1-Giriş
Bilindiği üzere, alacaklının alacağına kavuşması için devletin cebri icra organları tarafından sadece borçluya ait, gerek bizzat borçlunun kendi elinde gerekse üçüncü kişilerde bulunan mal ve haklara haciz konulabilecektir; ancak bazı durumlarda bu hacizler yapılırken üçüncü kişilerin mallar üzerinde de haciz konulması durumu söz konusu olabilecektir (Aslan 2005: s. 2). Ancak, bu durumda dahi haciz baştan itibaren geçersiz olmayacak “istihkak iddiası” veya “istihkak davası” olarak adlandırılan prosedür devreye girecektir. Zira, 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 96/1’inci maddesinde “Borçlu, elinde bulunan bir malı başkasının mülkü veya rehni olarak gösterdiği yahut üçüncü bir şahıs tarafından o mal üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı iddia edildiği takdirde, icra dairesi bunu haciz ve icra tutanaklarına geçirir ve keyfiyeti iki tarafa bildirir” şeklinde, 96/3’üncü maddesinde “Malın haczine muttali olan borçlu veya üçüncü şahıs, ıttıla tarihinden itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasında bulunmadığı takdirde, aynı takipte bu iddiayı ileri sürmek hakkını kaybeder.” Şeklinde ifadelere yer verilerek istihkak prosedürünün nasıl başlayacağı ifade edilmiştir.
Bundan sonra, haciz esnasında hazır bulunan borçlu, alacaklı veya üçüncü kişinin 3(üç) günlük süre içerisinde istihkak iddiasına karşı herhangi bir ihbara gerek kalmaksızın itiraz etme hakkı bulunmaktadır. (Kaplan 2022: s. 298). İlgili kişilerden herhangi biri tarafından istihkak iddiasına itiraz edilirse İİK’nin 97’inci maddesinde yer alan ; “İstihkak iddiasına karşı alacaklı veya borçlu tarafından itiraz edilirse, icra memuru dosyayı hemen icra mahkemesine verir. İcra mahkemesi, dosya üzerinde veya lüzum görürse ilgilileri davet ederek mürafaa ile yapacağı inceleme neticesinde varacağı kanaate göre takibin devamına veya talikıne karar verir” şeklindeki prosedür devreye girecektir. Bu prosedür gerek uygulamacıların gerekse de vatandaşın bazen ciddi karışıklıklar yaşadığı bir prosedür olup yazının devamında detaylı olarak ilgili prosedürden bahsedilecektir.
2-İstihkak İddiasında Bulunabilecek Kişiler
İstihkak iddiasında hem kanun hem de Yargıtay içtihatlarında belirtildiği üzere İİK’ nin 96 vd. maddesine göre borçlu tarafından 3.kişi lehine veya 3.kişi tarafından bizzat kendi lehine ya da İİK’ nin 85/2’inci maddesi uyarınca borçlu ile malı birlikte elinde bulunduran kişiler tarafından bulunabilecektir. Dolayısıyla, üçüncü kişinin dördüncü kişi lehine istihkak iddiasında bulunması kural olarak mümkün gözükmemektedir. Zira, Yargıtay bir içtihadında bu konuyu “İİK.nun 96 vd. maddesine göre istihkak iddiası borçlu tarafından 3.kişi lehine veya 3.kişi tarafından bizzat kendi lehine yada İİK.nun 85/2 maddesi uyarınca borçlu ile malı birlikte elinde bulunduran kişiler, diğer bir 3. kişi lehine istihkak iddiasında bulunabilirler. Bu kişiler tarafından yasal sürede yapılan istihkak iddiası ile dava açma süresi kesilir. İİK.nun 97/1 maddesinde öngörülen prosedürünün işletilmesi halinde icra mahkemesinin takibin devamına veya ertelenmesine ilişkin kararının 3. kişiye tebliğinden itibaren 7 gün içerisinde istihkak davasının açılması gerekir. Bu karar tebliğ edilmediği takdirde hacizli mal satılıp bedeli alacaklıya ödeninceye kadar davacı 3. kişi tarafından istihkak davası açılabilir.” (Yargıtay Kararı - 8. HD., E. 2016/11014 K. 2016/14059 T. 19.10.2016) şeklinde ifade etmiştir. Dolayısıyla, istihkak iddiası yukarıda ifade edilen kişiler tarafından bulunabilecek bir iddiadır. Ayrıca bu kişiler tarafından yapılmış olan istihkak iddiası dava açma süresini kesecektir.
3-İstihak İddiası Hangi Mallar İçin Geçerli Kabul Edilir?
İstihkak iddiasına ilişkin koşullar menkul mallar için geçerli olarak kabul edilmektedir. Yargıtay da bir içtihadında “İİK’nun 96 ve bunu izleyen maddelerinde düzenlenen istihkak iddiaları menkul mallar için uygulanmaktadır” ( Yargıtay Karar- - HGK. , E. 2001/12-461 K. 2001/516 T. 13.06.2001) şeklinde ifadelere yer vererek istihkak iddiasının menkul mallar için geçerli olduğunu ifade etmiştir.
4-İstihkak Prosedürü
Bilindiği üzere yukarıda da ifade edildiği gibi kural olarak herhangi bir borçlunun borcu için üçüncü kişilere ait hak ve alacaklara koyamayacaktır;; ancak, borçluya ait çekişmesiz mallar haczedilip hala borcu karşılamaya yeter malvarlığı elde edilemediyse çekişmeli mallar için de haciz durumu söz konusu olabilecektir (Konca 2009: s. 33-34; Kaplan 2022: s. 297). Bu kapsamda istihkak iddiası da İİK madde 96’da “Borçlu, elinde bulunan bir malı başkasının mülkü veya rehni olarak gösterdiği yahut üçüncü bir şahıs tarafından o mal üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı iddia edildiği takdirde, icra dairesi bunu haciz ve icra tutanaklarına geçirir ve keyfiyeti iki tarafa bildirir.” Şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre, istihkak iddiası borçlunun elinde bulunan ve haczedilen veya haczedilecek olan veyahut üçüncü kişinin elinde olan ve borçluya ait olduğu gerekçesiyle haczedilmek istenen veya haczedilen mal ile ilgili olarak bu malın 3’üncü bir kişiye ait olduğuna ilişkin olarak yapılan itirazdır. Bu kapsamda İİK madde 96’da da ifade edildiği üzere bu husus icra dairesi tarafından tutanağa geçirilecektir.
Haczedilen mal hakkında istihkak iddiasında bulunan borçlu veya üçüncü kişi haczin yapıldığını öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içerisinde istihkak iddiasında bulunmalıdır; bahse konu süre hak düşürücü süre olup bu süre içerisinde istihkak iddiasında bulunmayan borçlu veya üçüncü kişi istihkak iddiasında bulunma hakkını kaybedecektir. Haciz esnasında haciz mahalinde bulunan borçlu, üçüncü kişi veya alacaklıya ayrıca tebliğ veya ihtarat yapılmayacaktır; ancak bulunmayanlara bu durum tebliğ edilecektir. Bu tebliğde veya haciz mahalinde bulunanlara istihkak iddiasına ilişkin herhangi bir beyanları olup olmadığına ilişkin 3 gün süre verilir. Bu 3 günlük süre içerisinde istihkak iddiasına beyan bulunmayan taraf istihkak iddiasını kabul etmiş sayılacaktır. Alacaklının herhangi bir beyanda bulunmaması durumunda bahse konu mal üzerindeki haciz kalkacaktır. Üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunması halinde borçlunun beyanda bulunmaması istihkak iddiasının kabul edilmesi için tek başına yeterli olmayıp aynı zamanda alacaklının da herhangi bir itirazda bulunmaması gerekmektedir.
İİK madde 97’ye göre istihkak iddiasına itiraz edilirse icra müdürü dosyayı icra mahkemesine gönderecektir; mahkeme icra dosyasının istihkaka konu mal açısından devam edip etmeyeceğine dosya üzerinden veya duruşmalı olarak yapacağı inceleme sonucunda karar verecek ve takibin devamına karar verdiği takdirde bu karar kesin olacaktır (Aksu 2021: s. 81-82). İcra mahkemesi istihkak iddiasının sadece satışı durdurmak için yapıldığına karar verir ise talebi reddedecektir; ancak mahkeme takibin ertelenmesi yönünde karar verirse davacının haksız çıkması halinde alacaklının muhtemel zararını karşılamak üzere teminat alınması yönünde karar verebilecektir (Aksu 2021: s. 81-82). İcra mahkemesi tarafından takibin devamı veya ertelenmesi yönünde kararının tefhim veya tebliğinden itibaren üçüncü kişi, 7 gün içinde davalının yerleşim yeri veya icra takibinin yapıldığı yer icra mahkemesinde istihkak davası açılabilecektir. Ayrıca; haciz sonrası 3. Kişi tarafından açılan istihkak davasında borçlu istihkak iddiasını kabul etmiş ise, davalı olarak gösterilmesine gerek yoktur; lakin borçlu haciz sırasında hazır bulunmamış ve haciz tutanağı kendisine tebliğ edilmemiş ise davada husumet borçluya da yöneltilmelidir (Kaplan 2022: s. 297). Üçüncü kişi yasal süresi içerisinde davayı açmamışsa hakkını kaybedecektir. Ancak, üçüncü kişinin hiç istihkak iddiasında bulunma imkanı olmadıysa, öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içerisinde istihkak davası açabilecektir.
İstihkak iddiasının konusunu oluşturan malın üçüncü kişinin elinde haczedilmesi halinde uygulanacak prosedür İİK madde 99’da öngörülmüştür; üçüncü kişinin elinde haczedilen ve üçüncü kişinin istihkak iddiasında bulunduğu mal için kural olarak muhafaza tedbiri uygulanmayacak olup kendisi yediemin olmayı kabul etmediği takdirde muhafaza altına alınacaktır (Aksu 2021: s. 82). Bu durumda icra mahkemesi tarafından herhangi bir karar vermeye gerek olmaksızın icra takibi duracaktır; icra müdürü bu durumda alacaklıya dava açması için 7 günlük süre verecektir; alacaklı bu süreye riayet etmezse hakkını kaybeder.
5-İspat Yükü
Genel kural mal kimin elindeyse ispat yükünün ona ait olmasıdır; aksini iddia eden bunu ispatlayacaktır (Kaplan 2022: s. 307). Mal borçlunun elinde ise veya borçlu üçüncü kişi birlikte malik ise mal yine borçlunun sayılacaktır; bu hallerde ispat yükü üçüncü şahsın üzerinde olacaktır; ancak motorlu taşıtlarda trafik sicil kaydında kimin isminin yazdığına bakılacaktır (Kaplan 2022: s. 307).
6-İstihkak Davasının Hukuki Sonuçları
Malın borçlunun elinde haczedilmesi durumunda açılan istihkak davası reddedilirse dava konusunu oluşturan mal üzerine koyulan haciz kesinleşir ve bu mal için icra işlemlerine devam edilecektir; eğer takibin ertelenmesine karar verilmiş ise İİK 97/13 kapsamında mahkeme davacıyı istihkak davası sebebiyle tahsili geciken miktarın yüzde yirmisinden aşağı olmayan tazminatı alacaklıya ödemeye mahkûm eder (Aksu 2021: s. 95). Ancak dava, üçüncü kişi lehine kabul edilirse ve icra mahkemesi tarafından takibin ertelenmesine karar verildiği halde istihkak iddiasına itiraz eden taraf kötü niyetliyse hâkim, davaya konu malın değerinin yüzde on beşinden aşağı olmayan tazminata hükmedecektir (Aksu 2021: s. 95). Bu tazminatların talep edilip edilmemesi gerekliliği her ne kadar tartışmalı olsa da her ihtimale karşı talep edilmesini önermekteyiz.
KAYNAKÇA
1. Kaplan N. (2022). İçtihatlı-Açıklamalı-Uygulamalı İcra İflas El Kitabı. Ankara. Bilge Yayınevi.
2. AKSU İ. (2021). HACİZDE İSTİHKAK DAVALARINDA İSPAT YÜKÜ. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
3. ASLAN K. (2005). HACİZDE İSTİHKAK DAVASI. Doktora Tezi. Ankara.
4. KONCA N.K. (2009). “Üçüncü Kişi Elinde Haczedilen ve Üçüncü Kişinin Üzerinde Mülkiyet İddiasında Bulunduğu Taşınır Mallar Üzerinde Alınacak Muhafaza Tedbirlerinin Kapsamı”. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abd/issue/33769/373972 (Erişim Tarihi: 25.12.2022).
5. Yargıtay Karar- - HGK. , E. 2001/12-461 K. 2001/516 T. 13.06.2001. https://www.lexpera.com.tr/kullanici-profili (Erişim Tarihi: 25.12.2022).
6. Yargıtay Karar- - HGK. , E. 2001/12-461 K. 2001/516 T. 13.06.2001 https://www.lexpera.com.tr/kullanici-profili (Erişim Tarihi: 25.12.2022).