Nişanlanma, bir toplumun sosyal yapısında çok etkin bir müessese olan ve toplumun temelini teşkil eden ailenin kurulmasında ilk adımı oluşturmaktadır. Bu bakımdan nişanlanma, aile hukukuna özgü karşılıklı evlenme vaadi içeren bir sözleşmedir. Türk Medeni Kanunu’nun 118. Ve 123. maddeleri kapsamında nişanlılığın hükümlerine yer verilmiştir. Söz konusu kanuna göre nişanlanma evlenme vaadi ile gerçekleşmektedir. Bu evlenme vaadi, sözlü ya da yazılı yapılabilmektedir. Bu şekilde yapılan nişanlanma sözleşmesini, taraflardan birinin bozması, evlenmenin gerçekleşmemesine böylece nişanlanma sözleşmesinin amacına ulaşmamasına yol açmaktadır. Bu durum aynı zamanda, nişanlanma sözleşmesi ile oluşan güvenin boşa çıkması anlamına da gelmektedir.
Nişanlanma, nişanlılardan birinin tek taraflı olarak nişanı bozduğunu açıklaması ile sona erebileceği gibi ayrıca taraflar anlaşarak da nişanı sona erdirebilmektedir. Nişanlılığı sona erdiren haller ise; evlenme, tarafların anlaşması, bozucu bir şartın söz konusu olduğu hallerde bu şartın gerçekleşmiş olması, evlenmenin imkansızlaşması, kesin bir evlenme engelinin meydana gelmesi ya da tek taraflı olarak nişanlılığı sona erdirme başka bir ifadeyle nişan bozmadır. Bu bağlamda nişanlılardan biri haklı bir sebep olmaksızın nişanı bozar ya da kusuru nedeniyle nişan bozmaya sebep olduğu durumda tazminat borcu doğmaktadır. Nitekim, kusuru olan nişanlı taraf, diğer tarafa , nişanlanmanın geçerli olduğuna güvenerek evlenme maksadıyla yaptığı harcamalar ve katlandığı maddî fedakârlıklar karşılığında uygun bir tazminat vermekle yükümlüdür. Zira bu durum dürüstlük kuralları kapsamında belirlenmiştir. Türk Medeni Kanununda nişanın bozulmasının sonuçları olarak maddi, manevi tazminat ve hediyelerin iadesi düzenlenmiştir.
Nişanın Bozması Nedeniyle Maddi Tazminat
Nişan, nişanlılardan biri tarafından haklı bir sebep olmaksızın bozulmuşsa ya da nişanlı tarafın kusurlu davranışı nişanın sonlanmasında etkili olmuşsa eğer maddi tazminat talep edilebilecektir. Bu durumda maddi tazminat davası açmak için birtakım şartların varlığı gerekmektedir. Bu şartlar; taraflar arasında geçerli bir nişanlılık mevcut olması, nişanı bozan tarafın nişanın bozulması için haklı bir sebebinin olmaması, tazminat talep edecek taraf nişanın bozulmasına kusuruyla sebep olmaması ya da karşı taraftan daha az kusurlu durumda bulunması, nişanın bozulması sonucunda karşı taraf maddi zarara uğraması ve nişanı bozan tarafın kusurlu fiili ile ortaya çıkan zarar arasında illiyet bağı bulunması şeklindedir. Bu şartların bulunması halinde tazmin edilecek zararlar ise; nişan giderleri, evlenmenin gerçekleşeceği düşüncesiyle yapılan masraflar ve katlanılan maddi fedakarlıklardır. Bu şekilde talep edilen zararların dürüstlük kuralına uygun olması gerekmektedir. Zira tarafların mevcut ekonomik ve sosyal durumları göz önünde bulundurulduğunda fahiş olan masrafların tazmini istenemeyecektir.
Bununla birlikte tazminat istemeye hakkı olan tarafın ana ve babası ya da onlar gibi davranan kişilerde, aynı koşullar altında yaptıkları harcamalar için uygun bir tazminat isteyebilmektedir. Anne ve baba gibi davranan kişilerden kasıt ise, nişanlanan kişilerin normalde anne babasının üstlenmesi gereken sorumlulukları herhangi bir nedenle üstlenen kimseler olmaktadır. Bu bağlamda talep üzerine yapılan inceleme sonucunda hakim, karşı tarafın maddi bir zararının oluştuğuna kanaatine varırsa, yapılan harcamalar ve tüm giderler değerlendirilerek uygun bir bedele tazminat olarak hükmedebilecektir. Bu konuda maddi tazminata konu olabilecek nişan hazırlıkları ise örneğin; düğün hazırlıkları, düğün salonu için ödenen bedel, balayı hazırlıkları ve mobilya ile beyaz eşya bedelleri olabilmektedir. Ayrıca talep edilecek maddi tazminat, müspet zararın değil, sözleşmeye olan güvenin boşa çıkması, evliliğin gerçekleşmemesi sebebiyle meydana gelen menfi zararın talebine ilişkin olmaktadır.
Nişanın Bozması Nedeniyle Manevi Tazminat
Türk Medeni Kanunun 121. maddesi hükmünde nişanın bozulması nedeniyle istenebilecek manevi tazminat düzenlenmiştir. Buna bağlamda nişanın bozulması nedeniyle kişilik hakları zedelenen nişanlı taraf, kusuruyla buna sebep olan diğer nişanlı taraftan manevi tazminat talebinde bulunabilmektedir. Bu durumda talepte bulunabilmek için bir takım şartların varlığı gerekmekte olup, bu şatlar; taraflar arasında nişanlılık ilişkisi bulunması, nişanın tek taraflı irade açıklamasıyla sona erdirilmesi, nişanı bozan tarafın fiili, karşı tarafın kişilik haklarını zedelemiş olması, nişanın bozulmasında, karşı tarafın kusuru olması, kusurlu fiil ile ortaya çıkan zarar arasında illiyet bağı bulunması ve tazminat talep edecek olan tarafın, nişanın bozulmasına kusuruyla sebep olmaması veya karşı taraftan daha az kusurlu durumda olması şeklindedir.
Nişanın bozulması nedeniyle manevi tazminat talebinde bulunma, yasal ve iradi temsilin mümkün olmadığı, kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklardandır. Dolaysısıyla zarara uğrayan kişi bizzat talepte bulunmalıdır. Bu hususta kişinin anne ya da babasının o kişi adına tazminat talebinde bulunması mümkün olmamaktadır. Ayrıca küçük ve kısıtlılar da yasal temsilcilerinin iznine bağlı olmadan manevi tazminat isteminde bulunabileceklerdir. Öte yandan talepte bulunacak nişanlının ölmesi halinde ise, manevi tazminat talebinde bulunma hakkı mirasçılarına da geçmemektedir. İstenen manevi tazminat talebi inceleme sonucunda hakim, nişanın bozulmasında zararın ortaya çıktığı kanaatine varırsa tazminat olarak genellikle uygun bir miktar takdir edecektir. Nitekim manevi tazminat miktarı, hakim tarafından tarafların ekonomik ve sosyal durumu gözetilerek belirlenmektedir. Ayrıca nişanın bozması nedeniyle tazminat davası açma süresi 1 yıl olup, bu 1 yıllık süre ise, nişanın sona ermesi ile başlamaktadır.
Nişanın Bozması Nedeniyle Hediyelerin İadesi
Nişanlılık halinin evlenme dışında bir neden ile sona ermesi durumunda taraflar, nişanlılık döneminde birbirlerine hediye etmiş oldukları alışılmışın dışındaki hediyeleri isteme hakkına sahiplerdir. Bu kapsamda hediyelerin iadesi durumu nişanlılığın evlilik harici sona erme hallerinin hepsinde mümkün olmaktadır. Örneğin; evlenmenin imkansızlaşması, kesin bir evlenme engelinin ortaya çıkması ve nişanın bozulması gibi durumlarında da hediyelerin iadesi söz konusu olmaktadır. Ayrıca nişan bozulduğu zaman hediyelerin iadesinde dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, kusur araştırması yapılmamasıdır. Başka bir ifadeyle tarafların kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın iki tarafın da nişan dolayısıyla almış oldukları hediyelerin iadesinin mümkün olmaktadır.
Nişanın bozulması nedeniyle hediyelerin iadesinin talep edilebilmesi için bir takım şartların varlığı gerekmektedir. Bu şartlar; nişanlılık evlenme dışı bir nedenle son bulmuş olması, geri verilecek hediyenin alışılmışın dışında olması ve hediyenin nişanlılık evresinde verilmiş olması şeklinde sıralanmaktadır. Aynı zamanda hediyelerin iade edilmesini nişanlı taraflar talep edebileceği gibi anne ve babalar ve onun gibi davranan kimselerde talep edebilmektedir. Şayet mümkünse hediyelerin aynen verilmesi fakat aynen iadesinin mümkün olmadığı durumda örneğin altınlar satılmışsa hediyenin karşılık değerinin verilmesi gerekmektedir. Son olarak nişanlanmanın bozulması nedeniyle ikame edilecek davalarda görevli mahkeme Aile Mahkemesidir. Fakat aile mahkemesinin olamadığı yerlerde ise, görevli mahkeme Aile Mahkemesi sıfatıyla Asliye Hukuk Mahkemeleri’dir. Yetkili mahkeme ise, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 6. Maddesine göre davalının yerleşim yeri mahkemesidir.
Av. Begüm Can GÜREL & Stj. Av. İpek MENGİLLİ
KAYNAKLAR
1. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/291043
2. https://www.batur.av.tr/blog-post/nisan-hukumleri-ve-nisanin-bozulmasi-sonucu-hukukidegerlendirme#:~:text=nun%20121.maddesine%20g%C3%B6re%2C%20ni%C5%9Fan%C4%B1n,mi
3. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/628370
4. http://www.jshsr.org/Makaleler/313126560_16-8-67.2336-723-732.pdf
5. https://www.hasimkartal.av.tr/nisanlanmanin-sona-ermesi-ve-sonuclari/
6. https://blog.lexpera.com.tr/karar-incelemesi-nisanlanma-sozlesmesinin-sekli/
7. https://www.hukukihaber.net/nisan-hukumleri-ve-nisanin-bozulmasi
8. https://jurix.com.tr/article/5230