneğine sahiptir. Görüşmeler sırasında uygulanacak temel ilkelere mutlaka riayet edilmelidir.

Hükümlü ve tutukluların görüşmelerinde uyulması gereken temel ilkeler şunlardır: (m. 5)

1. Genel kural olarak disiplin cezası almamış olan hükümlü ve tutukluların ziyaretçileri ile görüşme yapmaları mümkündür: Ziyaretçi kabulünden yoksun bırakma ve hücreye koyma disiplin cezası kesinleşmiş olup da bu cezaları infaz edilmekte olan hükümlü ve tutuklular dışında kalan hükümlü ve tutuklular ziyaretçiler ile görüşebilmeleri mümkündür. (m. 5/1-a)

2. Hükümlü ve tutukların resmî ve yetkili merciler ve avukatlarıyla görüşmeleri engellenemez: Ziyaretçi kabulünden yoksun bırakma cezası infaz edilmekte olanların resmî ve yetkili merciler ile avukatları ve kanunî temsilcileriyle; hücreye koyma cezası infaz edilmekte olanların, resmî ve yetkili merciler ve avukatlarıyla görüşmeleri engellenemez. (m. 5/1-a)

3. Çocukların; annesi, babası, kardeşleri, avukatı, resmî ve yetkili merciler ile yasal temsilcisiyle görüşmelerinin engellenememesi: Odaya kapatma disiplin cezası almış olsa dahi çocukların; annesi, babası, kardeşleri, avukatı, resmî ve yetkili merciler ile yasal temsilcisiyle görüşmesi engellenmesi mümkün değildir. (m. 5/1-b)

4. Görüş türleri: Genel olarak iki tür görüşme yapılabilir. Hükümlü ve tutuklu ile yapılan görüşler kapalı ve açık olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebilir. (m. 5/1-c)

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun "Hükümlüyü Ziyaret" başlıklı 83/3 maddesinde, görüşlerin, koşul ve sürelerinin Adalet Bakanlığınca hazırlanan yönetmelikle kapalı ve açık olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebileceği hüküm altına alınmıştır. Bu yasal düzenlemeye dayanılarak çıkarılan Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesinde de hükümlü ve tutukluların görüşmelerinin hangi esaslara göre gerçekleştirileceği hüküm altına alınmıştır.[2]

5. Yönetmelikte belirtilen yakınları ile haftada bir kez olacak şekilde görüşme yaptırılması ilkesi: İnfaz kurumu idaresinin uygun göreceği bir hafta açık görüş, ayın diğer haftaları kapalı görüş olmak üzere, hükümlü ve tutuklular Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelikte belirtilen yakınları ile haftada bir kez olacak şekilde görüşme yapabilmeleri mümkündür. (m. 5/1-d)[3]

Yasal düzenlemede, ziyaretlerin açık ve kapalı olarak iki biçimde olacağı, hükümlü ve tutukluların haftada bir kez olacak şekilde, üçü kapalı biri açık görüş olmak üzere ayda dört kez görüşme yapabileceği öngörülmüştür.

Belirtmek gerekir ki, kurum mevcudu, güvenliği ve düzeni dikkate alınmak suretiyle açık görüşlerin idare ve gözlem kurulu kararıyla iki ayda bir yaptırılabileceği gibi adı geçen Yönetmeliğin 10. maddesine göre de kapalı görüşe ait ziyaret günleri ve saatleri ile bir hükümlü ve tutuklunun görüşebileceği ziyaretçi sayısının, kurumun fiziki yapısı ve kapasitesi dikkate alınarak, kurum tarafından belirlenebileceği dikkate alınmalıdır.

Yargıtay bir kararında, hükümlü ve tutuklunun ayda üç kez kapalı görüş hakkının bulunduğu gözetilmeden, haftada bir kapalı görüş imkânı verilerek anılan düzenlemeye aykırı davranılmasını hukuka uygun görmemiştir.[4]

6. Bazı suçlar açısından açık görüşlerin idare ve gözlem kurulu kararıyla iki ayda bir yaptırılabilmesi: İnfaz kurumunun mevcudu, güvenliği ve düzeni dikkate alınmak suretiyle bazı suçlardan hükümlü ve tutuklular için ceza infaz kurumlarındaki açık görüşler idare ve gözlem kurulu kararıyla iki ayda bir yaptırılabilir. (m. 5/1-e)[5] Bu suçlar şunlardır:

a) 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar,

b) 12.4.1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar.

7. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanların görüşmesi: Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanlar, onbeş günde bir kez olmak üzere, biri açık, diğeri kapalı görüş biçiminde, ayda iki kez görüşme yapabilir. (m. 5/1-f)

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanların kapalı görüşte kimlerle, ne kadar süre ile ve ne şekilde görüşebilecekleri, hükümlü ve tutukluların açık görüşte kimlerle, ne kadar süreyle görüşebilecekleri konusunda yönetmelikte hükümler bulunmaktadır.

Açık görüşte, kapalı görüşte olduğu gibi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükümlü olanların ziyaretçileri ile teker teker görüşme yapabileceklerine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Nitekim Yargıtay bir kararında, kapalı görüşte uygulanacak olan görüşme usulünün açık görüşte de uygulanmasının yerinde olmadığına hükmetmiştir.[6]

8. Kapalı görüşlerin bayram veya özel günlere rastlaması: Kapalı görüşlerden biri bayramlarda ve özel günlerde yaptırılacak açık görüşlerle çakıştığı takdirde, açık görüş yaptırılır. (m. 5/1-a)

9. Hükümlü ve tutuklunun üç ziyaretçisinin açık kimlik ve adreslerini kuruma bildirmesi: Hükümlü ve tutuklular, Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmeliğin 9.[7] maddesinde sayılan ve eşi, üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımları ve vasisi ile kayyımı dışında kalan üç ziyaretçisinin açık kimlik ve adreslerini kuruma bildirir. Bu ziyaretçiler, ölüm, ağır hastalık, doğal afet, hükümlü ve tutukluların nakli veya ziyaretçinin ziyaret etme imkânını ortadan kaldıracak şekilde yerleşim yeri değişikliği gibi zorunlu haller dışında değiştirilmesi mümkün değildir. (m. 5/1-h)

Yargıtay bir kararında; somut olayda Gaziantep’te bulunmakta olan hükümlünün ziyaretçi listesinde bulunan bir kişinin İstanbul'da oturduğunun hükümlü tarafından bildirilmesi ve hükümlünün ziyaretine hiç gelmediğinin tespit edilmesi karşısında hükümlü açısından ziyaretçi listesinde değişiklik yapılmasının zorunlu hal kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine hükmetmiştir.[8]

10. Kuruma sokulması yasak eşyalar: Ziyaretçiler, ceza infaz kurumunun düzen ve güvenliğini, hükümlü ve tutukluların sağlığını bozabilecek nitelikteki eşya ve maddeler ile her türlü iletişim araçları ve taşıma izin belgesi olsa dahi silahlar kuruma alınmaz. Ziyaret sırasında hükümlü ve tutuklulara para, kıymetli evrak ve eşya verilmez. (m. 5/1-i)

11. Ziyaret yerlerinin aranması: Ziyaret yerleri, ziyaret öncesi ve sonrasında arama işlemine tabi tutulur. (m. 5/1-j)

12. Savunmaya ilişkin belge ve dosyalar ile konuşma kayıtların incelemeye tabi tutulamaması: Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmeliğin 20/2 maddesinde belirtilenler dışında, ceza infaz kurumlarına gelen avukatların, savunmaya ilişkin olduğu yazılı olarak beyan ettiği belge ve dosyalar ile konuşma kayıtları incelemeye tâbi tutulmaz. (m. 5/1-k)

Genel kural olarak Avukatların savunmaya ilişkin belgeleri, dosyaları ve müvekkilleri ile yaptıkları konuşmaların kayıtlarının incelemeye tâbi tutulması mümkün değildir.

Bununla birlikte, 5237 sayılı Kanunun 220. ikinci kitap dördüncü kısım dördüncü ve beşinci bölümlerinde yer alan suçlardan mahkûm olan hükümlülerin avukatları ile ilişkisi bazı hallerde görüşmenin denetimini gerektirebilir. Bu haller şunlardır.

a) Konusu suç teşkil eden fiilleri işlediğine ilişkin bulgu veya belge elde edilmesi,

b) Görüşmenin infaz kurumunun güvenliğini tehlikeye düşürdüğüne bulgu veya belge elde edilmesi,

c) Terör örgütü veya diğer suç örgütleri mensuplarının örgütsel amaçlı haberleşmelerine aracılık ettiğine ilişkin bulgu veya belge elde edilmesi.

Yukarıda belirtilen durumların varlığı halinde Cumhuriyet başsavcılığının talebi ve infaz hâkiminin kararıyla, bir görevli görüşmede hazır bulundurulabilecektir.

Bundan başka bu kişilerin avukatlarına verdiği veya avukatlarınca bu kişilere verilen belgeler infaz hâkimince incelenebilecektir.

Ayrıca İnfaz hâkimi belgenin kısmen veya tamamen verilmesine veya verilmemesine karar verebilir. Bu kararlara karşı ilgililerin 4675 sayılı İnfaz Hâkimliği Kanununa göre itiraz edebilmesi mümkündür. (m. 20/2)

13. Ceza infaz kurumuna alınması mümkün eşyaların ziyaret sonrası teslim edilmek üzere muhafaza altına alınması: Konusu suç teşkil etmemekle birlikte, ceza infaz kurumlarına sokulması yasak olan eşya, araç, gereç veya malzemeler, çıkışta sahibine verilmek üzere muhafaza altına alınır. (m. 5/1-l)

14. Hükümlü ve tutukluların aranması işlemleri: Hükümlü ve tutuklular, odalarından çıkışlarında ve dönüşlerinde ayrı yerlerde ve farklı memurlarca üst ve eşya aramasına tabi tutulmaları gerekmektedir. (m. 5/1-m)

15. Aramaların insan onuru ile uyumlu olacak şekilde gerçekleştirilme zorunluluğu: Aramalarda insanın saygınlığını küçültecek, onurunu incitecek veya aramanın amacıyla bağdaşmayacak tutum ve davranışlarda bulunulamaz. (m. 5/1-l)

16. Ziyaret ve görüşlerde kurallara uyulmaması: Ziyaret ve görüşlerde, kurallara uymayan heyet ve kişilerin ziyaret ve görüşmeleri sürdürmelerine derhal son verilmesi gerekmektedir. (m. 5/1-o)

17. Suç oluşturan davranışlar: Bu nitelikteki davranışlar kurum idaresince tutanakla tespit edilerek, ilgili adlî ve idarî makamlara bildirilir. (m. 5/1-o)

18. Tedbirlere aykırı istek ve davranışlar nedeniyle görüşme hakkının kısıtlanması: Görüşme hakkına sahip özel kişilerin kurum güvenliğinin korunması amacıyla alınan tedbirlere aykırı istek ve davranışları nedeniyle görüşme hakları, ceza infaz kurumunun en üst amirince bir aydan bir yıla kadar kısıtlanabilir. (m. 5/1-o)

19. Mevzuatın savunma hakkı ile ilgili olarak avukatlar yönünden getirdiği hükümler: Bu hükümler saklı tutulmuştur. (m. 5/1-o) Bu hükümlerin uygulama sırasında dikkate alınması zorunludur.

20. Tedbirlere aykırı istek ve davranışlar ile ilgili olayların bildirilme zorunluluğu: Bununla birlikte her halde ceza infaz kurumunun en üst amiri durumu tutanakla adlî makama bildirmek zorundadır. (m. 5/1-o)