Türk vatandaşlığını kazanma bakımından herhangi bir özel durumu olmayan yabancılar, genel olarak Türk vatandaşlığına alınma hükümlerinden istifade ederek Türk vatandaşlığını kazanabilirler. Genel olarak vatandaşlığa alınmadan yararlanarak Türk vatandaşlığının kazanılabilmesi için bir kısım şartların gerçekleşmesi gereklidir. Kanunda aranan şartların gerçekleşmesi, kişinin Türk vatandaşlığını kazanması için yeterli olmayıp, talepte bulunması ve yetkili makamın kararı da gereklidir. Yetkili makam olan İçişleri Bakanlığı, kanunda öngörülen şartları gerçekleştiren kişiyi vatandaşlığa alıp almama hususunda takdir yetkisine sahiptir. Diğer bir ifade ile aranan şartların gerçekleşmiş olması, kişini Türk vatandaşlığını kazanması için yeterli olmayacak, yetkili makamın kararı da gerekecektir. Yabancıların genel olarak Türk vatandaşlığına alınabilmeleri için gerekli şartlar sekiz bent halinde sayılmıştır. ( TVK m.11/1). Bu şartlar ;
1. Ehliyet Şartı : TVK'ya göre, Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişi kendi milli kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmalıdır. Kanun koyucu ergin olmaktan bahsetmiş, herhangi bir yaş şartından bahsetmemiştir. Kişinin milli hukukunda , Türk hukukunda olduğu gibi ( 18 yaşın ikmali, evlenme ve mahkeme kararı ile ergin kılınma ) farklı erginlik halleri kabul edilmiş olabilir. Kanun koyucu ergin olma şartını aradığı için, kişinin milli hukukunda veya vatansız olması halinde Türk hukukunda öngörülen erginlik hallerinden birisinin varlığı , yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasında aranan erginlik şartı bakımından yeterlidir. Kanunda ergin olmanın yanında, ayırt etme gücüne sahip olma şartı da aranmıştır. Ayırt etme gücüne sahip olmayan tam ehliyetsizler ve sınırlı ehliyetsizler, vatandaşlığa alınmak için gerekli olan ehliyet şartını yerine getirmemiş sayılacaklardır. Tam ehliyetliler ve sınırlı ehliyetliler ise vatandaşlığa alınmak için gerekli ehliyet şartını yerine getirmiş sayılacaklardır.
2. İkamet Şartı: Kişinin vatandaşlığına geçmek istediği ülke ile uyum sağlayıp sağlamadığının veya o ülke ile entegre olup olmadığının tespiti bakımından en önemli verilerden birisi, ilgilinin vatandaşlığına geçmek istediği ülkedeki ikamet süresidir. Kanun koyucu yetkili makam kararı ile genel olarak Türk vatandaşlığının kazanılmasında, başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmiş olmak şartını aramıştır. Kanunda yabancının ikametinden ne anlaşılması gerektiği ve ikamet süresinin nasıl hesaplanacağı düzenlenmiştir. Buna göre " Bir yabancı için ikamet, Türk kanunlarına uygun olarak Türkiye'de oturmaktır. Türk vatandaşlığını kazanma talebinde bulunan bir yabancı başvuru için aranan ikamet süresi içinde toplam on iki ayı geçmemek üzere Türkiye dışında bulunabilir. Türkiye dışında geçirilen süreler bu kanunda öngörülen ikamet süreleri içinde değerlendirilir." (TVK m.15)
Kanunda ifade edilen Türk kanunlarına göre oturmaktan maksat, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda ( YUKK) aranan şartlara uygun olarak, tespit edilen sınır kapılarında ülkeye giriş yapmış olmak ve Türkiye'de yerleşme iradesini gösteren ikamet izni alarak Türkiye'de oturmaktır. Dolayısıyla kaçak yollardan ülkeye giriş yapmış veya ülkeye usulüne uygun olarak girmesine rağmen, ikamet izni almamış ya da süresi biten ikamet iznini yeniletmemiş olanlar, Türk kanunlarına göre Türkiye'de oturma şartını yerine getirmiş sayılmaz.
3. Yerleşme Niyeti: Kişinin vatandaşlığına geçmek istediği ülke ile entegre olup olmadığını tespit hususunda başvurulan önemli kriterlerden bir diğeri de kişinin yerleşme niyetinin varlığıdır. Mevzuatta, Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini teyit edecek davranışlardan bahsedilmiş ve bu davranışların neler olduğu Uygulama Yönetmeliğinde örnek kabilinden sayılmıştır. Buna göre, " Türkiye'de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak, yatırım yapmak, ticaret ve iş merkezini Türkiye'de nakletmek, çalışma iznine tabi olarak bir iş yerinde çalışmak ve benzeri davranışlarla teyit etmiş olmak veya Türk vatandaşı ile evlenmek, ailece müracaat etmek, daha önce Türk vatandaşlığını kazanmış olan ana, baba, kardeş ya da çocuk sahibi olmak veya eğitimini Türkiye'de tamamlamak." (TVKUY m. 15/1-c).
4. İyi Ahlak Sahibi Olma: Her ülke, vatandaşlığına alacağı, kişinin, ahlaki bakımdan toplum ile uyumlu olmasını arzu eder. TVK’da da yetkili makam kararıyla genel olarak vatandaşlığa alınacak kişilerde kişilerde aranacak şartlardan birisi, kişinin iyi ahlak sahibi olmasıdır. İyi ahlak sahibi olmak kavramı, toplumdan topluma ve zamana göre değişmektedir. Uygulama yönetmeliğinde ” toplum içinde birlikte yaşamanın gerektirdiği sorumluluk duygusu ile davranarak iyi ahlak sahibi olduğunu göstermek, davranışları ile çevresine güven vermek, toplumcu hoş karşılanmayan bir toplum değerlerine aykırı kötü alışkanlığı bulunmamak” (TVKUY m. 15/1-d) kişinin iyi ahlak sahibi olduğuna karine teşkil edeceği kabul edilmiştir.
5. Sağlıklı Olma: hiçbir devlet, Toplum sağlığını tehlikeye atabilecek hastalığı olan kişileri vatandaşlığına almak istemeyecektir. TVK’da da Yetkili makam kararı ile genel olarak Türk vatandaşlığına alınacak kişinin genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığının olmaması gerektiği kabul edilmiştir. (TVKUY m.15/- ç). önemli olan, kişinin herhangi bir hastalığının olmaması değil, genel sağlığı tehlikeye atabilecek bir hastalığının olmamasıdır. Örneğini AİDS hastası olan kişinin, genel sağlık bakımından tehlikeli olduğu kabul edilecektir.
6. Türkçe Konuşabilme: vatandaşlığı alınacak kişilerin, toplum ile iletişim sağlayabilecek, kendi meramını anlatabilecek kadar o ülkenin dilini bilmesi gereklidir. TVK’da da yetkili makam kararı ile genel olarak Türk vatandaşlığının kazanılmasında, kişinin yeterince Türkçe konuşabilmesi şartı aranmaktadır. Türkçe bilgisinin yeterli olması, yönetmelikte, toplumsal yaşama uyum sağlayabilecek düzeyde Türkçe konuşabilmesi olarak ifade edilmiştir. ( TVKUY m.15/1-e)
7. Geçimini Sağlayabilecek Gelir veya Meslek Sahibi Olma: Vatandaşlığa alınacak kişinin, kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin geçimini sağlayacak gelir veya meslek sahibi olması gerektiği kabul edilmektedir. ( TVKUY m.15/1-f) vatandaşlığa alınacak kişinin, geçimi ile mükellef olduğu kişiler, Türk hukukuna göre tespit edilecektir. Zira kişi Türk vatandaşlığını kazandığında, nafaka yükünü kapsamı da TMK hükümlerine göre tespit edilecektir. TVK’da geçen bakmakla yükümlü olmak kavramını, TMK’da olduğu gibi nafaka yükümlülüğü olarak algılanması gerektiği kabul edilmektedir. Dolayısıyla kişinin TMK hükümlerine göre, nafaka yükümlü olduğu kişilerin geçimini sağlayacak gelir veya meslek sahibi olması gereklidir.
8. Milli Güvenlik ve Kamu Düzeni Bakımından Engel Teşkil Edecek Bir Hali Bulunmama: Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması hallerinin tamamında aranan bu şartın uygulanması bakımından, işi hakkında Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünce arşiv araştırması yapılacaktır. yapılacak arşiv araştırmasında, salt isnada dayalı gerekçelerin nazara alınmaması, somut verilere dayalı gerekçelerle işlem yapılması isabetli olacaktır.
Kanunda tespit edilmiş olan bu şartları yetkili makam kararı ile genel olarak Türk vatandaşlığını kazanmak için müracaat eden her yabancının gerçekleştirmesi gereklidir.
Stj. Av. İsmail Hamza YILMAZ
KAYNAKÇA
Milletlerarası Özel Hukuk ( Prof. Dr. Vahit DOĞAN)