Giriş — Sözleşmenin Hukuki Önemi
Sözleşmeler, özel hukuk ilişkilerinde taraflar arasındaki irade uyuşmasını yazılı hâle getirerek güven, öngörülebilirlik ve istikrar sağlar. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK)’nun 1. maddesinde belirtildiği üzere “sözleşme, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulur.” Bu ilke, hukuk düzenimizin temelini oluşturan sözleşme serbestisi (TBK m.26) ve dürüstlük kuralı (TMK m.2) ile birlikte değerlendirilir. Uygulamada ise sözleşme yalnızca bir belge değil, aynı zamanda tarafların ekonomik ve hukuki dengesini kuran “hukuki mühendislik” ürünüdür.
I. Sözleşmenin Hukuki Dayanağı ve Unsurları
1. Kuruluş ve İrade
Sözleşme, tarafların karşılıklı ve uygun irade beyanı ile kurulur (TBK m.1). İrade beyanı açık olabileceği gibi örtülü (zımni) de olabilir.
Örnek madde:
Madde 1 – Tarafların İrade Beyanı
İşbu sözleşme, tarafların serbest iradeleriyle ve karşılıklı mutabakatları sonucu aşağıda belirtilen koşullarda düzenlenmiştir. Taraflar, bu sözleşmenin hükümlerini okuduklarını, anladıklarını ve kabul ettiklerini beyan ederler.
2. Sözleşmenin Konusu ve Belirlilik
Sözleşmenin konusu, açık ve belirlenebilir olmalıdır. Belirsiz veya soyut ifadeler, uyuşmazlık halinde yorum sorunlarına yol açar.
Örnek madde:
Madde 2 – Sözleşmenin Konusu
İşbu sözleşmenin konusu, A Tarafı tarafından B Tarafı’na … hizmetinin sunulması; kapsam, süre, teslimat ve bedel koşullarının belirlenmesidir. Hizmetin kapsamı, ekte sunulan “Ek-1 Hizmet Tanımı” belgesinde detaylandırılmıştır.
3. Şekil ve Geçerlilik
Kanun veya taraf iradesi gereği belirli şekil şartlarına uyulmaması sözleşmeyi hükümsüz kılabilir. Örneğin gayrimenkul satış sözleşmesi sadece tapu müdürlüklerinde yapılabileceğinden aksine bir anlaşma tabi olarak geçersiz sayılacaktır.
Örnek madde:
Madde 3 – Şekil ve Geçerlilik
Bu sözleşme yazılı olarak düzenlenmiş olup, taraflarca imzalanmak suretiyle yürürlüğe girer. Taraflar, sözleşmede yapılacak değişikliklerin ancak yazılı ek protokolle geçerli olacağını kabul ederler.
4. İyi Niyet ve Müzakere Sorumluluğu
Taraflar, müzakere sürecinde dürüstlük kuralına uygun davranmakla yükümlüdür. Kasıtlı bilgi saklama veya yönlendirme, culpa in contrahendo sorumluluğu doğurabilir.
Örnek madde:
Madde 4 – Dürüstlük ve Müzakere Yükümlülüğü
Taraflar, işbu sözleşmenin kurulması aşamasında dürüstlük kuralına uygun hareket ettiklerini, müzakere sürecinde birbirlerini yanıltıcı veya eksik bilgi sunmadıklarını beyan ederler.
II. Sözleşme Hazırlama Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1. Tarafların Kimliği ve Temsili
Sözleşmede tarafların tam unvanları, adresleri ve yetkili temsilcileri açıkça belirtilmelidir.
Örnek madde:
Madde 5 – Taraflar
a) A Tarafı: [Ad-Soyad / Unvan / MERSİS No / Adres / Temsilci]
b) B Tarafı: [Ad-Soyad / Unvan / MERSİS No / Adres / Temsilci]
Taraflar, imza yetkilerini kanıtlayan belgeleri karşılıklı olarak ibraz etmişlerdir.
2. Bedel ve Ödeme Şartları
Belirsiz bedel hükümleri, uyuşmazlıkların başlıca nedenidir.
Örnek madde:
Madde 6 – Bedel ve Ödeme Planı
(1) Bu sözleşme kapsamında ifa edilecek hizmetlerin toplam bedeli … TL + KDV’dir.
(2) Ödeme; %30 avans, %50 ara ödeme, %20 bakiye olmak üzere aşağıdaki takvime göre yapılacaktır.
(3) Ödemeler, A Tarafı’nın [IBAN] hesabına yapılacaktır.
3. Temerrüt, Faiz ve Cezai Şart
Orantılı cezai şart düzenlenmeli; ifa engeli halinde tarafların sorumluluğu açıkça yazılmalıdır.
Örnek madde:
Madde 7 – Temerrüt ve Cezai Şart
Taraflardan biri yükümlülüklerini süresinde yerine getirmezse, diğer tarafın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Gecikme halinde, sözleşme bedeli üzerinden günlük %0,1 oranında temerrüt faizi uygulanır. Cezai şartın ödenmesi, ifa borcunu ortadan kaldırmaz.
4. Mücbir Sebep
Yargıtay içtihatlarına göre mücbir sebep, tarafların öngöremeyeceği ve önleyemeyeceği dışsal olayları kapsar. Covid-19 pandemisi döneminde mücbir sebeplere ilişkin maddelerin ne kadar önem kazandığını gördük.Benzer durumlara şahitlik ettiğimiz takdirde bu maddelerin ne kadar önemli olduğunu idrak etmek belki de sözleşmenin tarafı olan bir şirketi ayakta tutacak kadar hayati önemdedir.
Örnek madde:
Madde 8 – Mücbir Sebep
Tarafların kontrolü dışında gerçekleşen doğal afet, savaş, grev, salgın veya resmi makam kararları mücbir sebep sayılır. Mücbir sebep halinde taraf, olayı 5 iş günü içinde yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür. Mücbir sebep süresi 30 günü aşarsa taraflardan biri sözleşmeyi feshedebilir.
5. Gizlilik ve Kişisel Verilerin Korunması
KVKK uyumlu gizlilik maddeleri, özellikle kurumsal sözleşmelerde artık zorunludur. KVKK kurumunun son dönemde verdiği fahiş cezalar bu kısmın ne kadar önemli olduğunu tek başına ortaya koymaktadır.
Örnek madde:
Madde 9 – Gizlilik ve Veri Koruma
Taraflar, işbu sözleşme kapsamında edindikleri kişisel verileri yalnızca sözleşme amacına uygun olarak işleyecek ve üçüncü kişilerle paylaşmayacaktır. Her iki taraf da 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu hükümlerine uygun hareket edeceğini taahhüt eder.
6. Sözleşmenin Süresi ve Feshi
Süreli veya belirsiz süreli sözleşmelerde fesih şartları açıkça belirlenmelidir.
Örnek madde:
Madde 10 – Süre ve Fesih
(1) İşbu sözleşme imza tarihinden itibaren … yıl süreyle yürürlüktedir.
(2) Taraflardan her biri, 30 gün önceden yazılı bildirimde bulunarak sözleşmeyi feshedebilir.
(3) Taraflardan birinin yükümlülüklerini ağır şekilde ihlal etmesi hâlinde diğer taraf haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir.
7. Yetki, Uygulanacak Hukuk ve Tebligat
Uyuşmazlık halinde yetkili yargı merciinin açıkça belirtilmesi, olası yetki tartışmalarını önler.
Örnek madde:
Madde 11 – Uyuşmazlık ve Yetki
İşbu sözleşmeden doğan uyuşmazlıkların çözümünde Türk Hukuku uygulanır. Taraflar, İstanbul (Anadolu) Mahkemeleri ve İcra Dairelerinin yetkili olduğunu kabul eder. Taraflar, adres değişikliklerini yazılı olarak bildirmedikleri sürece mevcut adreslerinin tebligata elverişli olduğunu kabul eder.
Sonuç
Sözleşme hazırlama süreci, yalnızca hukuk bilgisiyle değil; dikkat, öngörü ve analitik düşünceyle yürütülmesi gereken bir süreçtir. Hazırlanan her hüküm, ileride çıkabilecek bir uyuşmazlıkta delil ve savunma aracı olarak değerlendirilecektir. Bu nedenle, avukatlar için sözleşme metni, müvekkilinin haklarını güvence altına alan “önleyici hukuk” aracıdır. Sözleşme hukuku gibi üzerine ciltlerce kitap yazılabilecek bir sahada 4 sayfalık bu çalışmamızla bir sınır çizmek elbetteki imkansızdır. Çalışma ancak bir bilgi notu mahiyetindedir. Meslektaşlarımıza ve faydalanıcılara keyifli bir okuma dilerim.
Kaynakça
- Türk Borçlar Kanunu, m. 1–2, 12, 26, 27, 113, 136.
- Yargıtay 15. HD, 2018/1471 E., 2019/1629 K.
- Yargıtay 11. HD, 2020/2113 E., 2021/3456 K.
- Yargıtay HGK, 2015/9-3162 K. (belirsiz alacak – yorum ilkesi)
- Eren, Fikret – Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2023.
- Oğuzman & Barlas, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2022.
- Kılıçoğlu, Ahmet M., Sözleşme Hukuku ve Uygulaması, Ankara 2024.