Gümrük eşyasının kıymetinin tespit edilmesi, gümrükleme aşamasının en önemli işlemidir. Uygulanacak gümrük vergisi, o malın kıymeti üzerinden hesaplanacağından, malın gerçek değerinin bulunması, son derece önemlidir. Çünkü, gümrük vergisinin gerçek değerinin tespiti, sadece devlet gelirinin artırılması açısından değil ; aynı zamanda koruma ve teşvik gibi uygulamalarının etkisini göstermesi, ithalatta alınan diğer vergilerin doğru saptanması ve istatistiksel verilerin güvenilirliği açısından da büyük önem taşımaktadır.
“Eşyanın gümrük kıymeti”, gümrük tarifesinin ve eşya ticaretine ilişkin belirli konularda getirilen tarife dışı düzenlemelerin uygulanması amacıyla, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 23 – 31. maddeleri çerçevesinde belirlenen kıymettir.
“Gümrük kıymeti”, aşağıda yer alan yöntemlerin sırasıyla uygulanması sonucunda tespit edilir:
1-Satış Bedeli Yöntemi
2-Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi
3-Benzer Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi
4-İndirgeme Yöntemi
5-Hesaplanmış Kıymet Yöntemi
6-Son Yöntem
Bu yöntemlerin kullanılmasındaki esas; ilk önce satış bedeli yönteminin kullanılması, bu yöntemin kullanılmasını engelleyen bir durumun varlığı halinde ise sırasıyla diğer yöntemlerin kullanılmasıdır.
“Eşyanın gümrük kıymeti”, bir önceki yönteme göre belirlenebildiği sürece izleyen yönteme geçilmez. Ancak beyan sahibinin yazılı talebinin gümrük idaresince uygun bulunması şartıyla, söz konusu yöntemlerden “indirgeme yöntemi” ile hesaplanmış kıymet yönteminin uygulama sırası değiştirilebilir.
Satış Bedeli Yöntemine Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
Satış bedeli yönteminde ithal eşyasının kıymeti eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli Türkiye’ye ihraç amacı ile yapılan satışta (Türkiye’ye ithal edilmek üzere doğrudan doğruya yapılan satış) Gümrük Kanununun 27 ve 28 inci maddelerine göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır.
Gümrük Kanununun 27 nci maddesine göre yapılan ilaveler dışında, alıcının pazarlama dahil kendi hesabına yaptığı faaliyetler, satıcı yararına veya satıcı ile yapılan bir anlaşma yoluyla da olsa, satıcıya yapılan dolaylı bir ödeme olarak değerlendirilmez. Bu tür işlemlere ilişkin giderler, ithal eşyasının gümrük kıymetinin tespiti sırasında fiilen ödenen veya ödenecek fiyata ilave edilmez.
Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemine Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
Satış bedeli yöntemine göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen aynı eşyanın satış bedelidir.
Benzer Eşyanın Satış Bedeli Yöntemine Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
İlk iki yönteme göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen benzer eşyanın satış bedelidir.
İndirgeme Yöntemine Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
Bu yöntemde, kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı veya benzer eşya, Türkiye’de ithal edildiği hal ve durumda satılmışsa, bu yönteme göre ithal eşyasının gümrük kıymetinin belirlenmesinde, bu eşyanın ya da aynı veya benzer ithal eşyasının yurt içindeki satıcıdan müstakil alıcılara kıymeti belirlenecek eşyanın ithal tarihi ile aynı veya yakın bir tarihte yapılan en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat esas alınır.
Hesaplanmış Kıymet Yöntemine Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
Bu yönteme göre ithal eşyasının gümrük kıymeti, hesaplanmış kıymet esas alınarak belirlenir. Bu yöntemin uygulanması için ithalatçının gerekli bilgi ve belgeleri gümrük idaresine ibraz etmesi ve bu bilgi ve belgelerin doğruluğunu ispata hazır olduğunu üretici ülke makamlarından alacağı belge ile tevsik etmesi gerekir.
Son Yönteme Göre Gümrük Kıymeti Nedir?
İlk beş yönteme göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti;
a) 1994 Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının VII nci Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşmanın,
b) 1994 Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının VII nci Maddesinin,
c) Bu bölüm hükümlerinin,
Prensip ve genel hükümlerine uygun yöntemlerle ve Türkiye'de mevcut veriler esas alınarak belirlenir.
“Fiilen Ödenen veya Ödenecek Fiyat” İfadesinin Kapsamı Nedir?
Fiilen ödenen veya ödenecek fiyat, ithal eşyası için alıcının, satıcıya veya satıcı yararına yaptığı veya yapması gereken ödemelerin toplamıdır. Bu fiyat, ithal eşyasının satış koşulu olarak, alıcının satıcıya veya satıcının bir yükümlülüğünü karşılamak üzere üçüncü bir kişiye yaptığı veya yapacağı tüm ödemeleri kapsar. Ödemeler, para transferi şeklinde olabileceği gibi akreditif veya ciro edilebilir bir kıymetli evrak kullanılarak ya da doğrudan veya dolaylı yapılabilir.