Baş döndürücü yeniliklerin meydana geldiği günümüz dünyasında konfor ve zaman tasarrufunun önem kazanması ve kimi ülkelerde karayolu ulaşım maliyetlerine özel yol geçiş ücreti, yap-işlet-devret ile yapılan köprülerin yüksek geçiş ücretlerinin dahil edilerek bireylerin omzuna yüklenmesi gibi faktörlerin etkisiyle havayolu ulaşımı görece daha ekonomik de sayıldığından yaygın hale gelmiştir. Bu yaygınlığın ve pratikliğin yanı sıra taşıma sözleşmesi ifa edilirken birtakım aksaklıklar sebebiyle yolcuların mağduriyeti doğmaktadır.
Çalışmamızda; insanlığın üstesinden gelmeye çalıştığı savaş, pandemi, hava koşulları gibi çeşitli sebeplerle sık rastlanabilen,yolcunun uçağa alınmaması, uçuş iptali, uçuşun tehiri gibi durum ve olgular karşısında taşıma fiilini ifa eden havayolu şirketleri ve taşımaya konu yolcuların hak ve yükümlülükleri ulusal mevzuatımız çerçevesinde ele alınacak olup uluslararası kaynakların içeriği ayrı bir çalışmada inceleneceğinden burada ismen zikredilmekle yetinilecektir. Çalışmamızın ilk bölümü yolcunun uçağa kabul edilmemesi üzerine olacaktır.
Havayolu Taşımacılığında Uluslararası ve Ulusal Kaynaklar
1. Varşova Konvansiyonu,
2. Montreal Konvansiyonu,
3. AB 13.03.2013 tarih, 261/2004 sayılı Yolcu Hakları Tüzüğü
4. Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK)
5. Havayolu İle Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik (HSYHY)
Yolcunun Uçağa Kabul Edilmemesi
Yolcunun uçağa kabul edilmemesi, HSYHY m.4/n de; sağlık, emniyet, güvenlik, uygun olmayan seyahat belgeleri halleri dışındaki bir sebeple; onaylı uçuş kabul rezervasyonu ve geçerli bir bileti olmalarına rağmen yolcunun uçağa kabul edilmemesi olarak ifade edilmiştir.
Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcunun rızası hilafına yolcuyu uçağa kabul etmeyebilir. Bu durum sağlık, emniyet gibi zorunlu sebeplerden kaynaklı olabileceği gibi, uçak yolcu kapasitesinin üzerinde bilet satılması, yolcunun check-in işlemlerine süresinde başvurmaması ve uçağa kapı kapandıktan sonra gitmesi gibi durumlardan da kaynaklanabilir.
Yolcunun sorumluluklarını yerine getirmesine rağmen uçağa alınmaması durumunda havayolu işletmesi sorumludur. HSYHY m.5’e göre Yolcuların iradeleri dışında uçuşa kabul edilmemeleri durumunda, havayolu işletmesi ; yolcunun içinde bulunduğu özel nitelik durumuna göre tazminat hakkı, bilet ücretinin geri ödenmesi veya güzergah değişikliği hakkı, ile aşağıda verilen hizmetlerden ilgili hizmet koşulunun oluşması kaydıyla kendisine sağlanması haklarına sahip olacaktır:
- sıcak ve soğuk içecekler,
- kahvaltı veya yemek,
- ilave hafif ara yemeği
- otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama
- havaalanı ve konaklama yeri (otel veya benzeri) arasındaki ulaşım
- telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti
- hareket kabiliyeti kısıtlı kişiler ve refakatçileri ile tek başına seyahat eden çocuklar için özel ilgi gösterilmesi
Tazminat Hakkı (HSHY m. 8)
Tazminat miktarı aşağıda belirtilen şekilde hesaplanır ve nakit olarak, elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri veya banka çekleri ile ödenebilir. Ancak, yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde de ödenebilir. Yönetmelik yolcuların genel hükümlere göre tazminat hakkını saklı tutmuştur.
Yolcular şayet iç hatlarda uçuyorsa 100 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı tutarında tazminat verilir. Dış hat uçuşlarında ise yolculara;
a) 1500 kilometre veya daha kısa tüm uçuşlar için 250 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,
b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için 400 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,
c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 600 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı, tutarında tazminat verilir. Tazminat alacaklarının Türk Lirası cinsinden karşılığı hesaplanırken biletin satın alındığı, yani bilet için ödemenin yapıldığı güne ait Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru esas alınır.
(2) Uçuşa kabul edilmeme veya iptal durumunda mesafeyi belirlerken, planlanan son varış noktası esas alınır.
(3) Yolculara, 9 uncu madde uyarınca, rezervasyonu yapılan uçuşun planlanan varış zamanını;
a) 1500 kilometre (1500 km dahil) veya daha kısa uçuşlar için iki saat,
b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat,
c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat, aşmayan alternatif bir uçuş ile son varış yerlerine güzergah değişikliği teklif edilmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, birinci fıkrada öngörülen tazminatı % 50 oranında düşürebilir.
Geri ödeme veya güzergah değişikliği hakkı ( HSYHY m. 9)
Uçağa kabul edilmeyen yolcular durumun niteliğine göre birden fazla seçimlik hakka sahip olacaktır:
a) Seyahatin gerçekleştirilmeyen bölüm veya bölümleri ile yolcunun planlamış olduğu seyahatin tamamlanmasının artık herhangi bir anlamı kalmaması durumunda seyahatin gerçekleştirilen bölüm veya bölümleri için, ödemiş olduğu bilet ücretinin yedi gün içinde iade edilmesi; ayrıca yolcunun seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması.
b) Benzer taşıma şartları altında, en erken fırsatta son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanması.
c) Son varış yerine, boş koltuk durumuna bağlı olarak, yolcunun uygun göreceği daha sonraki bir tarihte, benzer taşıma şartları altında güzergah değişikliğinin yapılması.
(2) Birinci fıkranın (a) bendinde yer alan hükümler, Paket Tur Sözleşmeleri Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümlerinden doğabilecek tazminat hakkı hariç, uçuşları bir paketin parçasını oluşturan yolcular için de geçerlidir.
(3) Bir şehir veya bölgeye birden fazla havaalanının hizmet etmesi durumunda, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinin rezervasyonu onaylanmış olan yolculara alternatif bir havaalanına bir uçuş teklif etmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcunun o alternatif havaalanından rezervasyonun yapılmış olduğu havaalanına veya yolcu tarafından kabul edilen başka yakın bir varış noktasına transfer edilmesine ait masrafı karşılamak zorundadır.
Hizmet hakkı ( HSYHY m.10)
Uçağa kabul edilmeyen yolcular, aşağıda yer alan saatlere göre bekletiliyorsa sağlanacak hizmetler bekleme süresine göre şu şekilde olacaktır;
1) İki ile üç saat arası gecikmelerde, makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler,
2) Üç ile beş saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek,
3) Beş saat ve üzeri gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemeği.
4) Bir veya daha fazla gece konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda veya yolcu için ilave bir konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama.
5) Havaalanı ve konaklama yeri (otel veya benzeri) arasındaki ulaşım.
Anılan hizmetlere ilaveten, yolculara ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti teklif edilmesi zorunludur. Yine, Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, özellikle hareket kabiliyeti kısıtlı kişiler ve refakatçileri ile tek başına seyahat eden çocukların bu maddede belirtilen ihtiyaçlarının karşılanması sırasında özel ilgi göstermek zorundadır.
Kaynakça
AVCI, Zehra, “Sı̇vı̇l Havayolu İle Yolcu Taşıma Sözleşmesı̇nde Yolcu Hakları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.26, S.2, 2018, s.473-501. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/535916 (E.T. 04.05.2021).
YILMAZ, Havzullah, “Havayolu Taşımacılığında Yolcu Hakları”, https://www.academia.edu/33176046/Havayolu_Taşımacılığında_Yolcu_Hakları (E.T. 04.05.2021).
DURGUT, Ramazan, “Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarının Türk Hukukunda Düzenlenişi”, Ankara Barosu Dergisi, S. 2018/1, s. 191- 217, http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2 018-1/6.pdf, (E.T. 04.01.2021).